1, 2. Chifukwa wuli mphapu ya mwanakazi yikakhumbikwiranga kuvikilirika?

UCHIMI wakwamba mu Baibolo ngwakuzirwa chomene pakufiska chilato cha Yehova. Pakuyowoya layizgo la mu Edeni, Chiuta waunenesko wakati: ‘Tindiŵike chimphindikwa pakati pa iwe [Satana] na mwanakazi, na pakati pa mphapu yako na mphapu yake.’ Kasi chimphindikwa panji ulwani uwu, ngukuru wuli? Yehova wakati: ‘[Mphapu ya mwanakazi] tiyibwanyenge mutu wako [wa Satana], iwe tiulumenge chitende chake.’ (Gen. 3:15) Ulwani wa pakati pa njoka na mwanakazi ngukuru chomene, mwakuti Satana wakuchita chilichose kuti waparanye mphapu ya mwanakazi.

² Ndicho chifukwa pakulombera ŵanthu ŵakusoleka ŵa Chiuta, wamasalimo wakaphalira Yehova kuti: ‘Wonani, ŵalwani ŵinu ŵachita chivulupi; awo ŵakumutinkhani ŵinuska mitu yawo. Ŵapangana wupu wa uryarya kuwukira ŵanthu ŵinu; ŵapanganaso wupu kwimikana na awo mwaŵavikilira imwe. Ŵakuti, “Zani tiŵadumule, ŵaleke kuŵaso mtundu wa ŵanthu.”’ (Sal. 83:2-4) Mzere wakubabiwiramo mphapu ya mwanakazi ukeneranga kuvikilirika kuti uleke kuparanyika na kubinkhiskika. Kuti ivi vifiskike, Yehova wakakhazikiska ndondomeko zinyake mwakuyana na  dango kuti khumbo lake lifiskike kwambura kutondeka.

3, 4. (a) Kasi phangano la Dango likamba pawuli kugwira ntchito? Kasi mtundu wa Israyeli ukazomera kuchita vichi? (b) Kasi chilato cha phangano la Dango chikaŵa chakuti wuli?

³ Ŵana ŵa Abrahamu, Yisake, na Yakobe ŵakati ŵandana kuŵa ŵanthu mamiliyoni ghanandi, Yehova wakaŵazgora mtundu wa Israyeli. Kwizira mwa Mozesi, Yehova wakapanga nawo phangano lapadera, wakaŵapa Dango. Mtundu wa Israyeli ukazomera kuti uchitenge vyose ivyo vikaŵa mu phangano ili. Baibolo likuti: ‘[Mozesi] wakatora buku la phangano, wakaliŵazga mu makutu gha ŵanthu; iwo ŵakati, “Vyose ivyo Yehova wanena tititichite na kupulikira.” Ndipo Mozesi wakatora ndopa izo [za ng’ombe izo zikapelekeka sembe] na kuzimija ku ŵanthu, wakati, “Wonani ndopa za phangano leneilo Yehova wachita namwe pa mazgu ghose gheneagho.”’—Ex. 24:3-8.

⁴ Phangano la Dango likamba kugwira ntchito pa Lupiri lwa Sinayi mu 1513 B.C.E. Kwizira mu phangano ili, mtundu wa Israyeli ukaŵa mtundu wakusoleka wa Chiuta. Yehova wakaŵa ‘Mweruzgi wawo, Wakuŵawusa, ndiposo Themba lawo.’ (Yes. 33:22) Mdauko wa Ŵaisrayeli ukulongora ivyo vikuchitika para ŵanthu ŵapulikira malango ghaurunji gha Chiuta na para ŵaleka kupulikira. Dango likakanizganga Ŵaisrayeli kusopa vikozgo kweniso kutorana na ŵanthu ŵakusopa vikozgo. Ntheura, likanozgeka kuti livikilire mzere wa Abrahamu kuti uleke kubinkhiskika.—Ex. 20:4-6; 34:12-16.

5. (a) Kasi phangano la Dango likaŵapa mwaŵi wuli Ŵaisrayeli? (b) Chifukwa wuli Chiuta wakawukana mtundu wa Israyeli?

⁵ Kweniso phangano la Dango likaŵa na ndondomeko ya usofi. Ndondomeko iyi yikaŵa chithuzithuzi cha ndondomeko yikuru ya usofi munthazi. (Heb. 7:11; 10:1) Nakuti kwizira mu phangano ili, Ŵaisrayeli ŵakaŵa na mwaŵi wapadera wakuti ŵaŵe “ufumu wa ŵapristi.” Kweni kuti ivi vichitike, ŵakeneranga kupulikira malango gha Yehova. (Ŵazgani Exodus 19:5, 6.) Ndipouli, Ŵaisrayeli ŵakatondeka kupulikira Yehova. M’malo mwakuti ŵapokelere Mesiya, uyo ntchigaŵa chakwamba cha mphapu ya Abrahamu, iwo ŵakamukana. Lekani Chiuta nayo wakawukana mtundu uwu.

6. Kasi chilato cha Dango chikafiskika wuli?

⁶ Ŵaisrayeli ŵakatondeka kugomezgeka kwa Yehova, ntheura ŵakatondeka kuŵa ufumu wa ŵasofi. Ndipouli chilato cha Dango chikatondeka yayi. Chilato cha Dango chikaŵa chakuti livikilire mphapu na kulongozgera ŵanthu kwa Mesiya. Khristu wakati wiza na kumanyikwa na ŵanthu, chilato cha Dango chikafiskika. Baibolo likuti: “Khristu mbumaliro wa Dango.” (Rom. 10:4) Ndipouli, kasi mbanjani awo ŵakeneranga kuŵa ufumu wa  ŵasofi? Yehova Chiuta wakapanga phangano linyake mwakuyana na dango lakuti paŵe mtundu uphya.

7. Kasi Yehova wakayowoyerathu kuti vichi kwizira mwa Yeremiya?

⁷ Vyaka vinandi pambere phangano la Dango lindamare, Yehova wakayowoyerathu kwizira mwa ntchimi Yeremiya kuti wazamuchita “phangano liphya” na mtundu wa Israyeli. (Ŵazgani Yeremiya 31:31-33.) Phangano liphya likupambana na phangano la Dango chifukwa ŵanthu ŵakugowokereka zakwananga zawo kwambura sembe za nyama. Kasi ivi vikuchitika wuli?

8, 9. (a) Kasi ndopa izo Yesu wakathiska zikovwira wuli? (b) Kasi awo ŵali mu phangano liphya ŵali na mwaŵi wuli? (Wonani chithuzithuzi chakwamba.)

⁸ Pakati pajumpha vyaka vinandi, Yesu wakambiska Mugonero wa Fumu pa Nisani 14, mu 33 C.E. Pakuyowoya za nkhombo ya vinyo, Yesu wakaphalira ŵapositole ŵake ŵakugomezgeka 11 kuti: ‘Nkhombo iyi yikwimira phangano liphya chifukwa cha ndopa zane, izo zithiskikenge chifukwa cha imwe.’ (Luka 22:20) Kuyana na buku la Mateyu, Yesu wakayowoya za nkhombo ya vinyo kuti: ‘Iyi yikwimira “ndopa zane za phangano,” izo zithiskikenge chifukwa cha ŵanandi kuti zakwananga zigowokereke.’—Mat. 26:27, 28.

⁹ Ndopa izo Yesu wakathiska, zikovwira kuti phangano liphya ligwire makora ntchito. Kweniso zikovwira kuti zakwananga zigowokereke kwamuyirayira. Yesu walimo yayi mu phangano liphya ili. Chifukwa chakuti iyo ngwambura kwananga, wangakhumbikwira kugowokereka yayi. Kweni chifukwa cha mtengo wa ndopa za Yesu, Chiuta wangawovwira ŵana ŵa Adamu kuti ŵasange chandulo. Kweniso wakuphakazga na mzimu wake utuŵa ŵanthu ŵanji ŵakugomezgeka kuti ŵaŵe “ŵana” ŵake. (Ŵazgani Ŵaroma 8:14-17.) Pakuti Chiuta wakuŵawona kuti mbambura zakwananga, ŵali nga ni Yesu, Mwana wa Chiuta uyo ngwambura zakwananga. Iwo ŵakuŵa “ŵahaliri ŵamoza na Khristu,” ndipo ŵali na mwaŵi wa kuŵa “ufumu wa ŵapristi.” Mwaŵi uwu ukate uŵenge wa mtundu wa Israyeli uwo ukalondezganga Dango. Pakuyowoya za “ŵahaliri ŵamoza na Khristu,” mpositole Petrosi wakati: ‘Imwe ndimwe “mtundu wakusoleka, usofi wa ufumu, mtundu utuŵa, ŵanthu awo ŵakwenera kuŵa ŵapadera, kuti mupharazge kutali makhaliro ghapachanya” gha uyo wakamuchemani kufuma mu chisi kwiza ku ungweru wake wakuzizwiska.’ (1 Pet. 2:9) Phangano liphya ndakuzirwa chomene. Likovwira kuti ŵasambiri ŵa Yesu ŵaŵe chigaŵa chachiŵiri cha mphapu ya Abrahamu.

10. Kasi phangano liphya likamba pawuli kugwira ntchito? Chifukwa wuli?

¹⁰ Kasi phangano liphya likamba pawuli kugwira ntchito? Apo Yesu wakayowoyanga za phangano ili mu usiku uwo wakambiskira Mugonero wa Fumu, phangano ili likaŵa kuti lindambe kugwira ntchito. Kuti liyambe kugwira ntchito, ndopa za Yesu zikeneranga kuthiskika dankha ndiposo mtengo wake ukeneranga kupelekeka kwa Yehova kuchanya. Kweniso mzimu utuŵa ukeneranga kupungulika dankha pa awo ŵaŵenge “ŵahaliri ŵamoza na Khristu.” Ntheura, phangano liphya likamba kugwira ntchito pa Pentekoste mu 33 C.E. apo ŵasambiri ŵa Yesu ŵakugomezgeka ŵakaphakazgika na mzimu utuŵa.

11. Kasi phangano liphya likawovwira wuli kuti Ŵayuda na Ŵamitundu ŵaŵe mu Israyeli wauzimu? Kasi mu phangano liphya muli ŵanthu ŵalinga?

¹¹ Phangano la Dango likazgoka ‘lambura ntchito’ apo Yehova, kwizira mwa Yeremiya, wakayowoya kuti wapangenge phangano liphya na mtundu wa Israyeli. Ndipouli, phangano ili likamara yayi pa nyengo iyi,  kweni likamara apo phangano liphya likambira kugwira ntchito. (Heb. 8:13) Phangano liphya likati lamba kugwira ntchito, Chiuta wakamba kuwona kuti Ŵayuda na Ŵamitundu ŵambura kukotoleka awo ŵakagomezga mbakuyana. Vili ntheura chifukwa ‘ukotoli wawo ngwa mu mtima mwa mzimu, mwa dango lakulembeka chara.’ (Rom. 2:29) Pakuchita nawo phangano liphya, Chiuta wakaŵika malango ghake “mu maghanoghano ghawo, ndipo [wakaghalemba] mu mitima yawo.” (Heb. 8:10) Mu phangano liphya muli ŵanthu 144,000. Iwo ni mtundu uphya, “Israyeli wa Ciuta,” panji kuti Israyeli wauzimu.—Gal. 6:16; Uvu. 14:1, 4.

12. Kasi pali kuyana wuli pakati pa phangano la Dango na phangano liphya?

¹² Kasi pali kuyana wuli pakati pa phangano la Dango na phangano liphya? Phangano la Dango likaŵa pakati pa Yehova na Israyeli wakuthupi; ndipo phangano liphya lili pakati pa Yehova na Israyeli wauzimu. Mozesi wakaŵa muphemaniski wa phangano la Dango; Yesu ni Muphemaniski wa phangano liphya. Ndopa za nyama zikawovwiranga kuti phangano la Dango ligwire makora ntchito; ndopa izo Yesu wakathiska zikovwira kuti phangano liphya ligwire makora ntchito. Kweniso kwizira mu phangano la Dango, mtundu wa Israyeli ukalongozgekanga na Mozesi; awo ŵali mu phangano liphya ŵakulongozgeka na Yesu, uyo ni Mutu wa mpingo.—Efe. 1:22.

13, 14. (a) Kasi pali kukolerana wuli pakati pa phangano liphya na Ufumu? (b) Kasi ntchivichi icho chikakhumbikwa kuti Israyeli wauzimu wakawuse lumoza na Khristu kuchanya?

¹³ Pali kukolerana pakati pa phangano liphya na Ufumu chifukwa phangano ili likupanga mtundu utuŵa uwo uli na mwaŵi wa kuŵa mafumu na ŵasofi mu Ufumu wa kuchanya. Mtundu uwu ntchigaŵa chachiŵiri cha mphapu ya Abrahamu. (Gal. 3:29) Ntheura, phangano liphya likukhozga phangano la Abrahamu.

¹⁴ Mu phangano liphya muli Israyeli wauzimu. Likutisimikizgira kuti mwakuyana na dango, Ŵakhristu ŵakuphakazgika ŵazamuŵa “ŵahaliri ŵamoza na Khristu.” Kasi vingachitika wuli kuti ŵakuphakazgika ŵaŵe mafumu ndiposo ŵasofi pamoza na Yesu kuchanya? Kuti ivi vichitike, pakakhumbikwaso phangano linyake lakupelekeka mwakuyana na dango.

15. Kasi Yesu wakachita phangano wuli na ŵapositole ŵake ŵakugomezgeka?

¹⁵ Yesu wakati wambiska Mugonero wa Fumu, wakachita phangano na ŵasambiri ŵake ŵakugomezgeka, ilo kanandi likuchemeka kuti phangano la Ufumu. (Ŵazgani Luka 22:28-30.) Phangano ili ndakupambana na mapangano ghanyake chifukwa mu mapangano agha mukaŵanga Yehova, kweni ili nda pakati pa Yesu na ŵalondezgi ŵake ŵakuphakazgika. Apo Yesu wakayowoyanga kuti, ‘nga ni umo Ŵadada ŵachitira phangano na ine,’ wakwenera kuti wakayowoyanga za phangano ilo Yehova wakachita na iyo la kuŵa “musofi muyirayira umo vikaŵira na Melekizedeki.”—Heb. 5:5, 6.

16. Kasi phangano la Ufumu likuŵasimikizgira vichi Ŵakhristu ŵakuphakazgika?

¹⁶ Ŵapositole ŵakugomezgeka 11 ‘ŵakakhala na Yesu mu viyezgo vyake.’ Phangano la Ufumu likaŵasimikizgira kuti ŵazamuluta kuchanya na kukakhala pa vizumbe kuŵa mathemba kweniso ŵasofi. Ndipouli, mbanthu 11 pera yayi awo ŵali kupika mwaŵi uwu. Mu uchindami wake, Yesu wakawoneka kwa mpositole Yohane mu mboniwoni, ndipo wakati: ‘Uyo wakutonda nizamumuzomerezga kukhala nane pa chizumbe chane, umo nane natondera ndipo nakhala pamoza na Ŵadada pa chizumbe chawo.’ (Uvu. 3:21) Ntheura,  phangano la Ufumu lili pakati pa Yesu na Ŵakhristu ŵakuphakazgika 144,000. (Uvu. 5:9, 10; 7:4) Phangano ili likuŵasimikizgira kuti ŵamuwusa na Yesu kuchanya. Vikuyana waka na mwali uyo watengwa kwa themba na kuliwovwira kuwusa. Nakuti Malemba ghakuti Ŵakhristu ŵakuphakazgika ni “mwali” wa Khristu, kweniso kuti ni “mwali mutuŵa” uyo walayizgika nthengwa kwa Khristu.—Uvu. 19:7, 8; 21:9; 2 Kor. 11:2.

17, 18. (a) Longosorani mwakudumura mapangano 6 agho tadumbiskana kweniso agho ghakutovwira kuti tipulikiske Ufumu. (b) Cifukwa wuli tikwenera kuŵa na chipulikano chakukhora mu Ufumu?

¹⁷ Mapangano ghose agho tadumbiskana mu nkhani ziŵiri izi, ghakutovwira kuti tipulikiske fundo yimoza yakukhwaskana na Ufumu panji zinandi. (Wonani tchati chakuti “Umo Chiuta Wazamufiskira Khumbo Lake.”) Ichi chikulongora kuti ndondomeko ya Ufumu yili kukhazikiskika mwakuyana na dango. Ntheura, tikwenera kugomezga kuti kwizira mu Ufumu wa Mesiya, Chiuta wafiskenge khumbo lake lakukhwaskana na charu chapasi na ŵanthu.—Uvu. 11:15.

¹⁸ Ipo tileke kukayika kuti ivyo Ufumu ukufiska vizamovwira ŵanthu kuti ŵatumbikike kwamuyirayira. Ntheura, tikwenera kupharazga na mtima wose kuti Ufumu wa Chiuta ndiwo uzamumazga masuzgo ghose gha ŵanthu. Mphanyi tapharazga mwamwamphu unenesko uwu ku ŵanji.—Mat. 24:14.