Nasanga Vinthu Viwemi Vinandi

Nga umo Yikayowoyekera na Arthur Bonno

MUKAŴA mu cilimika ca 1951. Ine na muwoli wane Edith, tikaŵa pa ungano wa cigaŵa ndipo tikapulika cipharazgo cakuti paŵenge kukumana na awo ŵakukhumba uteŵeti wa umishonale.

Nkhati: “Tiye tikategherezgeko!”

Edith wakati: ‘Arthur, tingacita yayi umishonale.’

‘Tiye Edith, tamutegherezga waka.’

Ungano ukati wamara, tikapokera mafomu gha Sukulu ya Giliyadi.

Nkhati: “Tiye tisayine.”

Iyo wakati: ‘Arthur, ŵabali ŵithu ke?’

Pakati pajumpha cilimika cimoza na hafu, tikacemeka ku Sukulu ya Giliyadi, ndipo tikatumika kukateŵetera ku Ecuador, South America.

Para mungawona ivyo tikadumbirananga na muwoli wane pa ungano, muwonenge kuti nkhaŵa na mtima wakuti para nayowoya cinthu cicitike. Kweni Edith wakaŵa wakuzika. Edith wakakulira ku Elizabeth, Pennsylvania, U.S.A., wakaŵa kuti wandalutepo kutali nesi kukumanapo na munthu wa ku caru cinyake. Cikaŵa cakusuzga kuti walekane na ŵabali ŵake. Nangauli vikaŵa nthena, wakazomera na mtima wose kukateŵetera ku caru cinyake. Tikafika ku Ecuador mu 1954, ndipo tacita umishonale mpaka sono. Vilimika vyose ivyo takhala kuno, tasanga vinthu viwemi vinandi. Kasi mungatemwa kupulikako vinyake mwa ivyo?

Vinthu Ivyo Tizamuluwa Yayi

Tikamba kuteŵetera mu msumba ukuru wa Quito, uwo uli pacanya pa mapiri gha Andes. Kufuma ku Guayaquil kuzakafika ku Quito, tikenda mazuŵa ghaŵiri pa tileni na pa galimoto. Mazuŵa ghano, ŵanthu ŵakwenda waka maminiti 30 pa ndege. Tikateŵetera ku Quito kwa vilimika vinayi ivyo tizamuviluwapo yayi. Mu 1958, kukacitika cinthu cinyake ciwemi: Tikaphalirika kuti tiyambe uteŵeti wa dera.

Pa nyengo iyi, mu caru ici mukaŵa madera ghacokoghacoko ghaŵiri pera. Padera pa kucezgera mipingo, masabata ghanandi tikapharazganga mu matawuni agho  mukaŵavya Ŵakaboni ŵa Yehova. Mu malo agha, tikakhalanga mu tunyumba twambura mawindo twa cipinda cimoza umo mukakwananga waka bedi. Tikayeghanga cibokosi ico tikaŵikangamo sitovu ya parafini, cakuphikapo, mbale, bafa, vyakudika, neti, malaya, manyuzipepara ghakale, na vinyake vyantheura. Manyuzipepara agha tikajaliranga mu makuluru, mwakuti muleke kunjira mbeŵa.

Nangauli tikakhalanga mu tunyumba twamdima, kweni tikadumbiskananga vinthu viwemi namise uku takhala pa bedi, na kurya cakurya ico tikaphikanga pa sitovu. Cifukwa ca kupupuluma, kanandi nkhayowoyanga pambere nindaghanaghanirepo dankha. Ntheura, pa nyengo ya cakurya, muwoli wane nyengo zinyake wakaniphaliranga umo ningayowoyera mwaluso na ŵabali. Nkhapulikiranga ndipo ŵabali ŵakakhozgekanga comene. Kweniso para nayowoya viheni vyakukhwaskana na mbali, wakayowoyangapo cilicose yayi. Ntheura, nkhasambira kuwona ŵabali ŵane mwakwenelera. Kanandi namise tikadumbiskananga fundo izo tasambira mu Gongwe la Mulinda na ivyo vyangucitika mu uteŵeti zuŵa ilo. Tikadumbiskananga vinthu vinandi vyakukondweska.

Umo Tikasangira Carlos

Apo tikaŵa ku tawuni ya Jipijapa, kuzambwe kwa Ecuador, ŵakatipa zina la munthu wakunweka, Carlos Mejía, kweni adiresi yake pakaŵavya. Tikamanya yayi uko tingambira kupenja, ntheura tikamba waka kwenda. Mu msewu mukaŵa mathipa ghanandi cifukwa ca vula yikuru iyo yikalokwa usiku. Ine nkhendanga panthazi, ndipo mwamabuci nkhapulika muwoli wane wakulira na kucemerezga kuti, ‘Arthur!’ Nkhalaŵiskako ndipo nkhawona kuti wabira mu mathipa ndipo ghali mu makongono. Ivyo vikacitika vikaŵa vyakusekeska comene, mwakuti muwoli wane walekenge kulira nkhatenge nisekenge.

Nkhamuwuskamo, kweni skapato zake zikakanilira mu mathipa. Pafupi pakaŵa musepuka na msungwana, ndipo nkhaŵaphalira kuti, “Para munganitolera skapato izi mu mathipa ni mupaninge ndalama.” Mwaluŵiro ŵakatitolera, kweni Edith wakakhumbikwiranga kugeza. Ŵanyinawo ŵa ŵana aŵa ŵakawonanga ndipo ŵakaticemera ku nyumba kwawo, ŵakamupa maji kuti wageze mu malundi, uku ŵana ŵakusuka skapato. Pambere tindafumepo, cinthu cinyake ciwemi cikacitika. Nkhafumba mama uyu usange wakumanya uko Carlos Mejía wakukhala. Wakazizwa, ndipo wakati, “Ni mfumu wane.” Tikamba kusambira Baibolo ndipo kanyengo kakati kajumphapo mbumba yose yikabapatizika. Vilimika vikati vyajumphapo, Carlos, muwoli wake, na ŵana ŵake ŵaŵiri ŵakamba upayiniya wapadera.

Kwenda Mwakusuzgikira na Kupokelereka Makora

Tikasuzgikanga comene mendero apo tikenderanga dera. Tikayendanga pa mabasi, matileni, mawato, magalimoto, ndiposo pa ndege zicokozicoko. Nyengo yinyake John McLenachan uyo wakaŵa mulaŵiliri wa cigaŵa, na muwoli wake Dorothy tikendera nawo lumoza apo tikapharazganga mu mizi iyo yili kufupi na mphaka ya Colombia. Tikakwera wato uwo ukaŵa na injini. Shark izo ukuru wake ukayananga na wato zikendanga pafupi na ise. Uyo wakendeskanga wato uwu wakacita wofi ndipo mwaluŵiro wakamba kwendeska kufupi na mlima.

Ndipouli, masuzgo agho tikakumana nagho mu uteŵeti wa dera ghakatovwira comene. Tikamanyana na ŵabali ndipo ŵakatipokeleranga makora. Mbumba izo tikafikirangako kanandi zikatikoserezganga kuti tiryenge katatu pa zuŵa apo iwo ŵakaryanga kamoza pera. Ŵanji ŵakatigonekanga pa bedi lawo, ŵeneko na kugona pasi. Kanandi  muwoli wane wakayowoyanga kuti, “Ŵabali na ŵadumbu ŵakutemweka aŵa ŵanovwira kumanya kuti umoyo ukukhumba vinandi yayi.”

“Tikukhumba Yayi Kutaya Mwaŵi”

Mu 1960, cinthu cinyakeso ciwemi cikacitika. Tikacemeka kuti tikateŵetere ku ofesi ya munthavi ya ku Guayaquil. Apo ine nkhateŵeteranga pa munthavi, Edith wakapharazganga lumoza na mpingo uwo ukaŵa pafupi. Nkhajiwonanga kuti ndine wakwenelera yayi kukhala mu ofesi, kweni nga umo lemba la Ŵahebere 13:21 likulongolera, Ciuta wakutipa ‘cinthu ciwemi cilicose kuti ticite khumbo lake.’ Pakati pajumpha vilimika viŵiri, nkhacemeka kuti nilute ku sukulu ya myezi khumi ya Giliyadi iyo yikacitikira pa Beteli ku Brooklyn, New York. Pa nyengo iyi, ŵabali ŵakalutanga na ŵawoli ŵawo yayi. Muwoli wane wakapokera kalata kufuma ku Brooklyn. Mu kalata iyi ŵakamufumba usange wazomerenge kukhala yekha kwa myezi khumi iyo namuŵira ku sukulu.

Edith wakazgora kuti: “Nkhumanya kuti nchakusuzga kucita nthena mu caru ici, kweni tikumanya kuti Yehova watovwirenge pa masuzgo ghalighose agho tingakumana nagho. . . . Tikukhumba yayi kutaya mwaŵi uliwose wa uteŵeti uwo tingapika panji mwaŵi uwo ungatovwira kuti ticite makora milimo yinyake.” Pa nyengo iyo nkhaŵa ku Brooklyn, sabata yiliyose nkhapokeranga kalata kufuma kwa muwoli wane.

Kuteŵetera Lumoza na Ŵakhristu Ŵakugomezgeka

Mu 1966, cifukwa ca kulwara tikaweleraso ku Quito, uko tikambiraso uteŵeti wa umishonale ndipo tikateŵeteranga lumoza na ŵabali na ŵadumbu ŵakugomezgeka.

Mudumbu munyake mfumu wake wakaŵa Kaboni yayi ndipo kanandi wakamutimbanga. Zuŵa linyake, ca m’ma 6 koloko mulenji munthu munyake wakatiphalira kuti mudumbu uyu watimbikaso. Mwaluŵiro nkhaluta ku nyumba ya mudumbu. Nkhati nafika nkhagomezga yayi ivyo nkhawona. Wakagona pa bedi, thupi lake lose likatupa ndipo likaŵa na vikomokomo. Mfumu wake wakamutimba na ndodo ya ciphyelero mpaka yikaphyokera papo. Pamanyuma nkhakumana na mfumu wake ndipo nkhamuphalira kuti wacita cinthu cawakawaka comene. Wakaphepiska comene. Cacitima nchakuti mu mpingo mukaŵaso ŵadumbu ŵanyake awo ŵakaŵa na masuzgo ghakuyana waka. Ine na muwoli wane tikawona kuti ŵadumbu aŵa mbakugomezgeka comene. Ŵakacitanga vyose ivyo ŵangakwaniska kuti ŵaŵe ŵawoli ŵawemi ndipo ŵakajipelekanga kuti ŵakondweske Ciuta.

Ca m’ma 1970, nkhaŵako makora ndipo tikambaso uteŵeti wa dera. Msumba wa Ibarra ukaŵa mu dera lithu. Ca m’ma 1950, mu msumba uwu, mukaŵa Ŵakaboni ŵaŵiri, mishonale na mbali munyake yumoza. Ntheura, tikakhumbisiska kuwonana na ŵaphya awo ŵakawungananga.

Apo tikawungana kakwamba mu msumba  uwu, Mbali Rodrigo Vaca wakayowoya nkhani yakudumbiskana na ŵategherezgi. Apo wakafumbanga mafumbo, m’malo mwa kuwuska mawoko ŵategherezgi ŵakacemerezganga kuti “Yo, yo!” (Ine, ine!) Ine na Edith tikalaŵiskana waka ku maso. Nkhajifumba kuti, ‘Kasi cikucitika nchivici?’ Pamanyuma tikaphalirika kuti Mbali Vaca ngwacibulumutira, ndipo wakumanya mazgu gha ŵapharazgi mu mpingo para ŵakucemerezga. Ni muliska uyo wakuzimanya makora mbelere zake. Mbali uyu wakanikumbuska mazgu gha Yesu gha pa Yohane 10:3, 4, 14 agho ghakuyowoya za Muliska Muwemi uyo wakumanyana makora na mberere. Sono mu Ibarra muli mipingo yinkhondi na umoza ya ciyowoyero ca ku Spain, unyake ca Quichua, ndipo unyake ngwa ciyowoyero ca mawoko. Mbali Vaca wakuteŵetera mwakugomezgeka nga ni mulara ndiposo mpayiniya wapadera. *

Tikuwonga Uwemi wa Yehova

Mu 1974, Yehova wakatilongoraso kuti ni muwemi apo tikacemekaso ku Beteli, ndipo pamanyuma nkhazakaŵa mu Komiti ya Munthavi. Pakwamba Edith wakagwiranga ku khicini ndipo pamanyuma wakamba kugwira mu ofesi. Ndimo wacali kugwira mpaka sono.

Kwa vilimika vyose ivi, taŵa na mwaŵi wa kupokelera ŵamishonale ŵanandi kufuma ku Sukulu ya Giliyadi, ndipo ŵakovwira ŵabali mu mipingo kuti ŵaŵe ŵakukhwima mwauzimu ndiposo ŵamwamphu. Takhozgekaso na ŵabali na ŵadumbu ŵakufuma mu vyaru vyakujumpha 30 awo ŵakwiza kuzakateŵetera. Tikukondwa comene cifukwa ca mtima wawo wakujipeleka. Ŵanji ŵakuguliska nyumba zawo panji mabizinesi ghawo na kwiza kuno cifukwa kukukhumbikwira ŵapharazgi ŵanandi ŵa Ufumu. Ŵakugura magalimoto kuti ŵakapharazge mu vigaŵa vyakutali, ŵakwambiska mipingo yiphya, ndipo ŵakovwira kuzenga Nyumba za Ufumu. Ŵabali na ŵadumbu ŵambura kutora panji kutengwa ŵakufuma ku vyaru vinyake kuzakacita upayiniya kuno ndipo mbamwamphu ndiposo ŵaluso.

Nasanga vinthu viwemi vinandi cifukwa ca kuteŵetera Ciuta. Kweni cinthu ciwemi comene cakuluska vyose mbubwezi wane na Yehova. Nkhuwongaso kuti Yehova wali kunipa “movwiri.” (Gen. 2:18) Para nkhukumbukira vilimika 69 ivyo takhalira lumoza, mu maghanoghano mukwiza lemba la Zintharika 18:22, ilo likuti: “Uyo wakusanga muwoli wakusanga cinthu ciwemi.” Ni mwaŵi wapadera comene kuŵa na Edith. Wanovwira mu nthowa zinandi comene. Kweniso wakaŵatemwanga comene anyina. Kufuma waka apo tikafikira ku Ecuador, muwoli wane wakalemberanga anyina kalata sabata yiliyose mpaka kuzakafika cilimika ca 1990, apo ŵakafwira. Ndipo ŵakaŵa na vilimika 97.

Ine nili na vilimika 90 ndipo Edith wali na 89. Tikukondwa comene cifukwa tawovwirapo ŵanthu 70 kuti ŵamanye Yehova. Tikukondwaso cifukwa cakuti tikasayina mafomu gha Sukulu ya Giliyadi vilimika 60 ivyo vyajumpha. Tasanga vinthu viwemi vinandi cifukwa ca ivyo tikasankha.

[Mazgu ghamusi]

[Cithuzithuzi pa peji 29]

Ku New York’s Yankee Stadium, na ŵamishonale ŵanyithu apo tikafumanga ku Sukulu ya Giliyadi, 1958

[Cithuzithuzi pa peji 31]

Tikucezga na mbumba yinyake ya Ŵakaboni apo tikenderanga dera, 1959

[Cithuzithuzi pa peji 32]

Ku munthavi ku Ecuador, 2002