‘Ŵani Ŵankhongono na Ŵakukhwima Mtima Comene’

“Iŵa wankhongono na wakukhwima mtima comene . . . Yehova Ciuta wako wali nawe.”—JOSH. 1:7-9.

KASI MUNGAZGORA WULI?

Kasi Enoki na Nowa ŵakalongora wuli cikanga?

Kasi ŵanakazi ŵanyake mu nyengo yakale ŵakalongora wuli cipulikano na cikanga?

Kasi mbawukirano mba awo imwe mungatolerako cikanga cawo?

1, 2. (a) Kasi nchivici ico nyengo zinyake cikukhumbikwa kuti munthu wacite ico nchakwenelera? (b) Kasi mu nkhani iyi tisambirenge vici?

 KUKHWIMA mtima kukupambana na wofi, soni, panji kutenthema. Panji tingaghanaghana kuti munthu wakukhwima mtima ni uyo ngwankhongono, cinkhara, panji wakukhora. Kweni nyengo zinyake, cikanga nchakukhumbikwa kwa tose kuti ticite ico nchakwenelera.

² Ŵanthu ŵanyake awo ŵakuzunulika mu Baibolo ŵakalongora cikanga pa nyengo yakusuzga comene. Ŵanji ŵakalongora kukhwima mtima apo ŵakasangana na viyezgo ivyo vikuwira muteŵeti waliyose wa Yehova. Kasi tingasambirako vici ku nkhani za ŵanthu ŵa mu Baibolo aŵa? Kasi tingacita wuli kuti tiŵe ŵacikanga panji kuti ŵakukhwima mtima?

KUCITIRA UKABONI MWACIKANGA MU CARU CAMBURA KOPA CIUTA

3. Kasi Enoki wakacima kuti nchivici cicitikirenge ŵanthu ŵambura kopa Ciuta?

³ Pambere Ciwowota ca mu nyengo ya Nowa cindacitike, munthu kuti waŵe kaboni wa Yehova pakati pa ŵanthu ŵaheni, wakakhumbikwiranga cikanga. Ndipouli, Enoki, uyo wakaŵa “wacinkhondi na ciŵiri kufuma kwa Adamu,” wakayowoya mwacikanga ucimi wakuti: “Wonani! Yehova wakiza na ŵatuŵa ŵake vikwi makumi ghanandi, kuti weruzge wose, na kuŵapanikizgira wose ŵambura kopa Ciuta pa milimo yawo yose yiheni iyo ŵakayicita kwambura kopa Ciuta, na vinthu vyose viheni ivyo ŵakwananga ŵambura kopa Ciuta ŵakamuyowoyera.” (Yuda 14, 15) Enoki wakayowoya nga vili kucitika kale cifukwa wakamanyanga kuti ucimi uwu utondekenge yayi. Nakuti ŵanthu ŵambura kopa Ciuta ŵakaparanyika nadi na Ciwowota.

4. Kasi Nowa “wakendanga na Ciuta” pakati pa ŵanthu ŵa mtundu wuli?

⁴ Ciwowota cikacitika mu cilimika ca 2370 pambere  Khristu wandize, pamanyuma pakuti pajumpha vilimika 650 kufuma apo Enoki wakafwira. Pambere ucimi uwu undafiskike, kukababika Nowa, uyo wakakura na kubaba ŵana awo ŵakamovwira pakupanga cingalaŵa. Ŵangelo ŵakugaluka ŵakajizgora ŵanthu, ŵakatora ŵanakazi ŵakutowa, ndipo ŵakababa Ŵanefili. Uheni ukandana, ndipo caru cikazura na nkhaza. (Gen. 6:1-5, 9, 11) Nangauli vinthu vikaŵa nthena, “Nowa wakendanga na Ciuta,” ndipo wakacitira ukaboni mwacikanga pakuŵa “mupharazgi wa urunji.” (Ŵazgani 2 Petrosi 2:4, 5.) Nase tikukhumbikwira cikanga cakuyana waka mu mazuŵa ghaumaliro agha.

ŴAKALONGORA CIPULIKANO NA CIKANGA

5. Kasi Mozesi wakalongora wuli cipulikano na cikanga?

⁵ Mozesi wakalongora cipulikano na cikanga. (Heb. 11:24-27) Kufuma mu cilimika ca 1513 mpaka mu cilimika ca 1473 pambere Khristu wandize, Ciuta wakimika Mozesi kuti walongozge Ŵaisrayeli kufuma mu Eguputo na kuŵadangilira mu mapopa. Mozesi wakajiwonanga kuti ngwambura kwenelera, kweni wakazomera mulimo uwu. (Ex. 6:12) Mozesi na mukuru wake Aroni, mwakuwerezgawerezga ŵakakumananga na Faro, themba lankhaza la mu Eguputo ndipo mwacikanga ŵakaliphalira za Vilengo Khumi ivyo Yehova wakakhozga navyo soni ŵaciuta ŵa Ŵaeguputo na kuponoska navyo ŵanthu ŵake. (Ex., vipaturo 7-12) Mozesi wakalongora cipulikano na cikanga cifukwa Ciuta wakaŵa nayo, nga umo viliri na ise.—Dute. 33:27.

6. Usange ŵamazaza ŵatifumba mafumbo, nchivici ico citovwirenge kucitira ukaboni mwacikanga?

⁶ Nase tikukhumbikwira cikanga nga ni Mozesi, cifukwa Yesu wakati: “Muzamutolekera panthazi pa ŵakazembe na mathemba cifukwa ca zina lane, kuti uŵe ukaboni kwa iwo na mitundu. Ndipouli, para ŵamupelekani, kwenjerwa cara na umo mukwenera kuyowoyera panji ico mukwenera kuyowoya; cifukwa ico mukwenera kuyowoya cizamupika kwa imwe mu ora lenelilo; pakuti awo ŵakuyowoya ndimwe pera cara, kweni ni mzimu wa Ŵawiskemwe uwo ukuyowoya kwizira mwa imwe.” (Mat. 10:18-20) Usange ŵamazaza ŵatifumba, mzimu wa Yehova utovwirenge kucitira ukaboni mwanchindi, kweniso mwacikanga.—Ŵazgani Luka 12:11, 12.

7. Cifukwa wuli Joshua wakaŵa wacikanga kweniso vinthu vikamwendera makora?

⁷ Joshua uyo wakanjira m’malo mwa Mozesi wakaŵa na cipulikano na cikanga cifukwa wakaŵazganga Dango la Ciuta zuŵa lililose. Mu cilimika ca 1473 pambere Khristu wandize, Ŵaisrayeli ŵakaŵa ŵakunozgeka kunjira mu Caru ca Layizgano. Ciuta wakalangura kuti: “Iŵa wankhongono na wakukhwima mtima comene.” Joshua wakakhumbikwiranga kupulikira Dango kuti wacite vinthu mwavinjeru kweniso kuti vimwendere makora. Wakaphalirika kuti: “Ungopanga nanga nkhuthika lusoko; cifukwa Yehova Ciuta wako wali nawe uko kose ukuya.” (Josh. 1:7-9) Mazgu agha ghakwenera kuti ghakamukhozga comene Joshua. Ciuta wakaŵa nayo nadi, cifukwa kuzakafika mu cilimika ca 1467 pambere Khristu wandize, wakaŵa kuti wathereska kale cigaŵa cikuru ca Caru ca Layizgano, ndipo ivi vikacitika mu vilimika vinkhondi na cimoza pera.

 ŴANAKAZI AWO ŴAKALONGORA CIKANGA

8. Kasi Rahabi wakalongora wuli cipulikano na cikanga?

⁸ Kwamba kale, ŵanakazi ŵanandi ŵakukhozgera kusopa kwaunenesko mwacikanga. Mwaciyelezgero, Rahabi wa ku Yeriko, mweneuyo wakaŵa muzaghali, wakalongora cipulikano mwa Ciuta, ndipo mwacikanga wakabisa mphaci ziŵiri izo Joshua wakatuma, pamanyuma wakapuluska ŵanalume awo themba la msumba uwu likatuma. Iyo pamoza na ŵamunyumba yake ŵakapona apo Ŵaisrayeli ŵakapokanga Yeriko. Rahabi wakaleka uzaghali, wakamba kusopa Yehova mwakugomezgeka, ndipo mwa iyo mukazakababikira Mesiya. (Josh. 2:1-6; 6:22, 23; Mat. 1:1, 5) Rahabi wakatumbikika comene cifukwa ca kulongora cipulikano na cikanga.

9. Kasi Debora, Baraki, na Yayeli ŵakalongora wuli cikanga?

⁹ Pamasinda pa nyifwa ya Joshua mu cilimika ca 1450 pambere Khristu wandize, ŵeruzgi ndiwo ŵakalongozganga mu Israyeli. Jabini, Themba la Kenani likayuzga Ŵaisrayeli kwa vilimika 20, ndipo Ciuta kwizira mwa nchimi Debora wakaciska Baraki uyo wakaŵa Mweruzgi, kuti wacitepo kanthu. Baraki wakawunganya ŵanalume 10,000 pa Lupiri lwa Tabori, ndipo wakanozgeka kurwa nkhondo na ŵasilikari ŵa Jabini awo ŵakalongozgekanga na Sisera. Sisera wakaŵa na ŵasilikari awo ŵakaŵa na magaleta 900, ndipo ŵakawungana mu cidikha ca Kishoni. Ŵaisrayeli ŵakati ŵaluta ku cidikha ici, Ciuta wakalokweska vula iyo yikapangiska kuti magaleta gha Ŵakenani ghatondeke kucimbira. Ŵasilikari ŵa Baraki ŵakatonda, ndipo “nkhondo yose ya Sisera yikafwa na lupanga.” Sisera yekha ndiyo wakacimbira na kukabisama mu hema la Yayeli, kweni Yayeli wakamukoma apo wakaŵa mu tulo. Nga umo Debora wakacimira, uyo wakalumbika pa kuthereska uku wakaŵa mwanakazi, Yayeli. Cifukwa cakuti Debora, Baraki, na Yayeli ŵakacita cikanga, Ŵaisrayeli ŵakaŵa pa mtende “vilimika makumi ghanayi.” (Ŵeru. 4:1-9, 14-22; 5:20, 21, 31) Ŵanalume na ŵanakazi ŵanandi, ŵalongora cipulikano na cikanga cakuyana waka.

MAZGU GHITHU GHANGAKHWIMISKA ŴANJI

10. Cifukwa wuli tingati mazgu ghithu ghangakhwimiska ŵanyithu?

¹⁰ Mazgu ghithu ghangakhwimiska Ŵakhristu ŵanyithu. Mu nyengo yakale, Themba Davide likaphalira mwana wake Solomoni kuti: “Uŵe wankhongono ukhwime mtima, ucicite. Ungopanga, nesi kuthika lusoko; pakuti Yehova Ciuta, inya Ciuta wane, tiwaŵenge nawe. Ntha tiwakulekelere panji kusida iwe, usuke umare mulimo wose wa uteŵeti wa nyumba ya Ciuta.” (1 Mid. 28:20) Solomoni wakakhwima mtima ndipo wakazengera Yehova tempele lakutowa comene mu Yerusalemu.

11. Kasi mazgu ghacikanga agho kasungwana ka ku Israyeli kakayowoya, ghakamovwira wuli Namani?

¹¹ Mu nyengo yakale, mazgu ghacikanga agho kasungwana ka ku Israyeli kakayowoya,  ghakawovwira munthu wavyoni. Kasungwana aka kakakoleka na gulu la nkhondo, ndipo kakateŵeteranga Namani cilongozgi wa nkhondo wa Siriya uyo wakaŵa na vyoni. Kasungwana aka kakamanyanga minthondwe iyo Yehova wakacitanga kwizira mwa Elisha, ntheura kakaphalira muwoli wa Namani kuti usange mfumu wake wangaluta ku Israyeli, nchimi ya Ciuta yingakamucizga. Namani wakaluta ku Israyeli, wakacizgika mwamunthondwe, ndipo wakamba kusopa Yehova. (2 Mathe. 5:1-3, 10-17) Usange mwaŵana ŵacoko mukutemwa Ciuta nga nkhasungwana aka, namwe wamupaninge cikanga kuti mupharazgire ŵasambizgi ŵinu, ŵana ŵanyinu ŵa sukulu, na ŵanji.

12. Kasi mazgu agho Themba Hezekiya likayowoya ghakaŵakhwaska wuli ŵanthu ŵake?

¹² Mazgu ghakwenelera agho tingayowoya mu nyengo ya suzgo, ghangakhwimiska ŵanji. Apo ŵankhondo ŵa Ŵaasiriya ŵakazingilizga Yerusalemu, Themba Hezekiya likaphalira ŵanthu ŵake kuti: “Muŵe ŵankhongono na ŵakukhwima mtima, mungopanga panji kumara lusoko cifukwa ca fumu ya Assyria na ciwuru cose ici cili naye; pakuti kuli yumoza na ise uyo ngwankhongono kwakuluska uyo wali na iye. Kwa iye kuli mkono wa nyama; kweni kwa ise kuli Yehova Ciuta withu kutovwira na kurwa nkhondo zithu.” Kasi ŵanthu ŵakaghapokelera wuli mazgu agha? “Ŵanthu ŵakakhozgeka, kweghama pa mazgu gha Hezekia.” (2 Mid. 32:7, 8) Pa nyengo ya suzgo, mazgu gha nga ni agha ghangatikhwimiska mtima pamoza na Ŵakhristu ŵanyithu.

13. Kasi tikusambirako vici kwa Obadiya, muteŵeti wa Themba Ahabu pa nkhani ya cikanga?

¹³ Nyengo zinyake, cikanga cikulongoreka nanga ni para tindayowoye mazgu ghalighose. Mu nyengo yakale, Obadiya muteŵeti wa Themba Ahabu, mwacikanga wakabisa nchimi zinandi za Yehova mu magulu gha “makumi ghankhondighankhondi mu mphanji” mwakuti zileke kukomeka na Fumukazi yiheni, Yezebeli. (1 Mathe. 18:4) Nga ni Obadiya munthu wakopa Ciuta, ŵateŵeti ŵakugomezgeka ŵanandi ŵa Yehova mazuŵa ghano, mwacikanga ŵakuvikilira Ŵakhristu ŵanyawo mwa kuleka kuŵavumbura ku awo ŵakuŵayuzga.

ESITERE, FUMUKAZI YACIKANGA

14, 15. Kasi Fumukazi Esitere yikalongora wuli cipulikano na cikanga, ndipo cikacitika nchivici?

¹⁴ Fumukazi Esitere, yikalongora cipulikano cikuru na cikanga apo Hamani wakanozga ciŵembu ca kuparanya Ŵayuda awo ŵakaŵa mu Peresiya. Nchambura kuzizika kuti Ŵayuda ŵakatengera na kuziŵizga kurya, kweniso ŵakwenera kuti ŵakalomba na mtima wawo wose. (Est. 4:1-3) Fumukazi Esitere yikakweŵeka comene. Mordekayi wakamutumira Esitere kalata iyo yikazomerezganga ciŵembu ici, ndipo wakamutuma kuti wakakumane na themba na kuliŵeyelera m’malo mwa Ŵayuda. Kweni waliyose uyo wakalutanga kukakumana na themba kwambura kucemeka, wakakomekanga.—Est. 4:4-11.

¹⁵ Ndipouli, Mordekayi wakaphalira Esitere kuti: ‘Usange ukhalenge waka cete ciponosko cifumirenge kunyake. Kasi ni njani wakumanya kuti panji iwe wiza kwa themba cifukwa ca nyengo nga ni yino?’ Esitere wakaciska Mordekayi kuti wawunganye Ŵayuda mu Susa ndipo ŵambe kuziŵizga kurya m’malo mwa iyo. Esitere wakati: ‘Nane niziŵizgenge kwakulingana. Panyuma tindikanjire kwa themba nanga nkhwambura kuyana na dango; ndipo usange ndifwe, ndifwe ndipera.’ (Est. 4:12-17) Esitere wakacita vinthu mwacikanga, ndipo buku ilo likumanyikwa na zina lake, likulongora kuti Ciuta wakaponoska ŵanthu ŵake. Mazuŵa ghano napo, Ŵakhristu ŵakuphakazgika pamoza na ŵa mberere zinyake, ŵakulongora cikanga canthena ici mu nyengo za viyezgo, ndipo nyengo zose, Yehova uyo ‘ngwakupulika malurombo’ wakuŵa nawo.—Ŵazgani Salmo 65:2; 118:6.

“KHWIMANI MTIMA”

16. Kasi ŵana ŵangasambirako vici kwa Yesu?

¹⁶ Apo Yesu wakaŵa na vilimika 12,  wakasangika mu tempele, wakakhala “pakati pa ŵasambizgi ndipo wakapulikizganga kwa iwo na kuŵafumba.” Nakuti “wose awo ŵakapulikizganga kwa iyo ŵakazukuma comene na kupulikiska kwake na mazgoro ghake.” (Luka 2:41-50) Nangauli wakaŵa mwana, kweni Yesu wakaŵa na cipulikano na cikanga, ndipo wakafumbanga ŵasambizgi pa tempele. Para ŵana mu mpingo ŵakukumbukira ivyo Yesu wakacita, ŵaŵenge ‘ŵakunozgeka kujivikilira panthazi pa waliyose uyo wakukhumba kumanya cifukwa ca cigomezgo ico cili mwa iwo.’—1 Pet. 3:15.

17. Cifukwa wuli Yesu wakaciska ŵasambiri ŵake kuti ‘ŵakhwime mtima,’ ndipo cifukwa wuli nase tikwenera kucita vinthu mwacikanga?

¹⁷ Yesu wakaciskanga ŵanji kuti ‘ŵakhwime mtima.’ (Mat. 9:2, 22) Wakaphalira ŵasambiri ŵake kuti: “Wonani! Ora likwiza, nadi, liza, apo mumbininikenge waliyose kuya ku nyumba yake ndipo munisidenge nekha; ndipouli, nili nekha cara, cifukwa Ŵadada ŵali nane. Nayowoya vinthu ivi kwa imwe kuti kwizira mwa ine muŵe na mtende. Mu caru muli na suzgo, kweni khwimani mtima! Ine natonda caru.” (Yoh. 16:32, 33) Nga mbalondezgi ŵakwambilira ŵa Yesu, nase tikutinkhika na caru, kweni tileke kulingana naco. Para tikughanaghanirapo pa umo Mwana wa Ciuta wakalongolera cikanga, nase tikhwimenge mtima ndipo tilutilirenge kukana kubinkhiskika na caru ici. Yesu wakatonda caru, nase tingatonda.—Yoh. 17:16; Yak. 1:27.

ŴANI ‘ŴAKUKHWIMA MTIMA!’

18, 19. Kasi Paulosi wakalongora wuli kuti wakaŵa na cipulikano kweniso cikanga?

¹⁸ Mpositole Paulosi wakazizipizga viyezgo vinandi. Pa nyengo yinyake, Ŵayuda mu Yerusalemu ŵakakhala pacoko kumupalura, kweni ŵasilikari ŵa Ŵaroma ndiwo ŵakamuthaska. Nausiku, “Fumu yikimilira pafupi na iyo ndipo yikati: ‘Khwima mtima! Pakuti umo wapelekera ukaboni wakukwana pa vinthu vyakukhwaskana na ine mu Yerusalemu, ntheura ukweneraso kukacitira ukaboni mu Romu.’” (Mil. 23:11) Paulosi wakacita ivyo wakaphalirika.

¹⁹ Mwacikanga Paulosi wakasuska awo ŵakatenge ‘mbapositole ŵapacanya,’ awo ŵakakhumbanga kunanga mpingo mu Korinte. (2 Kor. 11:5; 12:11) Mwakupambana na ŵapositole aŵa, Paulosi wakayowoya vinthu ivyo vikalongora kuti ni mpositole nadi, nga nkhukakika, kudupulika, kwenda maulendo ghakofya, kukumana na maulwani ghanandi, njara, nyota, kupuvya tulo, kweniso kwenjelwera Ŵakhristu ŵanyake. (Ŵazgani 2 Ŵakorinte 11:23-28.) Uwu mbukaboni wakukwana wakuti Paulosi wakaŵa na cipulikano kweniso cikanga, ndipo vyose ivi vikulongora kuti Ciuta ndiyo wakamupa nkhongono.

20, 21. (a) Yowoyani cakucitika ico cikulongora kuti tikukhumbikwira kukhwima mtima. (b) Kasi mpha nyengo wuli apo tikukhumbikwira cikanga, ndipo tikwenera kuŵa na cigomezgo wuli?

²⁰ Mbakhristu wose yayi awo ŵangakumana na nthambuzgo zakofya. Ndipouli, tose tikwenera kuŵa na cikanga kuti titonde masuzgo agho tikukumana nagho. Mwaciyelezgero, muwukirano munyake ku Brazil wakaŵa mu gulu la vigeŵenga. Wati wasambira Baibolo, wakawona kuti wakwenera kufuma mu gulu ili, kweni kanandi waliyose uyo wakafumanga wakakomekanga. Pamasinda pakuti walomba, wakaphalira mulongozgi wa gulu ili cifukwa ca mu Malemba ico iyo wakukhumbira kufumiramo. Wakafumamo kwambura suzgo lililose, ndipo pamasinda wakaŵa mupharazgi wa Ufumu.

²¹ Cikanga cikukhumbikwa kuti tipharazge makani ghawemi. Ŵakhristu awo mbawukirano ŵakukhumbikwira cikanga kuti ŵalutilire kugomezgeka kwa Ciuta para ŵali ku sukulu. Pangakhumbikwira cikanga kuti munthu wapemphe holide kwa bwana mwakuti wakasangike pa ungano wa cigaŵa mazuŵa ghose. Pali vinandi ivyo tikukhumbikwira kucita mwacikanga. Kwali tisangane na suzgo la mtundu wuli, tingaluwanga yayi kuti Yehova wapulikenge ‘malurombo ghithu gha cipulikano.’ (Yak. 5:15) Tili na cigomezgo cose kuti watipenge mzimu wake utuŵa mwakuti tiŵe ‘ŵankhongono na ŵakukhwima mtima comene.’

[Mafumbo]

[Cithuzithuzi pa peji 11]

Enoki wakapharazga mwacikanga mu caru cambura kopa Ciuta

[Cithuzithuzi pa peji 12]

Yayeli wakaŵa wakukhwima mtima na wankhongono