1, 2. Kasi ŵanandi awo ŵakaluta ku caru cinyake ŵakukumana na masuzgo wuli para ŵawerako? (Wonani cithuzithuzi cakwamba.)

PAKUKUMBUKA ivyo vikacitika, Eduardo * wakati: “Apo nkhaŵa ku caru cinyake, nkhagwiranga nchito yapacanya kweniso nkhapokeranga ndalama zinandi comene. Kweni nkhati namba kusambira Baibolo na Ŵakaboni ŵa Yehova, nkhamanya kuti nili na mulimo unyake wakuzirwa comene, mulimo wakupwelelera mbumba yane mwauzimu, mwakuthupi pera cara. Ntheura, nkhawerako.”—Efe. 6:4.

² Eduardo wakamanya kuti wakakondweska Yehova cifukwa cakuti wakawelera ku mbumba yake. Kweni nga ni Marilyn, uyo wazunulika mu nkhani iyo yajumpha, Eduardo wakeneranga kucitapo kanthu kuti mbumba yake yambeso kumutemwa. Kweniso wakeneranga kupwelelera muwoli na ŵana ŵake mu caru ico ndalama yikaŵa yakusuzga kuyisanga. Kasi ndalama wazisangenge wuli? Kasi ŵanji mu mpingo ŵamovwirenge wuli?

3. Kasi para mupapi wafumapo pa nyumba ŵana ŵakukhwaskika wuli?

³ Eduardo wakati: “Ŵana ŵane nkhaŵajowola apo ŵakakhumbikwiranga comene ulongozgi na citemwa cane. Nkhaŵaŵazgiranga yayi  nkhani za mu Baibolo, nkhalombanga nawo yayi, kuŵapakata, na kuseŵera nawo.” (Dute. 6:7) Mwana wake mulara, zina lake Anna, wakati: “Kwambura adada pa nyumba, nkhajiwonanga kuti nili wambura kuvikilirika. Ŵakati ŵawera, cikaŵa cakusuzga kuti niŵazgoŵere. Nkhakakikanga nawo comene.”

4. Kasi para dada wafumapo pa nyumba mulimo wake pakuŵa mutu ukukhwaskika wuli?

⁴ Para dada wafumapo pa nyumba, mulimo wake pakuŵa mutu ukukhwaskika. Muwoli wa Eduardo, zina lake Ruby, wakalongosora kuti: “Nkheneranga kucita milimo yiŵiri, wa Dada na wa Mama. Nkhazgoŵera kusankha cakucita pa vinthu vinandi ivyo vikakhwaskanga mbumba. Afumu ŵane ŵakati ŵawera, nkheneranga kusambira kujilambika nga umo mwanakazi Wacikhristu wakwenera kucitira. Nanga ni sono nthena, nkhucita kujikumbuska kuti afumu ŵane ŵalipo.” (Efe. 5:22, 23) Eduardo wakasazgirapo kuti: “Ŵana ŵakazgoŵera kufumba amama ŵawo para ŵakukhumba kucita cinthu cinyake. Pakuŵa ŵapapi, tikamanya kuti ŵana ŵithu ŵakwenera kuwona kuti ise tikukolerana, ndipo nkheneranga kusambira kulongozga mbumba mwakuyana na fundo za mu Malemba.”

5. Kasi dada munyake wakacita wuli kuti wanozge ubwezi na mbumba yake wakati wawelera kukaya, ndipo nchivici ico cikacitika?

⁵ Eduardo wakaŵikapo mtima kuti wacite cilicose ico wangafiska kuti wanozge ubwezi kweniso umoyo wauzimu wa mbumba yake. Iyo wakati: “Cilato cane cikaŵa cakuti nisambizge ŵana ŵane unenesko kwizira mu mazgu na vyakucita. Nkhakhumbanga kuyowoya waka pamlomo yayi kuti nkhutemwa Yehova, kweni kulongora mu vyakucita vyane.” (1 Yoh. 3:18) Kasi Yehova wakamutumbika Eduardo cifukwa ca milimo ya cipulikano iyi? Mwana wake, Anna, wakati: “Cifukwa cakuti ŵakafwilirapo kuti ŵaŵe dada muwemi kweniso kuti ŵaŵeso nase paubwezi, vikawovwira comene. Tikati tawona kuti ŵakunwekera milimo mu mpingo, tikamba kunotha. Caru cikakhumbanga kutipatura kwa Yehova. Kweni tikawona kuti ŵapapi ŵithu ŵakuŵika mtima wawo wose pa unenesko, ntheura nase tikakhumba kucita nga ndiwo. Adada ŵakalayizga kuti ŵatisidengeso yayi ndipo ndimo ŵakacitira nadi. Ŵatisidengeso, panji ine mphanyi nili mu gulu la Yehova yayi muhanya uno.”

6. Kasi ŵapapi ŵanyake ŵakasambira fundo wuli pa nyengo ya nkhondo?

⁶ Malipoti ghanyake ghakulongora kuti pa nyengo iyo ku Balkans kukaŵa nkhondo, ŵana ŵa Ŵakaboni ŵa Yehova ku malo agha ŵakaŵa ŵakukondwa nangauli pakaŵa masuzgo ghakuru. Cifukwa wuli? Cifukwa ŵapapi ŵawo, ŵeneawo ŵakaleka dankha kuluta ku nchito, ŵakakhalanga pa nyumba ndipo ŵakasambiranga nawo, kuseŵera nawo, na kucezga nawo. Kasi apa sambiro ndakuti wuli? Ndakuti ŵana ŵakukhumba comene kuŵa na ŵapapi ŵawo kuluska ndalama panji vyawanangwa. Nadi, nga ni umo Mazgu gha Ciuta ghakuyowoyera, ŵana ŵakusanga candulo para ŵapapi ŵawo ŵakuŵatemwa na kuŵasambizga.—Zinth. 22:6.

7, 8. (a) Kasi ŵapapi ŵanyake awo ŵawelera ku mbumba yawo ŵakuyowoya mazgu wuli ghakubudika? (b) Kasi ŵapapi ŵangacita wuli kuti ŵana ŵawo ŵambeso kuŵatemwa?

⁷ Cacitima nchakuti ŵapapi ŵanyake para ŵawona kuti ŵana ŵakukondwa nawo viŵi yayi para ŵafika, ŵakuyowoya kuti: “Cifukwa wuli mukuwonga yayi pa vinthu vyose ivyo nasida cifukwa ca imwe?” Ndipouli, ŵakwenera kumanya kuti ŵana ŵakucita nthena cifukwa cakuti iwo ŵakafumapo pa nyumba. Kasi mupapi wangacita wuli kuti wamazge suzgo ili?

⁸ Lombani Yehova kuti wamovwirani kuti muŵapulikiske ŵamumbumba yinu. Para mwacita nthena, pakuyowoya na mbumba yinu, kumbukani kuti namwe mwawovwira kuti suzgo ili liŵeko. Usange mungaphepiska kufumira pasi pa mtima vingawovwira. Apo mfumu panji muwoli winu na ŵana ŵakuwona kuti mukufwilirapo kuti munyoloske vinthu, ŵangasintha. Mwapacokopacoko mbumba yinu yingambaso kumutemwani na kumucindikani usange mukuŵikapo mtima kweniso mukuzikira.

9. Cifukwa wuli tikwenera kupenja dankha usambazi yayi kuti ‘tiŵape vyakukhumbikwa awo mbithu na ŵithu’?

⁹ Mpositole Paulosi wakati, para Ŵakhristu ŵacekuru ŵakutondeka kupenja vinthu vyakukhumbikwa pa umoyo, ŵana na ŵazukuru ŵakwenera “kuŵawezgera vyakwenelera ŵapapi na ŵagogo ŵawo.” Kweni Paulosi wakaciskaso Ŵakhristu wose kuti ŵakwenera kukhorwa para ŵali na cakurya, vyakuvwara na nyumba. Tikwenera yayi kupenja umoyo wapacanya panji kusanga ndalama zinandi zakuti zizakatiwovwire munthazi. (Ŵazgani 1 Timote 5:4, 8; 6:6-10.) Kuti Mkhristu ‘waŵape vyakukhumbikwa awo mbake na ŵake,’ wakukhumbikwira kupenja dankha usambazi mu caru ici cara, ceneico cikuluta sonosono apa. (1 Yoh. 2:15-17) Tingazomerezganga yayi kuti “nkhongono yakupusika ya usambazi” panji “vyenjezgo vya umoyo” vitondeske mbumba yithu kuti ‘yikoleske umoyo wanadi’ wa mu caru ciphya caurunji ca Ciuta.—Mrk. 4:19; Luka 21:34-36; 1 Tim. 6:19.

10. Kasi tingalongora wuli kuti tili na vinjeru vya Ciuta pa nkhani ya ngongoli?

¹⁰ Yehova wakumanya kuti tikukhumbikwira ndalama. Kweni ndalama zingativikilira na kutovwira kuluska vinjeru vya Ciuta yayi. (Muph. 7:12; Luka 12:15) Kanandi, ŵanthu ŵakuluwa ivyo ŵangataya cifukwa ca kugwira nchito ku caru cinyake, ndipo palije usimikizgi wakuti munthu wamusanga ndalama zinandi ku malo agha. Fundo njakuti pakuŵa masuzgo ghanandi. Ŵanandi awo ŵakaluta ku caru cinyake ŵakuwerako na ngongoli zinandi comene. M’malo mwa kuteŵetera Ciuta mwawanangwa, ŵakuteŵetera ŵanthu awo ŵali nawo na ngongoli. (Ŵazgani Zintharika 22:7.) Ipo nchamahara kuti tigege kunjira mu ngongoli.

11. Kasi para mbumba yikudemelera ku bajeti yingawovwirika wuli?

¹¹ Eduardo wakamanya kuti wakeneranga kuŵa wamahara pa nkhani ya ndalama kuti walutilire kuŵa pamoza na mbumba yake. Iyo na muwoli wake ŵakapanga bajeti yakukolerana na vinthu vyakuthupi ivyo ŵakakhumbikwiranga nadi. Kuti ŵalondezge bajeti iyi, ŵakeneranga kujinora vinthu vinyake ivyo ŵakacitanga kale. Kweni wose mu mbumba ŵakakolerana nayo ndipo ndalama ŵakaguliranga vinthu vyambura kwenelera yayi. * Eduardo wakati: “Mwaciyelezgero, nkhaŵafumiskako ŵana ŵane ku sukulu za pulayiveti na kuŵaŵika ku sukulu za boma.” Iyo na mbumba yake ŵakalombanga kuti wasange nchito iyo yingaleka kutimbanizga vinthu vyauzimu. Kasi Yehova wakazgora wuli malurombo ghawo?

12, 13. Kasi dada munyake wakacita vici kuti wawovwirenge mbumba yake, ndipo Yehova wakamutumbika wuli cifukwa ca kufwilirapo kuŵa na umoyo wambura kukhumba vinandi?

¹² Eduardo wakati: “Kwa vyaka viŵiri vyakwambilira tikasuzgika. Ndalama izo nkhaŵa nazo zikamba kucepa ndipo izo nkhapokeranga zikaŵa zakupeleŵera. Kweniso vikalemanga comene. Kweni tikalutanga lumoza ku maungano na mu uteŵeti.” Eduardo wakakananga nchito izo zingapangiska kuti watalikirane na mbumba yake kwa myezi yinandi. Iyo wakati: “M’malo mwake nkhasambira nchito zakupambanapambana, kuti para nchito yimoza yasoŵa nigwirenge yinyake.”

¹³ Eduardo wakeneranga kulipira pacokopacoko ngongoli zake. Ntheura wakeneranga kulipira ndalama zinandi zakusazgirapo. Kweni wakawona kuti nchiwemi kucita nthena cifukwa wakaŵa na mpata wakucitira vinthu vyose lumoza na mbumba yake nga umo Yehova wakukhumbira. Eduardo wakati: “Panyengo yasono nkhusanga ndalama zicoko comene pakuyaniska na izo nkhasanganga ku caru cinyake, kweni tikugona na njara yayi. ‘Woko la Yehova ndambura kufupiskika.’ Nakuti, tikucita upayiniya. Cinyake  nchakuti, cuma cikamba kwenda makora ndipo cikaŵa cipusu kusanga vyakukhumbikwa.”—Yes. 59:1.

14, 15. Kasi mbumba zingacita wuli para zikucicizgika kuti zidangizgenge vinthu vyakuthupi? Kasi nchivici ico cingacitika para zingazirwiska comene vinthu vyauzimu?

¹⁴ Mu vyaru vinandi, ŵanthu ŵakutemwa kupeleka ndalama na vyawanangwa ku ŵabali ŵawo ndiposo ŵabwezi ŵawo. Eduardo wakalongosora kuti: “Ise nkhaluso kithu. Tikukondwa para tikupeleka vinthu ku ŵanji.” Kweni wakasazgirapo kuti: “Kweni nkhuŵa na mphaka. Nkhuŵalongosolera makora ŵabali ŵane kuti niŵapengeko vinthu, cikuru mbumba yane yikuleka kusuzgika mwauzimu.”

¹⁵ Ŵanthu awo ŵali kuwerako ku caru cinyake kweniso awo ŵakukana kulutako cifukwa cakuti ŵakukhumba yayi kusida mbumba zawo, ŵabali ŵawo ŵakuŵakalipira na kuŵatuka. Vikuŵa nthena cifukwa ŵabali ŵawo ŵakukhazga kwa iwo kuti ŵaŵapenge vyakukhumbikwa pa umoyo. Ŵabali ŵawo ŵanyake ŵakuŵaphalira kuti mbambura citemwa. (Zinth. 19:6, 7) Anna, uyo ni mwana wa Eduardo, wakati: “Para tadangizga vinthu vyauzimu m’malo mwa vyakuthupi, ŵabali ŵithu ŵamanyenge kuti vinthu vyauzimu ndivyo ni vyakuzirwa comene kwa ise. Kweni cingaŵa cakusuzga comene kuti ŵamanye fundo iyi para tazomerezga vyakukhumba vyawo.”—Yaniskani na 1 Pet. 3:1, 2.

16. (a) Kasi munthu ‘wangajipusika wuli na fundo zautesi’? (Yak. 1:22) (b) Kasi Yehova wakutitumbika para tasankha wuli?

¹⁶ Wakati wafika mu caru cinyake cisambazi uku wasida mfumu wake na ŵana, mudumbu munyake wakaphalira ŵalara kuti: “Kuti nifike kuno, mbumba yane yajinora vinthu vinandi. Mfumu wane wacita kuleka na ulara mu mpingo. Ntheura, nkhuwona kuti Yehova watitumbikenge.” Yehova wangatitumbika pekha para tasankha vinthu ivyo vikulongora kuti tili na cipulikano mwa iyo. Wangatitumbika yayi para tasankha vinthu ivyo vikupambana na khumbo lake, comenecomene para tacita kuleka uteŵeti wakupatulika.—Ŵazgani Ŵahebere 11:6; 1 Yohane 5:13-15.

17. Cifukwa wuli tikwenera kupenja ulongozgi wa Yehova pambere tindasankhe cakucita, ndipo tingacita wuli nthena?

¹⁷ Mukwenera kupenja ulongozgi wa Yehova pambere mundasankhe cakucita. Nchiwemi yayi  kuti muwupenjenge uku mwasankha kale cakucita. Mulombani kuti wamupani mzimu utuŵa, vinjeru, kweniso kuti wamulongozgani. (2 Tim. 1:7) Jifumbani kuti: ‘Kasi ndine wakunozgeka kupulikira Yehova nyengo yiliyose, nanga mpha nyengo ya nthambuzgo? Kasi nipulikirenge ulongozgi wake pa nkhani ya kukhala na mbumba yane, nanga ni para tingakhumbikwira kucepeskako vinthu vinyake?’ (Luka 14:33) Pemphani ŵalara kuti ŵamupani ulongozgi wa mu Malemba, ndipo londezgani ulongozgi wawo. Para mucitenge nthena, mulongorenge kuti mukugomezga layizgo la Yehova lakuti wamovwiraninge. Ŵalara ŵangamusankhirani cakucita yayi, kweni ŵangamovwirani kuti musankhe vinthu ivyo muzamukondwa navyo kunthazi.—2 Kor. 1:24.

18. Kasi ni mulimo wa njani kupwelelera mbumba, kweni mpha nyengo wuli apo ŵanji ŵangawovwirapo?

¹⁸ Yehova wali kupeleka mulimo kwa mutu wa mbumba wa kupwelelera mbumba zuŵa na zuŵa. Awo ŵakucita mulimo uwu kwambura kusida ŵawoli na ŵana ŵawo, nangauli ŵakucicizgika na ŵanji kweniso ŵakusangana na viyezgo, tikwenera kuŵawonga na kuŵalombera. Para kwacitika vinthu vyamabuci nga ni masoka gha cilengiwa panji matenda, Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakuwona kuti ni mwaŵi wakuti ŵalongorane citemwa. (Gal. 6:2, 5; 1 Pet. 3:8) Kasi mungapeleka ndalama kuti ziwovwire pa vinthu vyamabuci panji kovwira Mkhristu munyinu kuti wasange nchito? Usange mungacita nthena, mungamovwira Mkhristu munyinu kuti waleke kukapenja nchito ku caru cinyake.—Zinth. 3:27, 28; 1 Yoh. 3:17.

19, 20. Cifukwa wuli Ŵakhristu ŵakwenera kuŵa ŵakukhorwa cifukwa ca kumanya kuti Yehova waŵawovwirenge?

¹⁹ Malemba ghakuticiska kuti: “Umoyo winu uŵenge wambura kutemwa ndalama, uku mukukhorwa na vinthu ivyo vilipo. Pakuti [Ciuta] wati: ‘Nikulekenge cara napacoko nesi kukutaya mu nthowa yiliyose.’ Mwakuti tiŵenge ŵakukhwima mtima na kuyowoya kuti: ‘Yehova ni movwiri wane; nopenge cara. Kasi munthu wangacitaci kwa ine?’” (Heb. 13:5, 6) Kasi Ciuta wakucita wuli ivi?

²⁰ Mulara munyake uyo wateŵetera kwa nyengo yitali mu caru cinyake cikavu wakati: “Kanandi ŵanthu ŵakuyowoya kuti Ŵakaboni ŵa Yehova mbakukondwa comene. Kweniso ŵakuti nanga ŵangaŵa Ŵakaboni awo mbakavu, ŵakuvwara makora ndipo ŵakusanga vyakukhumbikwa pa umoyo kuluska ŵanji.” Ivi vikukolerana na layizgo la Yesu ku awo ŵakuŵika Ufumu pakwamba. (Mat. 6:28-30, 33) Nadi, Adada ŵinu ŵa kucanya, a Yehova, ŵakumutemwani ndipo ŵakumukhumbirani viwemi imwe na ŵana ŵinu. “Maso gha Yehova ghakulaŵiska uku na uko mu caru cose capasi, kujiwonya nkhongono kovwira awo mitima yawo njakufikapo pamaso pake.” (2 Mid. 16:9) Yehova wali kutipa malango kuti tisange nagho candulo. Ghanyake mwa malango agha ngakukhwaskana na umoyo wa mu mbumba kweniso umo tingasangira vinthu vyakukhumbikwa. Para tikughalondezga, tikulongora kuti Yehova tikumutemwa na kumugomezga. “Ili ni ng’anamuro la kutemwa Ciuta lakuti tisungilire malango ghake; ndipo malango ghake ngazito cara.”—1 Yoh. 5:3.

21, 22. Cifukwa wuli mukwenera kumugomezga comene Yehova?

²¹ Eduardo wakati: “Nkhumanya kuti ningawezgerapo yayi nyengo iyo nkhaŵira kutali na muwoli ndiposo ŵana ŵane. Kweni nkhusuzgika maghanoghano yayi na vinthu ivyo nkhatondeka kucita makora. Ŵanthu ŵanandi awo nkhagwiranga nawo nchito mbasambazi kweni mbakukondwa yayi. Mu mbumba zawo muli masuzgo ghakuru comene. Ndipouli, mbumba yithu njakukondwa comene. Ndipo nkhuzizwa kuwona ŵabali ŵanyake mu caru ici awo nangauli mbakavu, kweni ŵakulutilira kuŵika vinthu vyauzimu pakwamba mu umoyo wawo. Tose tikuwona kuti mazgu gha Yesu ngaunenesko.”—Ŵazgani Mateyu 6:33.

²² Ŵani ŵakukhwima mtima. Sankhani kupulikira Yehova na kumugomezga. Muŵenge mutu uwemi wa mbumba para mukutemwa Ciuta, muwoli winu, kweniso ŵana ŵinu. Para mucitenge nthena, muwonenge kuti ‘Yehova ni movwiri winu.’