1. Kasi ŵanthu ŵakutemwa vici? Kasi mbanjani awo tingaŵa nawo paubwezi?

ŴANTHU ŵakutemwa comene kuŵa paubwezi na ŵanyawo. “Para ŵanthu ŵakutemwana comene ndiposo para ŵakumanyana makora,” ŵakuyowoyeka kuti ŵali paubwezi. Mwakawiro, tikuŵa ŵakukondwa para tili paubwezi na ŵabali ndiposo ŵabwezi ŵithu awo ŵakutitemwa, kutiwonga na kutipulikiska. Kweni ubwezi ukuru comene uwo tikwenera kufwilirapo kuti tiŵe nawo ngwa pakati pa ise na Mlengi withu, Yehova.—Muph. 12:1.

2. Kasi Yehova wakutilayizga vici? Cifukwa wuli ŵanthu ŵanandi ŵakugomezga yayi layizgo ili?

² Mu Mazgu ghake, Yehova wakuticiska kuti ‘tisendelere’ kwa iyo, ndipo wakulayizga kuti para tacita nthena, nayo “wasendelerenge” kwa ise. (Yak. 4:8) Iyi ni fundo yakukhozga comene! Ndipouli, ŵanthu ŵanandi ŵakughanaghana kuti vingacitika yayi kuti Ciuta wasendelere kwa iwo. Iwo ŵakuwona kuti mbambura kwenelera panji kuti Ciuta wali kutali comene mwakuti ŵangasendelera kwa iyo yayi. Kasi nchamacitiko kusendelera kwa Yehova?

3. Kasi tikwenera kumanya fundo wuli yakukhwaskana na Yehova?

³ Fundo njakuti Yehova “wali kutali cara na waliyose” uyo wakukhumba kumusanga. Nchamacitiko kuti timumanye Ciuta. (Ŵazgani Milimo 17:26, 27; Salmo 145:18.) Khumbo la Ciuta ndakuti  ŵanthu ŵambura kufikapo ŵaŵe nayo paubwezi, ndipo ngwakunozgeka kweniso ngwakukhumbisiska kuti waŵe nawo paubwezi. (Yes. 41:8; 55:6) Kuyana na ivyo vikamucitikirapo, wamasalimo wakalemba vya Yehova kuti: “Mwa ŵakupulika malurombo ‘mwe ŵamoyo wose tiŵizenge kwa imwe. Ngwamwaŵi mweneuyo mukumusankha na kumusendezgera kwa imwe.” (Sal. 65:2, 4) Nkhani ya mu Baibolo yakukhwaskana na Asa, themba la Yuda, yikulongora kuti Asa njumoza mwa ŵanthu awo ŵakasendelera kwa Ciuta, ndipo yikulongosora umo Yehova nayo wakacitira. *

4. Kasi Themba Asa likalongora wuli ciyelezgero ciwemi ku ŵanthu ŵa mu Yuda?

⁴ Themba Asa likalongora mwamphu pa kusopa kwaunenesko. Likawuskapo ŵazaghali pa tempile ndiposo vikozgo, vyeneivyo vikazara comene mu caru. (1 Mathe. 15:9-13) Pakuŵa na wanangwa wa kuyowoya, Asa wakaciska ŵanthu kuti “ŵamupenje Yehova Ciuta wa ŵasekuru ŵawo, kufiska dango na languro.” Yehova wakamutumbika Asa, mwakuti mu vyaka khumi vyakwambilira vya muwuso wake kukaŵa mtende. Kasi Asa wakalumba njani cifukwa ca mtende uwu? Iyo wakaphalira ŵanthu kuti: “Caru cicali cithu cifukwa tapenja Yehova Ciuta withu, tamupenja ndipo iye watipa cipumulo kosekose.” (2 Mid. 14:1-7) Wonani ivyo vikalondezgapo.

5. Kasi Asa wakakumana na ciyezgo wuli ico cikawovwira kuti walongore kuti wakagomezganga Ciuta? Kasi nchivici ico cikacitika?

⁵ Tiyelezgere kuti ndimwe Asa. Zera wa ku Etiyopiya wiza na ŵasilikari 1,000,000 na magaleta 300 kuti warwe nkhondo na Yuda. (2 Mid. 14:8-10) Kasi mungacita wuli pakuwona ŵasilikari ŵanandi aŵa ŵakwiza mu caru cinu? Imwe muli na ŵasilikari 580,000 pera. Ŵasilikari ŵa mulwani winu mbanandi mwakuti ŵasilikari ŵinu ŵakunjiramo pafupifupi kaŵiri. Kasi mungazizwa cifukwa ico Ciuta wazomerezgera kuti ivi vicitike? Kasi mungathemba vinjeru vinu pera? Ivyo Asa wakacita vikulongora kuti wakatemwanga comene Yehova kweniso wakamugomezganga. Wakalomba na mtima wose kuti: “Tovwirani, A Yehova Ciuta withu, pakuti tikweghama kwa imwe, ndipo mu zina linu tizakarwa na ciwuru ici. A Yehova, ndimwe Ciuta withu; munthu wangamutondaninge” cara. Kasi Ciuta wakazgora wuli lurombo lwakufumira pasi pa mtima ulu? “Yehova wakatimba Ŵaetiyopiya.” Palije nanga njumoza wa iwo uyo wakapona.—2 Mid. 14:11-13.

6. Kasi tingamuyezga wuli Asa?

⁶ Kasi nchivici ico cikawovwira Asa kuti wagomezgenge comene ulongozgi na civikiliro ca Ciuta? Baibolo likuti: “Asa wakacita ico nchakunyoloka pamaso pa Yehova” kweniso likuti “mtima wa Asa ukaŵa wakunyoloka kwa Yehova.” (1 Mathe. 15:11, 14) Nase tikwenera kuteŵetera Ciuta na mtima withu wose. Kuti tiŵe paubwezi wakukhora na Yehova sono kweniso munthazi, tikwenera kumuteŵetera na mtima wose. Tili ŵakuwonga comene kuti Yehova wacitapo kanthu kuti watiguzire kwa iyo na kutovwira kuti tiŵe nayo paubwezi kweniso kuti tilutilire kuŵa nayo paubwezi. Wonani nthowa ziŵiri izo Ciuta wacitira nthena.

7. (a) Kasi ni vinthu wuli ivyo Yehova wacita kuti watiguzire kwa iyo? (b) Kasi nthowa yikuru comene iyo Ciuta wakutiguzira kwa iyo ni nji?

⁷ Pakulenga caru capasi kuŵa cikaya cithu cakutowa, Yehova wakalongora kuti wakutitemwa. Wakulutilira kulongora citemwa ici cifukwa cakuti wakutipa vinthu vyakuthupi ivyo tikukhumbikwira. (Mil. 17:28; Uvu. 4:11) Cakuzirwa comene nchakuti Yehova wakutipa cakurya cauzimu cakukwana. (Luka 12:42) Kweniso wakutisimikizgira kuti wakupulika malurombo  ghithu. (1 Yoh. 5:14) Ndipouli, Yehova watilongora citemwa pakutipa sembe yakuwombora. Sembe iyi ni nthowa yikuru comene iyo Ciuta wakutiguzira kwa iyo ndipo yikuticiska kuti tisendelere kwa iyo. (Ŵazgani 1 Yohane 4:9, 10, 19.) Yehova wakatuma “Mwana wake wapadera yekha” pa caru capasi kuti tiwombokwe ku kwananga na nyifwa.—Yoh. 3:16.

8, 9. Kasi Yesu wali na mulimo wuli pakufiska khumbo la Yehova?

⁸ Yehova wapangiska kuti ciŵe camacitiko kuti ŵanthu awo ŵakaŵako pambere Khristu wandize, nawo ŵasange candulo na sembe yakuwombora. Kwambira waka apo Yehova wakacimira kuti kunthazi kwizenge Mponoski wa ŵanthu, kwa iyo sembe yakuwombora yikaŵa nga kuti yapelekeka kale cifukwa wakamanyanga kuti khumbo lake likutondekapo cara. (Gen. 3:15) Pakati pajumpha vyaka mahandiredi ghanandi, mpositole Paulosi wakawonga Ciuta cifukwa ca “kufwatulika na ciwombolero cakupelekeka na Khristu Yesu.” Paulosi wakasazgirapo kuti: “[Ciuta] wakagowokeranga zakwananga izo zikacitika kale apo . . . wakalongoranga kuzizipizga.” (Rom. 3:21-26) Nadi, Yesu wakucita mulimo ukuru kuti tiŵe paubwezi na Ciuta.

⁹ Ŵanthu ŵakujiyuyura ŵangamanya Yehova na kuŵa nayo paubwezi kwizira mwa Yesu pera. Kasi Malemba ghakudidimizga wuli fundo iyi? Paulosi wakalemba kuti: “Ciuta wakuphara citemwa ca iyomwene kwa ise, mu fundo yakuti apo tikaŵa ticali ŵakwananga, Khristu wakatifwira.” (Rom. 5:6-8) Sembe yakuwombora ya Yesu yikapelekeka cifukwa cakuti tili ŵakwenelera sembe iyi yayi, kweni cifukwa cakuti Ciuta wakutitemwa. Yesu wakati: “Palije munthu uyo wangiza kwa ine kwambura kuti Ŵadada, awo ŵakanituma, ŵamuguza.” Pa nyengo yinyake, wakati: “Palije uyo wakwiza ku Ŵadada kweni kwizira mwa ine.” (Yoh. 6:44; 14:6) Na mzimu wake utuŵa, Yehova wakuguzira ŵanthu kwa iyo kwizira mwa Yesu na kuŵawovwira kuti ŵajisungilire mu citemwa cake, ivyo vikulongozgera ku umoyo wamuyirayira. (Ŵazgani Yuda 20, 21.) Tiyeni tiwone nthowa yinyake iyo Yehova wakutiguzira kwa iyo.

10. Kasi Baibolo likusambizga vici vyeneivyo vikutovwira kuti tisendelere comene kwa Ciuta?

¹⁰ Kwambira pa uyambiro wa nkhani iyi kufika apa, tawona malemba ghakufuma mu mabuku 14 ghakupambanapambana gha mu Baibolo. Kwambura Baibolo mphanyi tikumanya yayi kuti nchamacitiko kusendelera kwa Mlengi withu. Kweniso mphanyi tikumanya yayi kuti kuli sembe yakuwombora ndiposo kuti Yehova wakutiguzira kwa iyo kwizira mwa Yesu. Na mzimu wake Yehova wakawovwira kuti Baibolo lilembeke, ndipo likutivumbulira mikhaliro yake yakukondweska kweniso vilato vyake. Mwaciyelezgero pa Exodus 34:6, 7, Yehova wakajilongosora kwa Mozesi kuti ni “Ciuta wa lusungu na ucizi, wakukunthirapo, wakuzara na uwemi na unenesko, wakusungira ŵanthu vikwi lusungu, wakugowokera kwananga na majuvyo na uheni.” Pakuwona mikhaliro iyi, kasi ni njani uyo wangakana kusendelera kwa iyo? Yehova wakumanya kuti para tikusambira vinandi vyakukhwaskana na iyo mu Baibolo, tikumumanya makora kweniso tikusendelera comene kwa iyo.

11. Cifukwa wuli nchakuzirwa kuti tisambirenge mikhaliro na nthowa za Ciuta? (Wonani cithuzithuzi cakwamba.)

¹¹ Pakulongosora ivyo tingacita kuti tiŵe paubwezi wakukhora na Ciuta, mazgu ghakwamba mu buku la Sendelerani kwa Yehova ghakuti: “Ubwezi uwo tikukorana na munyithu ukuzikika pa kumumanya makora munthu uyo, kudokera na kuzirwiska mikhaliro yake yapadera. Mwakuyana waka, mikhaliro ya Ciuta na nthowa zake za kacitiro ka vinthu, nga ni umo vyalongosolekera mu Baibolo, ni vyakuzirwa comene kuti tivisambire.” Ntheura, tikwenera kuwonga  comene kuti Yehova wakawoneseska kuti Mazgu ghake ghalembeka mu nthowa yakuti taŵanthu tighapulikiskenge.

12. Cifukwa wuli Yehova wakatuma ŵanthu kuti ndiwo ŵalembe Baibolo?

¹² Yehova wakhumbenge, mphanyi wakatuma ŵangelo kuti ndiwo ŵalembe Baibolo. Nakuti ŵangelo ŵakunweka comene na ise kweniso ivyo tikucita. (1 Pet. 1:12) Tikukayika yayi kuti ŵangelo mphanyi ŵakalemba uthenga wa Ciuta. Kweni kasi mphanyi ŵakalemba vinthu kuyana na umo munthu wakughanaghanira? Kasi mphanyi ŵakalongosora makora ivyo tikusoŵerwa, mauteciteci ghithu, ndiposo ivyo tikukhumba kucita pa umoyo? Yayi. Yehova wakamanya kuti ŵangelo ŵangafiska yayi kucita ivi. Yehova wakatuma ŵanthu kuti ndiwo ŵalembe Baibolo, mwakuti liŵe lakucontha mtima kwa ise. Tingapulikiska umo awo ŵakalembako Baibolo na ŵanyake awo ŵakuzunulika mu Malemba, ŵakaghanaghaniranga ndiposo umo ŵakajipulikiranga. Tingapulikiska cifukwa ico nyengo zinyake ŵakakhuŵaliranga, ŵakakayikanga, ŵakafipiranga mtima, ndiposo tingapulikiska maubudi ghawo. Kweniso tingakondwa pa viwemi ivyo iwo ŵakakondwanga navyo ndiposo ivyo ŵakacita makora. Nga ni nchimi Eliya, ŵalembi ŵa Baibolo wose ŵakaŵa ‘ŵanthu nga ndise.’—Yak. 5:17.

13. Kasi mukujipulika wuli mu mtima para mwapulika lurombo lwa Yona?

¹³ Mwaciyelezgero, kasi mungelo wakate walongosorenge makora maghanoghano agho nchimi Yona yikaŵa nagho apo yikacimbiranga uteŵeti uwo Ciuta wakayipa? Nchiwemi comene kuti Yehova wakatuma Yona kulemba yekha nkhani yake, pamoza na lurombo ulo wakalomba apo wakaŵa mu ndimba ya nyanja. Yona wakati: “Para mzimu wane ukafwa lunkhuŵa mukati mwane, nkhakumbuka Yehova.”—Yona 1:3, 10; 2:1-9.

14. Cifukwa wuli tingapulikiska ivyo Yesaya wakalemba vyakukhwaskana na iyomwene?

¹⁴ Kweniso wonani ivyo Yehova wakatuma  Yesaya kuti walembe. Nchimi iyi yikati yawona ucindami wa Ciuta mu mboniwoni, yikaciskika kuyowoya vya kuwura kufikapo kwake, yikati: “Mbaya ine! ndaparanyika cifukwa ndine munthu wa milomo yakufipirwa, nkhukhala mukati mwa ŵanthu ŵa milomo yakufipirwa; ndipo sono ndawona na maso ghane Wankhongonozose, Yehova wa mipingo!” (Yes. 6:5) Ni mungelo nju uyo mphanyi wakaciskika kuyowoya mazgu agha? Kweni mazgu agha ndigho Yesaya wakayowoya, ndipo tingamupulikiska cifukwa nase tili ŵambura kufikapo.

15, 16. (a) Cifukwa wuli tingapulikiska umo ŵanthu ŵakujipulikira? Yowoyani viyelezgero. (b) Kasi nchivici ico cingatovwira kuti tisendelere kwa Yehova?

¹⁵ Kasi mungelo mphanyi wakayowoya mazgu ghakuti ‘nkhwenelera cara,’ agho Yakobe wakayowoya, panji ghakuti ndine “wakwananga,” agho Petrosi wakayowoya? (Gen. 32:10; Luka 5:8) Kasi ŵangelo mphanyi “ŵakofiwa,” nga umo ŵasambiri ŵa Yesu ŵakacitira? Kweniso kasi ŵangelo mphanyi ŵakakhumbikwira ‘kucita cikanga’ pakukumana na ŵakususka kuti ŵapharazge makani ghawemi, nga umo Paulosi na ŵanji ŵakacitira? (Yoh. 6:19; 1 Tes. 2:2) Yayi, cifukwa ŵangelo mbakufikapo pa kalikose, kweniso mbapacanya kuluska ŵanthu. Kweni para ŵanthu ŵambura kufikapo ŵalongora mikhaliro iyo yazunulika, tikupulikiska luŵiro cifukwa nase tili ŵanthu. Nadi, pakuŵazga Mazgu gha Ciuta, ‘tingasekelera na ŵanthu awo ŵakusekelera; na kulira na ŵanthu awo ŵakulira.’—Rom. 12:15.

¹⁶ Baibolo likuyowoya umo Yehova wakacitiranga vinthu na ŵateŵeti ŵake ŵakugomezgeka ŵa mu nyengo yakale. Usange tikughanaghanirapo pa ivi tisambirenge vinthu vinandi vyakukondweska vyakukhwaskana na Ciuta withu, uyo mwacitemwa ndiposo mwakuzikira, wakasendelera ku ŵanthu ŵambura kufikapo aŵa. Ntheura timumanyenge makora Yehova na kumutemwa comene. Para tacita nthena, tisendelerenge kwa iyo.—Ŵazgani Salmo 25:14.

17. (a) Kasi Azariya wakapeleka ulongozgi wuli uwemi kwa Asa? (b) Kasi Asa wakaleka wuli kupulikira ulongozgi wa Azariya? Kasi nchivici ico cikacitika wati watondeka kupulikira?

¹⁷ Themba Asa likati latonda ŵasilikari ŵa Etiyopiya, Azariya nchimi ya Ciuta wakaphalira themba ili na ŵanthu ŵake mazgu ghavinjeru. Azariya wakati: “Yehova wali namwe papo imwe mucali na iye. Usange mukumupenja timumusange, kweni usange mukumusida naye tiwamusideni.” (2 Mid. 15:1, 2) Ndipouli, nyengo yikati yajumphapo, Asa wakatondeka kupulikira ulongozgi uwemi uwu. Wakati wawofyeka na mtundu wa kumpoto wa Israyeli, Asa wakapempha wovwiri ku Ŵasiriya. M’malo mwa kupemphaso wovwiri kwa Yehova, wakakolerana na ŵanthu ŵambura kusopa Yehova. Mphake kuti Asa wakaphalirika kuti: “Wacita ucindere; kwamba sono tiuŵenge na nkhondo.” Vyaka vyaumaliro vya muwuso wa Asa vikaŵa vyankhondo pera. (2 Mid. 16:1-9) Kasi tikusambirapo vici?

18, 19. (a) Kasi tikwenera kucita vici usange taleka kutemwa Ciuta umo tikamutemweranga pakwamba? (b) Kasi tingacita wuli kuti tisendelere comene kwa Yehova?

¹⁸ Tingamusidanga cara Yehova. Usange pa nyengo yasono taleka kutemwa Ciuta umo tikamutemweranga pakwamba, tikwenera kucita vinthu mwakuyana na lemba la Hoseya 12:6, ilo likuti: “Welera [kwa Ciuta], sunga lusungu na weruzgi, na kulindilira Ciuta wako lutaluta.” Ntheura, tighanaghanirengepo comene pa sembe yakuwombora kweniso tisambirenge mwakufwilirapo Mazgu ghake, Baibolo kuti tilutilire kusendelera kwa Yehova.—Ŵazgani Duteronome 13:4.

¹⁹ Wamasalimo wakalemba kuti: “Nkhuwemi kukhala pafupi na Ciuta.” (Sal. 73:28) Mphanyi tose talutilira kumanya vinthu viphya vyakukhwaskana na Yehova na kusanga vifukwa vinyake vinandi vyakumutemwera. Mphanyi Yehova walutilira kusendelera kwa ise sono mpaka muyirayira.