‘Ici Ciŵe Cikumbusko kwa Imwe’
“Zuŵa lino tiliŵenge cikumbusko kwa imwe, timulisunge kumucitira ciphikiro Yehova.”—EX. 12:14.
1, 2. Kasi nchikondwelero wuli ico cikukhwaska Ŵakhristu wose, ndipo cifukwa wuli?
PARA mwapulika lizgu lakuti “cikondwelero,” kasi mu maghanoghano ghinu mukwiza vici? Munthu wa mu nthengwa wangazgora kuti: “Zuŵa la ukwati wane.” Ŵanji ŵangazgora kuti: “Zuŵa ilo caru cithu cikapokera wanangwa wa kujiwusa.” Kweni kasi mukumanya kuti pali cikondwelero cinyake ico cakumbukika kwa vyaka vyakujumpha 3,500?
2 Cikondwelero ici ni Paska. Cikamba apo Ŵaisrayeli ŵakafwatukiranga ku wuzga ku Eguputo. Ciphikiro ici nchakuzirwa kwa imwe. Cifukwa wuli? Cifukwa cili na vinthu vyakuzirwa ivyo vikukhwaska umoyo winu. Kweni panji mungaghanaghana kuti, ‘Ŵayuda ndiwo ŵakucita Paska, ine nili Muyuda yayi. Cifukwa wuli ciphikiro ici cikwenera kunikhwaska?’ Zgoro likusangika mu mazgu agha, ghakuti: “Khristu paska lithu wapelekeka sembe.” (1 Kor. 5:7) Kuti tipulikiske mazgu agha, tikwenera kumanya vinandi vyakukhwaskana na Paska la Ŵayuda na kuwona umo likukolelerana na languro ilo lili kupelekeka ku Ŵakhristu wose.
CIFUKWA WULI ŴAISRAYELI ŴAKACITANGA PASKA?
3, 4. Kasi ni vinthu wuli ivyo vikacitika pambere Paska lakwamba lindacitike?
3 Ŵanthu mamiliyoni ghanandi pa caru cose awo Mbayuda yayi, ŵakumanya ivyo vikacitika pambere Paska lakwamba lindacitike. Ŵangaŵa kuti ŵali kuŵazga mu buku la mu Baibolo la Exodus, panji ŵali kupulikapo ku ŵanji, panji ŵali kuwonelerapo vidiyo ya nkhani iyi.
4 Ŵaisrayeli ŵakati ŵakhala ku wuzga ku Eguputo kwa vyaka vinandi, Yehova wakatuma Mozesi na mukuru wake Aroni kwa Faro kuti ŵakamupemphe kuti wafwature ŵanthu ŵa Ciuta. Themba lakujikuzga la Ŵaeguputo ili, likakana kufwatura Ŵaisrayeli, ntheura Yehova wakatimba caru cawo na vilengo vyakofya vinandi. Pa cilengo cakhumi, Ciuta wakakoma ŵana ŵakwamba ŵa Ŵaeguputo, ndipo Faro wakacicizgika kufwatura Ŵaisrayeli.—Ex. 1:11; 3:9, 10; 5:1, 2; 11:1, 5.
5. Kasi Ŵaisrayeli ŵakeneranga kucita vici pambere ŵandafwatuke? (Wonani cithuzithuzi cakwamba.)
5 Kasi Ŵaisrayeli ŵakeneranga kucita vici pambere ŵandafwatuke? Pakaŵa pa Malici 21/22 mu caka ca 1513 B.C.E. mu mwezi Waciyuda wa Abibu, uwo pamasinda ukamba kumanyikwa kuti Nisani. a Ciuta wakayowoya kuti pa zuŵa la khumi la mwezi uwu, Ŵaisrayeli ŵakeneranga kwambapo kunozgekera vinthu ivyo ŵazamucita pa Nisani 14. Zuŵa ili likamba namise cifukwa mazuŵa gha Ciyuda ghakambanga para dazi lanjira. Pa Nisani 14, mbumba yiliyose yikeneranga kukoma mberere (panji mbuzi) yanalume na kumija ndopa zake pa mphanjizgo za milyango ya nyumba zawo. (Ex. 12:3-7, 22, 23) Mbumba yiliyose yikeneranga kurya nyama yakocha ya mwanamberere na cingwa cambura nthukumusi pamoza na mphangwe. Kufuma apo, mungelo wa Ciuta wakajumpha mu caru ca Eguputo na kukoma ŵana ŵakwamba ŵa Ŵaeguputo, kweni Ŵaisrayeli ŵakugomezgeka ŵakavikilirika ndipo pamanyuma pake ŵakafwatuka.—Ex. 12:8-13, 29-32.
6. Kasi Ŵaisrayeli ŵakeneranga kucita vici pa nkhani ya ciphikiro ca Paska?
6 Mu vyaka vyakulondezgapo Ŵaisrayeli ŵakeneranga kukumbukira kufwatuka kwawo. Ciuta wakaŵaphalira kuti: “Zuŵa lino tiliŵenge cikumbusko kwa imwe, timulisunge kumucitira ciphikiro Yehova; mu mafuko ghinu timulisunge na dango muyirayira.” Para ŵamara kucita Paska pa Nisani 14, ŵakeneranga kucita ciphikiro cinyake ca mazuŵa ghankhondi na ghaŵiri. Viphikiro vyose viŵiri vikatoranga mazuŵa ghankhondi na ghatatu, ndipo vikacemekanga kuti Paska. (Ex. 12:14-17; Luka 22:1; Yoh. 18:28; 19:14) Paska cikaŵa cimoza mwa viphikiro vyakwimikika ivyo Ŵaisrayeli ŵakalangulika kuti ŵakondwelerenge caka na caka.—2 Mid. 8:13.
7. Kasi Yesu wakambiska vici pa Paska laumaliro?
7 Yesu na ŵapositole ŵake ŵakaŵa Ŵayuda kweniso ŵakaŵa pasi pa Dango la Mozesi, ntheura ŵakacitanga Paska caka na caka. (Mat. 26:17-19) Apo ŵakacitanga Paska kaumaliro, Yesu wakambiska ciphikiro ciphya cakuti ŵalondezgi ŵake ŵacitenge caka na caka, ico ni Mugonero wa Fumu. Kweni kasi ŵakeneranga kucita pa zuŵa wuli?
KASI MUGONERO WA FUMU UKWENERA KUCITIKA PA ZUŴA WULI?
8. Kasi ni fumbo wuli lakukhwaskana na Paska na Mugonero wa Fumu ilo lingaŵapo?
8 Pakuti Yesu wakambiska Mugonero wa Fumu pamanyuma pa Paska, Mugonero wa Fumu ukeneranga kucitika pa zuŵa ilo pakacitikanga Paska. Ndipouli, panji muli kuwona kuti pa makalendara gha mazuŵa ghano, pakuŵa mphambano ya zuŵa limoza panji ghanandi pakati pa deti ilo Ŵayuda ŵakucita Paska na deti ilo ise tikukumbukira nyifwa ya Khristu. Cifukwa wuli pali mphambano? Ivyo Ciuta wakalangura Ŵaisrayeli vyakukhwaskana na nyengo iyo Paska likwenera kwambira, vikutovwira kusanga zgoro. Mozesi wakati wayowoya kuti ‘mzinda wose wa ungano wa Israyeli ukome’ mwanamberere, wakazunura nyengo yeneko ya pa Nisani 14 iyo mwanamberere wakeneranga kukomeka.—Ŵazgani Exodus 12:5, 6.
9. Kasi lemba la Exodus 12:6, likulongora kuti mwanamberere wa Paska wakeneranga kukomeka nyengo wuli? (Wonani bokosi lakuti, “Kasi Paska Likeneranga Kucitika Nyengo Wuli?”)
9 Kuyana na lemba la Exodus 12:6, mwanamberere wakeneranga kukomeka “na mise.” Mabaibolo ghanyake nagho, nga Ndaciyuda la Tanakh, ghakuti “na mise.” Ghanyakeso ghakuti “misemise,” panji “para dazi lanjira waka.” Ntheura, mwanamberere wakeneranga kukomeka para zuŵa lanjira kweni ungweru ucalipo, kukwambilira kwa Nisani 14.
10. Kasi ŵanji ŵakuti mwanamberere wakakomekanga nyengo wuli? Kweni pakuŵa fumbo wuli?
10 Vyaka vinandi vikati vyajumphapo, Ŵayuda ŵanyake ŵakamba kughanaghana kuti pakeneranga kutora nyengo yitali kuti ŵamare kukoma ŵanamberere wose awo ŵakizanga nawo ku tempile. Ntheura, ŵakatenge lemba la Exodus 12:6 likuyowoya vya kuumaliro kwa Nisani 14, para dazi lamba kugodoboka mpaka para likunjira. Kweni usange ndimo vikaŵira, kasi Paska likate liryekenge pawuli? Pulofesa Jonathan Klawans, nkhwantha ya mdauko wa Ŵayuda, wakati Paska likaryekanga pa Nisani 15. Kweni wakazomerezga kuti ivi vindalembeke mwakudunjika mu buku la mu Baibolo la Exodus. Wakayowoyaso kuti mabuku gha Ŵarabi ghakulongosora yayi umo Paska likacitikiranga pambere tempile lindabwanganduke mu caka ca 70 C.E.
11. (a) Kasi ni vinthu wuli ivyo vikacitikira Yesu pa Paska la mu 33 C.E.? (b) Cifukwa wuli zuŵa la Nisani 15 mu 33 C.E. likaŵa Sabata “likuru”? (Wonani mazgu gha musi.)
11 Ntheura, tikwenera kufumba kuti, Kasi mu 33 C.E., Paska ŵakacita nyengo wuli? Pa Nisani 13, apo zuŵa leneilo ‘nyama ya paska yikeneranga kupelekeka sembe’ likaneng’eneranga, Khristu wakaphalira Petrosi na Yohane kuti: “Lutani ndipo mukatinozgere paska kuti tirye.” (Luka 22:7, 8) ‘Ora likafika’ la Paska, zuŵa likati lanjira pa Nisani 14, apo pakaŵa pa Cinayi mise. Yesu wakarya Paska ili na ŵapositole ŵake, ndipo pamanyuma pake wakambiska Mugonero wa Fumu. (Luka 22:14, 15) Mu usiku wa zuŵa ili, wakakakika na kweruzgika. Yesu wakapayikika pafupifupi 12:00 muhanya pa Nisani 14, ndipo wakafwa cadera m’ma 3:00 mise. (Yoh. 19:14) Ntheura, “Khristu paska lithu [wakapelekeka] sembe” pa zuŵa ilo mwanamberere wa Paska wakakomekera. (1 Kor. 5:7; 11:23; Mat. 26:2) Apo zuŵa la Ciyuda la Nisani 14 likamaranga, Yesu wakaŵikika mu dindi, pambere zuŵa la Nisani 15 lindambe. b—Lev. 23:5-7; Luka 23:54.
CIKUMBUSKO ICO MUNGASAMBIRAPO KANTHU
12, 13. Cifukwa wuli ŵana Ŵaciyuda nawo ŵakeneranga kucitako ciphikiro ca Paska?
12 Apo Ŵaisrayeli ŵakacitanga Paska lakwamba mu Eguputo, Ciuta wakaŵalangura kuti ŵakondwelerenge ciphikiro ici caka na caka, “muyirayira.” Caka cilicose pa nyengo ya Paska, ŵana ŵakwenera kuti ŵakafumbanga ŵapapi ŵawo cifukwa ico ŵakacitiranga ciphikiro ici. (Ŵazgani Exodus 12:24-27; Dute. 6:20-23) Ntheura, Paska likaŵanga “cikumbusko” nanga nkhu ŵana.—Ex. 12:14.
13 Miwiro na miwiro, Ŵaisrayeli ŵakeneranga kusambizga ŵana ŵawo fundo zakuzirwa zakukhwaskana na Paska. Yimoza yake yikaŵa yakuti Yehova wakuvikilira ŵateŵeti ŵake. Ŵana ŵakamanyanga kuti Yehova wakupambana na ŵaciuta ŵatesi. Iyo ni Ciuta wanadi kweniso wamoyo, ndipo wakughanaghanira ŵanthu ŵake na kuŵawovwira. Wakalongora kuti wakuvikilira ŵanthu ŵake apo wakavikilira ŵana ŵakwamba ŵa Ŵaisrayeli peneapo “wakakoma Ŵaeguputo.” Wakasungilira umoyo wa ŵana ŵakwamba ŵa Ŵaisrayeli.
14. Kasi ni fundo wuli iyo ŵapapi ŵangasambizga ŵana ŵawo pa nkhani ya Paska?
14 Ŵapapi Ŵacikhristu, ŵandalangurike kuti ŵasambizgenge ŵana ŵawo vya Paska caka na caka. Ndipouli, kasi mukusambizga ŵana ŵinu kuti Ciuta wakuvikilira ŵanthu ŵake? Kasi ŵana ŵinu ŵakuwona kuti mukukhorwa kuti Yehova wacali kuvikilira ŵanthu ŵake? (Sal. 27:11; Yes. 12:2) Kweniso kasi mukudumbiskana nawo mwaubwezi, panji mukuŵaphalira waka fundo? Fwiliranipo kusambizga mbumba yinu kuti Yehova wakuvikilira ŵanthu ŵake. Para mungacita nthena muyiwovwirenge kuti yiŵe yakukhora mwauzimu.
Kasi ni fundo wuli izo mungasambizga ŵana ŵinu para mukudumbiskana nawo nkhani ya Paska?(Wonani ndime 14)
15, 16. Kasi pakusambira buku la Exodus cipaturo 12-15 mungadidimizga fundo wuli yakukhwaskana na Yehova?
15 Nkhani ya Paska yikutisambizga vinandi padera pakuti Yehova wakuvikilira ŵanthu ŵake. Cinyake nchakuti wakaŵathaska, ‘wakaŵafumya mu Eguputo.’ Wonani ivyo vikacitika. Ŵakalongozgekanga na mzati wa bingu na wa moto. Ŵakenda pomizo mukati mwa Nyanja Yiswesi ndipo maji ghakaŵa nga nchiliŵa ku malyero na ku mazere. Ŵakati ŵambuka, ŵakawona maji agha ghakutimba ŵankhondo ŵa Eguputo. Ŵaisrayeli ŵakati ŵathaskika, ŵakimba sumu ya kulumba Yehova yakuti: “Nditi ndimbire Yehova . . . kavalo na wakukwera wake waŵaponya mu nyanja. Yehova ndi nkhongono yane na sumu yane, wazgoka ciponosko cane.”—Ex. 13:14, 21, 22; 15:1, 2; Sal. 136:11-15.
16 Usange muli na ŵana, kasi mukuŵawovwira kuti ŵathembenge Yehova pakuŵa Muthaski? Para mukuyowoya nawo na para mukusankha vyakucita, kasi ŵakuwona kuti mukukhorwa nadi kuti Yehova wakuthaska? Pa Nyengo Yakusopera ya Mbumba mungadumbiskana nkhani izo zili mu buku la Exodus cipaturo 12 mpaka 15, na kudidimizgapo pa umo Yehova wakathaskira ŵanthu ŵake. Pa nyengo yinyake mungazakadumbiskana ivyo vili pa Milimo 7:30-36 panji pa Daniel 3:16-18, 26-28. Nadi, ŵalara na ŵana ŵakwenera kugomezga kuti Yehova wakuthaska ŵanthu ŵake nyengo zose, mu nyengo yakale na yasono wuwo. Nga umo wakathaskira ŵanthu ŵake mu nyengo ya Mozesi, nase wazamutithaska munthazi.—Ŵazgani 1 Ŵatesalonika 1:9, 10.
FUNDO ZAKUTI TIKUMBUKENGE
17, 18. Cifukwa wuli ndopa za Yesu ni zakuzirwa comene kuluska ndopa za mwanamberere wa Paska?
17 Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakucita Paska yayi. Cikondwelero ici cikaŵa cigaŵa ca Dango la Mozesi, kweni ise tili pasi pa Dango yayi. (Rom. 10:4; Kol. 2:13-16) M’malo mwake, tikucita Cikumbusko ca nyifwa ya Mwana wa Ciuta. Ndipouli, tingasambirapo kanthu pa vinthu vinyake ivyo vikacitikanga pa Paska.
18 Ndopa za mwanamberere izo ŵakamija pa milyango ya nyumba zawo, zikawovwira kuti umoyo uponoskeke. Mazuŵa ghano tikupeleka sembe za nyama yayi, kwali mpha zuŵa la Paska panji pa zuŵa linyake lililose. Kweni pali sembe yinyake yakuzirwa comene iyo yingaponoska umoyo kwamuyirayira. Mpositole Paulosi wakalemba vya “mpingo wa mwana wakwamba kubabika wa awo ŵalembeka mu macanya.” Umoyo wa Ŵakhristu ŵakuphakazgika aŵa ukuponoskeka na ‘ndopa izo zikamijika,’ izo ni ndopa za Yesu. (Heb. 12:23, 24) Ndopa za Yesu zikovwiraso Ŵakhristu awo ŵali na cigomezgo ca kuzakakhala na umoyo wamuyirayira pa caru capasi. Nyengo zose ŵakwenera kukumbuka layizgo lakuti: “Mwa iyo tafwatulika na ciwombolero kwizira mu ndopa za iyo yura, enya, kugowokereka kwa maubudi ghithu, mwakuyana na usambazi wa lusungu lwake lukuru.”—Efe. 1:7.
19. Kasi cigomezgo cithu mu ucimi cikukhozgeka wuli na ivyo vikacitika pa nyifwa ya Yesu?
19 Ŵaisrayeli ŵakeneranga yayi kuphyora nanga nchimoza ca viwangwa vya mwanamberere wa Paska. (Ex. 12:46; Maŵa. 9:11, 12) Wuli pakuyowoya za “Mwanamberere wa Ciuta,” uyo wakiza kuzakapeleka ciwombolero? (Yoh. 1:29) Wakapayikika pamoza na vigeŵenga, cinyake ku mazere cinyake kumalyero. Ŵayuda ŵakapempha Pilato kuti viwangwa vya ŵanalume awo ŵakapayikika viphyoreke. Ici cikate cipangiskenge kuti ŵafwe luŵiro mwakuti ŵaleke kukhala pa khuni mpaka pa Nisani 15, ilo likaŵa Sabata likuru. Ŵasilikari ŵakaphyora malundi gha vigeŵenga, “kweni pakwiza kwa Yesu, pakuti ŵakawona kuti wafwa kale, ŵakaphyora cara malundi ghake.” (Yoh. 19:31-34) Mwanamberere wa Paska nayo ŵakaphyora yayi viwangwa vyake, ntheura wakaŵa “muzgezge” wa ico cikacitika pa Nisani 14 mu 33 C.E. (Heb. 10:1) Kweniso ivyo vikacitika apa vikafiska mazgu gha pa Salmo 34:20, ndipo vikwenera kukhozga cigomezgo cithu mu ucimi.
20. Kasi pali mphambano wuli pakati pa Paska na Mugonero wa Fumu?
20 Ndipouli, pali mphambano pakati pa Paska na Mugonero wa Fumu. Ntheura, Paska ilo Ŵayuda ŵakacitanga likaŵa muzgezge yayi wa ivyo Khristu wakaphalira ŵalondezgi ŵake kuti ŵacitenge pakukumbukira nyifwa yake. Mu Eguputo, Ŵaisrayeli ŵakarya nyama ya mwanamberere, ndopa yayi. Ivi vikupambana na ivyo Yesu wakaphalira ŵasambiri ŵake kuti ŵacitenge. Iyo wakayowoya kuti awo ŵamuwusa “mu ufumu wa Ciuta” ŵakwenera kurya cingwa na vinyo, ivyo vikwimira thupi lake na ndopa zake. Nkhani yakulondezgapo yizamulongosora vinandi pa fundo iyi.—Mrk. 14:22-25.
21. Cifukwa wuli nchakuzirwa kumanya vinandi vya Paska?
21 Ndipouli, tikukayika yayi kuti Paska cikaŵa ciphikiro capadera mu mdauko wa ŵanthu ŵa Ciuta, ndipo tose tingasambirako vinandi ku ciphikiro ici. Nangauli Paska ‘likeneranga kuŵa cikumbusko’ ku Ŵayuda, ku Ŵakhristu yayi, kweni tikwenera kumanya vinandi pa nkhani ya Paska na kusambirako vinthu vinyake cifukwa ilo nchigaŵa ca ‘Malemba ghose agho ngakupelekeka na Ciuta mwa mzimu.’—2 Tim. 3:16.
a Mwezi wakwamba pa kalendara ya Ciyuda ukacemekanga kuti Abibu, kweni ukamba kucemeka kuti Nisani pamanyuma pakuti Ŵayuda ŵafwatuka ku wuzga ku Babuloni. Ntheura mu nkhani iyi, tiwucemenge kuti Nisani.
b Dazi likati lanjira, zuŵa la Nisani 15 likamba. Ici cikung’anamura kuti mu caka ici, zuŵa lakwamba la Ciphikiro ca Vingwa Vyambura Nthukumusi, ilo nyengo zose likaŵanga sabata, likakwana pa Sabata (apo mpha Cisulo). Ntheura, pakuti mazuŵa ghaŵiri gha Sabata ghakakwanira pa zuŵa limoza, zuŵa ili likaŵa Sabata “likuru.”—Ŵazgani Yohane 19:31, 42.
