Mu mazuŵa gha Yohane Mubapatizi, “ŵanthu ŵakalindiliranga ndipo wose ŵakaghanaghananga mu mitima yawo vya Yohane kuti: ‘Kasi uyu wangaŵa kuti ni Khristu?’” (Luka 3:15) Cifukwa wuli pa nyengo iyi Ŵayuda ŵakakhazganga Mesiya? Pali vifukwa vinandi.

Yesu wati wababika, mungelo wa Yehova wakawoneka ku ŵaliska awo ŵakaŵa na miskambo kuthondo pafupi na Betelehemu.⁽¹⁾ Mungelo wakapharazga kuti: “Kwababika kwa imwe muhanya uno Mponoski, uyo ni Khristu Fumu, mu msumba wa Davide.” (Luka 2:8-11) Kufuma apo, pamoza na mungelo uyu kukiza “mzinda wa mawumba gha kucanya, kulumba Ciuta na kuyowoya kuti: * ‘Ucindami kucanya nkhanira kwa Ciuta, ndipo pa caru capasi mtende pakati pa ŵanthu awo wakukondwa nawo.’”—Luka 2:13, 14.

Cipharazgo ici cikwenera kuti cikaŵakhwaska comene ŵaliska ŵakujiyuyura aŵa. Mwaluŵiro ŵakaluta ku Betelehemu, ndipo ŵakati ŵasanga Yosefe, Mariya, na Yesu, uyo wakaŵa bonda, “ŵakaŵamanyiska mazgu agho ghakayowoyeka kwa iwo ghakukhwaskana na mwana uyu.” Pa cifukwa ici, “wose awo ŵakapulika ŵakazizwa na vinthu ivyo ŵakaphalirika na ŵaliska.” (Luka 2:17, 18) Mazgu ghakuti “wose awo ŵakapulika” ghakulongora kuti padera pa Yosefe na Mariya, pakaŵaso ŵanji awo ŵakapulika mazgu gha ŵaliska. Apo ŵaliska ŵakaweleranga ku nyumba zawo, “ŵakapelekanga ucindami na kulumba Ciuta cifukwa ca vinthu vyose ivyo ŵakapulika na kuwona, umo ivi vikaphalikira kwa iwo.” (Luka 2:20) Ŵaliska aŵa ŵakwenera kuti ŵakakhala nagho cete yayi makani ghawemi ghakuyowoya vya Khristu agho ŵakapulika.

Pa nyengo iyo Mariya wakaluta ku Yerusalemu na mwana wake wakwamba kuti wakamupeleke kwa Yehova mwakuyana na Dango la Mozesi, Ana, nchimi yanakazi, “wakamba kuwonga Ciuta na kuyowoya vya mwana ku wose awo ŵakalindiliranga kuwombokwa kwa Yerusalemu.” ⁽²⁾ (Luka 2:36-38; Ex. 13:12) Ntheura, makani ghakukhwaskana na kwiza kwa Mesiya ghakalutilira kuthandazgika.

Nyengo yikati yajumphapo, “ŵakumanya vya nyenyezi ŵakufuma ku vigaŵa vyakuvuma ŵakiza ku Yerusalemu, ŵakati: ‘Wali nkhu uyo wababika themba la Ŵayuda? Pakuti tikawona nyenyezi yake apo tikaŵa kuvuma, ndipo tiza kuti tizakamusindamire.’” (Mat. 2:1, 2) Likati lapulika ici, “Themba Herode likakweŵeka, na Yerusalemu yose pamoza nalo; ndipo likati lawunganya  pamoza ŵalara ŵa ŵasofi wose na ŵalembi ŵa ŵanthu likamba kuŵafumba uko Khristu wakenera kubabikira.” ⁽³⁾ (Mat. 2:3, 4) Ntheura, ŵanthu ŵanandi ŵakamanya kuti: Mesiya uyo wakalayizgika wiza. *

Lemba la Luka 3:15, ilo lazunulika kale, likulongora kuti Ŵayuda ŵanyake ŵakaghanaghananga kuti Yohane Mubapatizi ndiyo ni Khristu. Ndipouli, Yohane wakaŵawovwira kuti ŵasinthe maghanoghano ghawo na mazgu ghakuti: “Uyo wakwiza pamanyuma pane ngwankhongono kuluska ine, mweneuyo vilyato vyake nili wakwenelera cara kuvura. Iyo uyu wazamubapatiza imwe mwaŵanthu na mzimu utuŵa ndiposo na moto.” (Mat. 3:11) Mazgu gha Yohane agha ghakwenera kuti ghakaciska ŵanthu kuti ŵalindilire comene Mesiya.

Kasi Ŵayuda ŵa mu nyengo yakale ŵakamanya nyengo iyo Mesiya wizirenge cifukwa ca kusanda ucimi wa masabata 70, uwo uli pa Daniel 9:24-27? Nangauli tingakana yayi, kweni palije ukaboni wakulongora kuti ndimo ŵakacitira. Mu nyengo ya Yesu, pakaŵa maghanoghano ghakupambanapambana ghakukhwaskana na kufiskika kwa ucimi wa masabata 70. Pa maghanoghano agha, palije ilo likuyana na umo ucimi uwu tikuwupulikiskira sono. *

Ŵaeseni, awo vikuyowoyeka kuti likaŵa gulu lakugaluka Laciyuda, ŵakasambizganga kuti kwizenge Ŵamesiya ŵaŵiri kuumaliro wa vyaka 490, kweni palije ukaboni uwo ukulongora kuti ŵakasanda ucimi wa Daniyeli kuti ŵafike pa fundo iyi. Nanga ni para ŵakasanda ucimi uwu, nchakusuzga kughanaghana kuti Ŵayuda wose ŵakagomezga fundo za kagulu kakugaluka aka.

Mu vyaka vya m’ma 100 C.E., Ŵayuda ŵanyake ŵakagomezganga kuti masabata 70 ghakambira apo tempile lakwamba likabwangandukira mu 607 B.C.E. mpaka apo tempile laciŵiri likabwangandukira mu 70 C.E. Kweni ŵanyake ŵakatenge ucimi uwu ukafiskika mu nyengo ya Ŵamakabeyo mu vyaka vya m’ma 100 B.C.E. Ntheura pakaŵavya kukolerana pa kapendero ka masabata 70.

Ŵayuda ŵa mu nyengo ya Ŵakhristu ŵakwambilira ŵakwenera kuti ŵakamanyanga makora yayi apo masabata 70 ghazamukwanira. Iwo ŵamanyenge, mphanyi ŵapositole na Ŵakhristu ŵanyake ŵakwambilira ŵakayowoyapo kuti mwakuyana na ucimi uwu, Mesiya wakulayizgika wakafika pa nyengo yakwenelera, ndipo ni Yesu Khristu. Ndipouli, palije ukaboni uwo ukulongora kuti Ŵakhristu aŵa ŵakayowoyapo ivi.

Paliso fundo yinyake iyo tikwenera kumanya. Ŵanthu awo ŵakalembako Makani Ghawemi, kanandi ŵakalongosoranga kuti maucimi ghanyake gha mu Malemba gha Cihebere ghakafiskika pa Yesu Khristu. (Mat. 1:22, 23; 2:13-15; 4:13-16) Ndipouli, palije nanga njumoza uyo wakayowoyapo kuti kwiza kwa Yesu kukafiska ucimi wa masabata 70.

Mwakudumura tingayowoya kuti: Palije ukaboni uwo ukulongora kuti ŵanthu ŵa mu nyengo ya Yesu ŵakawumanyanga makora ucimi wa masabata 70. Ndipouli, mabuku gha Makani Ghawemi ghakupeleka vifukwa vinyake viwemi ivyo ŵanthu “ŵakalindiliranga” Mesiya.