Haramagedoni Jando Lakukondweska

LIZGU lakuti “Haramagedoni” likufuma ku lizgu la Cihebere ilo likung’anamura “Lupiri lwa Megido.” Likusangika pa Civumbuzi 16:16, apo pakuti: “Yikaŵawunjikira pa malo agho ghakuzunulika mu Cihebere Hara–Magedoni.” Mbanjani ŵakuwunjikikira pa Haramagedoni ndipo cifukwa wuli? Pa Civumbuzi 16:14, tikuŵazga kuti: “Ŵakaronga ŵa caru cose capasi” ŵakuwunjikikira “nkhondo ya zuŵa likuru la Ciuta, Mwenenkhongonozose.” Tikukayika yayi kuti, fundo izi zikuwuska mafumbo ghanyake. Kasi “ŵakaronga” aŵa ŵakulwera nkhu? Kasi ŵakurwa na njani ndipo cifukwa wuli? Kasi ŵazamurwa na vilwero vyakofya umo ŵanandi ŵakugomezgera? Kasi ŵazamuŵapo ŵakupona pa Haramagedoni? Lekani Baibolo lizgore mafumbo agha.

Pakuti “Lupiri lwa Megido” lukuzunulikapo, kasi cikung’anamura kuti Haramagedoni yizamucitikira pa phiri linyake ku Middle East? Yayi. Cakwamba, phiri ili kulije lero. Apo pakaŵa Megido kale, lero pali waka cibumira cakutumphuka mamita 20 kuthyana na vidikha. Kweniso malo agho ghali mumphepete mwa Megido ngacoko comene mwakuti “ŵakaronga ŵa caru capasi, na vita vyawo,” ŵangakwana yayi. (Civumbuzi 19:19) Kweni Megido ghakaŵa malo agho nkhondo zakofya zikakatanga yayi mu lumbiri lwa ku Middle East. Lekani zina lakuti Haramagedoni nchimanyikwiro ca nkhondo yakofya, ndipo yumoza ndiyo wakuwonekerathu kuti wazamutonda.—Wonani bokosi lakuti “Megido Nchimanyikwiro Cakwenelera” pa peji 5.

Haramagedoni nkhulimbana kwa mitundu ya pa caru capasi pera yayi, pakuti pa Civumbuzi 16:14 pakuti “ŵakaronga ŵa caru cose capasi” ŵakupanga wupu umoza pa “nkhondo ya zuŵa likuru la Ciuta, Mwenenkhongonozose.” Mu ucimi wake, Yeremiya wakati “ŵakukomeka ŵa Yehova” ŵazamuŵa ku “mphelelekezgo kuyakafika ku mphelelekezgo ya caru capasi.” (Yeremiya 25:33) Antheura, Haramagedoni ni nkhondo ya ŵanthu yayi iyo yizamucitikira pa malo ghanyake ku Middle East. Ni nkhondo ya Yehova, ndipo yizamucitika pa caru cose capasi.

Kweni wonani kuti pa Civumbuzi 16:16, Haramagedoni yikucemeka kuti “malo.” Mu Baibolo, nyengo zinyake “malo” ghakung’anamura cakucitika. Umo viliri apa, cakucitika nchakuti caru cose cizamukolerana kwimikana na Yehova. (Civumbuzi 12:6, 14) Pa Haramagedoni, mitundu yose ya caru capasi yizamukolerana kwimikana na “vita ivyo vili kucanya” pasi pa mulongozgi wa nkhondo uyo ni “Karonga wa ŵakaronga, na Fumu ya mafumu,” Yesu Khristu.—Civumbuzi 19:14, 16.

Wuli pa ghanoghano lakuti Haramagedoni yizamuŵa nkhondo ya nyukiliya iyo pazamuŵa vilwero vyakofya panji kubwanyana kwa vilengiwa vya mu mtambo? Kasi Ciuta wacitemwa wangazomerezga umaliro wakofya uwu ku ŵanthu na cikaya cawo, caru capasi? Yayi. Iyo wali kuyowoya pakweru kuti wakalenga caru capasi “waka cara” kweni “wakaciwumba kuti ciŵenge cakukhalamo.” (Yesaya 45:18; Salmo 96:10) Pa Haramagedoni, Yehova wazamunanga yayi caru cithu ici na moto wakofya. Kweni wazamuparanya awo ‘ŵakunanga caru.’—Civumbuzi 11:18.

 Kasi Haramagedoni Yizenge Pauli?

Kwamba kale comene, fumbo ilo ŵanthu ŵakutemwa kufumba ndakuti, Kasi Haramagedoni yizenge pawuli? Kusanda buku la Civumbuzi pamoza na vigaŵa vinyake vya mu Baibolo kungatovwira kumanya nyengo iyo nkhondo yakuzirwa iyi yizamucitikira. Lemba la Civumbuzi 16:15, likulongora kuti Haramagedoni yikuyana waka na kwiza kwa Yesu nga ni munkhungu. Yesu wakayowoyaso ciyelezgero ici apo wakalongosoranga za kwiza kwake kuzakeruzga mgonezi uwu.—Mateyu 24:43, 44; 1 Ŵatesalonika 5:2.

Maucimi gha Baibolo agho ghafiskika mbukaboni wakuti kwambira mu 1914 tikukhala mu mazuŵa ghaumaliro wa mgonezi uwu. a Ico cizamulongora kuti mazuŵa ghaumaliro ghamara yizamuŵa nyengo iyo Yesu wakayithya “suzgo yikuru.” Baibolo likuyowoyapo yayi umo nyengo iyi yizamuŵira utali wake. Kweni masoka agho ghazamuŵapo mu nyengo iyo ghazamuŵa ghaheni comene ghakuti ghandacitikepo mu caru. Suzgo yikuru iyi yizamufika peneco pa Haramagedoni.—Mateyu 24:21, 29.

Pakuti Haramagedoni ni “nkhondo ya zuŵa likuru la Ciuta Mwenenkhongonozose,” palije  ico ŵanthu ŵangacita kuti yitondeke. Yehova wali kutema “nyengo yake” yakuti nkhondo iyi yizakambe kucitika. ‘Yiziwulikenge yayi.’—Habakuk 2:3.

Ciuta Waurunji Wakurwa Nkhondo Yaurunji

Kweni, kasi nchifukwa wuli Ciuta wakukhumba kurwa nkhondo pa caru cose? Haramagedoni yikukolerana comene na umoza wa mikhaliro yake yakuzirwa, urunji. Baibolo likuti: “Yehova wakutemwa urunji.” (Salmo 37:28) Wawona milimo yose ya ubendezi iyo yacitika mu mdauko wa ŵanthu. Ici cikumukwiyiska comene. Lekani wimika Mwana wake kuti warwe nkhondo yaurunji mwakuti waparanye mgonezi uheni uwu.

Ni Yehova pera uyo wangarwa nkhondo yaurunji iyo yikusankha. Pa nkhondo iyi, ŵanthu ŵa mitima yakunyoroka kulikose uko ŵangaŵa pa caru capasi ŵazamuthaskika. (Mateyu 24:40, 41; Civumbuzi 7:9, 10, 13, 14) Ndipo ndiyo yekha uyo ngwakwenelera kwimika muwuso wake pa caru cose capasi, cifukwa ndiyo wakacilenga.—Civumbuzi 4:11.

Kasi Yehova wazamutimbana nawo wuli ŵalwani ŵake? Tikumanya yayi. Ico tikumanya nchakuti wali na nthowa izo wazamung’anyira mitundu yiheni. (Job 38:22, 23; Zefaniya 1:15-18) Ndipouli, ŵasopi ŵa Ciuta ŵa pa caru capasi ŵazamurwako yayi nkhondo iyi. Mboniwoni ya mu Civumbuzi cipaturo 19 yikulongora kuti ŵankhondo ŵa kucanya ŵekha ndiwo ŵazamuŵa na Yesu Khristu pakurwa nkhondo iyi. Palije muteŵeti wa Yehova pa caru capasi uyo wazamurwako nkhondo iyi.—2 Midauko 20:15, 17.

Ciuta Wavinjeru Wakusokerathu

Kasi ŵakupona ŵazamuŵapo? Inya, nchakwenelera yayi kuti ŵanthu ŵazakafwe pa Haramagedoni. Mpositole Petrosi wakati: “Fumu [Yehova] . . . njambura kukhumba kuti ŵanji ŵaparanyike, kweni kuti wose ŵafikeko ku cing’anamuka mu mtima.” (2 Petros 3:9) Ndipo mpositole Paulosi wakati Ciuta “wakukhumba kuti ŵanthu wose ŵaponoskeke, na kufikapo pa kumanya unenesko.”—1 Timote 2:4.

Ntheura, Yehova wawoneseska kuti “makani ghawemi gha ufumu” ghapharazgika kutali na kufupi, mu viyowoyero vinandi nkhanira. Kulikose ŵanthu ŵakupika mwaŵi wakuti ŵazakapone. (Mateyu 24:14; Salmo 37:34; Ŵafilipi 2:12) Awo ŵakupulikira makani ghawemi ŵangazakapona pa Haramagedoni na kuzakakhala mu paradiso pa caru capasi ndipo ŵazamuŵa ŵakufikapo. (Ezekiel 18:23, 32; Zefaniya 2:3; Ŵaroma 10:13) Asi ivi ndivyo munthu wangalindizga kufuma kwa Ciuta uyo nkhutemwa?—1 Yohane 4:8.

Kasi Ciuta Wacitemwa Wangarwa Nkhondo?

Kweni ŵanandi ŵakuzizwa kuti, kwawaci kuti Ciuta uyo ni mweneco wa kutemwa wakome na kuparanya ŵanthu ŵanandi. Ici tingaciyelezgera na nyumba iyo muli vilumi. Kasi mungazomerezga yayi kuti munthu wamahara wakwenera kukoma vilumi mwakuti wavikilire umoyo wa mbumba yake?

Mwakuyana waka, pakuti Yehova wakutemwa comene ŵanthu lekani nkhondo ya Haramagedoni yikwenera kucitika. Ciuta wakukhumba kuzgora caru capasi kuŵa paradiso na kuwezgera ŵanthu ku urunji na mtende, kwambura “yumoza wakuŵawofya.” (Mika 4:3, 4; Civumbuzi 21:4) Ipo nchivici cikwenera kucitikira awo ŵakutimbanizga ŵanyawo kuti ŵaleke kuŵa na mtende na cimango? Ciuta wazamuparanya “vilumi” ivi, awo ŵakukana kuleka uheni, kuti wawovwire ŵarunji.—2 Ŵatesalonika 1:8, 9; Civumbuzi 21:8.

Muwuso wa ŵanthu pamoza na kuguzana mazaza ndivyo vikwambiska zawe na kuthiska ndopa lero. (Mupharazgi 8:9) Cifukwa ca kukhumba kusazgirako mazaza, maboma gha ŵanthu ghakusulako Ufumu wakwimikika wa Ciuta. Palije cilongolero cakuti ŵakukhumba kulekera muwuso Ciuta na Khristu. (Salmo 2:1-9) Ntheura maboma agha ghakwenera kufumapo mwakuti Ufumu waurunji wa Yehova, pasi pa Khristu uyambepo kuwusa. (Daniel  2:44) Haramagedoni yikwenera kucitika nadi mwakuti nkhani ya uyo wali na wenelero wa kuwusa caru cose na ŵanthu yizakamalirethu.

Yehova wazamunjilirapo pa Haramagedoni cifukwa cakuti wakuŵakhumbira viwemi ŵanthu. Pakuwona umo vinthu vikunangikira pa caru, ni muwuso wa Ciuta pera uwo ungakwaniska nadi ivyo ŵanthu ŵakukhumba. Ni mu Ufumu wake pera umo ŵanthu ŵazamuŵa pa mtende weneco na kusakata. Kasi caru cingaŵa wuli usange Ciuta wangaleka kunjilirapo? Asi ndikuti thinkho, nkhaza, na nkhondo vilutilirenge kupulura ŵanthu nga umo vyaŵira nyengo yose iyi mu muwuso wa ŵanthu? Ipo nkhondo ya Haramagedoni nchinthu ciwemi comene ico cizamovwira ŵanthu.—Luka 18:7, 8; 2 Petros 3:13.

Nkhondo Iyo Yizamumazga Nkhondo Zose

Haramagedoni yizamucita cinthu cinyake ico nkhondo zinyake zindacitepo, yizamumazga nkhondo zose. Ninjani wakuleka kukhumba kuti wazakaluweko za nkhondo? Kweni ŵanthu ŵatondeka kumazga nkhondo. Kutondeka kwa ŵanthu kuti ŵamazge nkhondo mbukaboni wa fundo ya Yeremiya yakuti: “A Yehova, nkhumanya kuti nthowa ya munthu kuti yili mwa iye yekha cara, kuti nkhwa munthu uyo wakwenda cara kurunjika mendero ghake.” (Yeremiya 10:23) Pa ivyo Yehova wazamucita, Baibolo likuti: “Wakulekeska nkhondo ku mphelerekezgo za vyaru; ndiye wakuphyora uta na kuswa mkondo; ndiye wakocha magareta mu moto.”—Salmo 46:8, 9.

Peneapo mitundu yikukomana na vilwero vyakofya ndipo yikukhumba kunanga caru, Mlengi wa caru wazamucitapo kanthu, pa Haramagedoni. (Civumbuzi 11:18) Ntheura nkhondo iyi, yizamufiska ivyo ŵanthu ŵakopa Ciuta ŵalindilira kufuma papo kale. Yizamuthuwuska muwuso wa Mweneco wa caru, Yehova Ciuta, mu cilengiwa cake cose.

Ntheura ŵanthu awo ŵakutemwa urunji ŵakwenera kopa yayi Haramagedoni. Kweni yikuŵalayizga vinthu viwemi munthazi. Nkhondo ya Haramagedoni yizamufumyapo ubendezi na uheni wose pa caru capasi ndipo yizamujura nthowa kuti mgonezi uphya pasi pa Ufumu wa Ciuta wakulongozgeka na Mesiya uzakambe kuwusa. (Yesaya 11:4, 5) M’malo mwa kuŵa umaliro wakofya, Haramagedoni lizamuŵa jando lakukondweska kwa ŵanthu ŵarunji awo ŵazamukhala muyirayira mu paradiso pa caru capasi.—Salmo 37:29.

[Mazgu ghamusi]

[Bokosi/Cithuzithuzi pa peji 5]

MEGIDO NCHIMANYIKWIRO CAKWENELERA

Megido ghakaŵa malo ghakuzirwa ku cigaŵa ca kumpoto ca Israyeli. Ghakathyana na kuzambwe kwa cidikha ca vundira ca Jezreel. Vyaru vinandi vikacitanga malonda pa malo agha, ndipo yikaŵa nkhumano ya nthowa za ŵasilikari. Lekani ku Megido kukacitikira nkhondo zakofya comene. Msambizgi wa pa yunivesite, Graham Davies, wakalemba za msumba uwu mu buku lake la mutu wakuti Cities of the Biblical World—Megiddo, wakati: “Msumba wa Megido . . . ukaŵa pa malo ghawemi, ndipo ŵamalonda na ŵanthu ŵa vyaru vinyake ŵakizanga kwambura kusuzgikira; kweniso kuti malonda na nkhondo vyende makora panji yayi, vyose vikathembanga pa msumba uwu, cifukwa cakuti yikaŵa nkhumano ya nthowa zinandi. Lekani tikuzizwa yayi kuti vyaru vikatimbananga cifukwa ca msumba uwu, ndipo awo ŵawupoka ŵakawuvikiliranga comene.”

Msumba uwu ukamba kumanyikwa vilimika vyakuluska 3,500 ivyo vyajumpha, apo fumu ya Eguputo yakucemeka Thutmose III yikathereska mafumu gha Kenani pa malo agha. Ukalutilira kumanyikwa mupaka mu 1918 apo Mulongozgi wa ŵasilikari ŵa Britain, Edmund Allenby wakathereska ŵasilikari ŵa caru ca Turkey. Kukaŵa ku Megido uko Ciuta wakawovwira Mweruzgi Baraki kuti wathereske Fumu ya caru ca Kenani, Yabini. (Ŵeruzgi 4:12-24; 5:19, 20) Ku cigaŵa cenecici ndiko Mweruzgi Gidiyoni wakathereskera Ŵamidiyani. (Ŵeruzgi 7:1-22) Kweniso Fumu Ahaziya na Yosiya ŵakakomekera mu cigaŵa ici.—2 Mathemba 9:27; 23:29, 30.

Ntheura nchakwenelera kuti malo agha ghakuzunurika pakuyowoya za Haramagedoni, cifukwa kukacitikira nkhondo zakofya zinandi. Nchimanyikwiro cakwenelera cakuti Ciuta wazamutonderathu wose awo ŵakwimikana nayo.

[Kulongosora Cithuzithuzi]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Vithuzithuzi pa peji 7]

Pa caru cose capasi, ŵanthu ŵakusokeka kweniso ŵakupika mwaŵi wakuti ŵazakapone pa Haramagedoni

[Cithuzithuzi pa peji 7]

Haramagedoni lizamuŵa jando lakukondweska