Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

Umo Tikwenera Kuwonera Phere

Umo Tikwenera Kuwonera Phere

Umo Tikwenera Kuwonera Phere

TONY, uyo wazunulika mu nkhani yakwamba, wazomerenge kuti wali na suzgo la uloŵevu, mphanyi ngwamoyo. Wakaghanaghananga kuti walije suzgo cifukwa wakamwanga phere linandi kweni wakaloŵeranga yayi. Cifukwa wuli wakaŵa na maghanoghano gha kujipusika nthena?

Wongo wake ukatimbanizgika cifukwa wakamwanga phere mwakujumphizga. Kwali Tony wakamanyanga panji yayi, kweni wakaghanaghananga makora yayi cifukwa ca kumwa comene phere. Wongo wake ukamaranga nchito pacokopacoko.

Cifukwa caciŵiri ico Tony wakaŵira na maghanoghano ghakubudika nchakuti wakakhumbanga yayi kusintha kamwero kake. Allen, uyo wazunulika mu nkhani izo zajumpha, pakwamba wakakananga kuti wali na suzgo la uloŵevu. Iyo wakuti: “Nkhakhumbanga yayi kuti ŵanji ŵamanyenge umo nkhumwera, nkhajigowokeranga na kuwona nga palije suzgo. Khumbo lane likaŵa lakuti nimwenge nga umo nkhumwera nyengo zose.” Nangauli ŵanji ŵakawonanga kuti Tony na Allen ŵakaŵa ŵazga ŵa phere, kweni ŵeneco ŵakawonanga kuti ŵalije suzgo. Ndipouli, wose ŵaŵiri ŵakeneranga kucitapo kanthu kuti ŵaleke kuŵa ŵazga ŵa phere. Kasi ŵakeneranga kucitaci?

Citanipo Kanthu

Ŵanandi awo ŵali kuleka kumwa comene phere ŵakulondezga mazgu gha Yesu ghakuti: “Usange jiso lako lamalyero likukukhuŵazga, ulikozombole na kulitaya. Pakuti nchacandulo comene kwa iwe kuti cimoza ca viŵaro vyako citayike kuluska kuti thupi lako lose liponyeke mu Gehena.”—Mateyu 5:29.

Apa Yesu wakang’anamuranga kuti tijipwetekenge yayi. Kweni wakang’anamuranga kuti tikwenera kuŵa ŵakunozgeka kuleka cilicose ico cingananga ubwezi withu na Ciuta. Mbunenesko kuti cikuŵa cipusu yayi kuleka cinthu ico tazgoŵera. Kweni para tingaleka, tijivikilirenge ku maghanoghano na vinthu vinyake ivyo vingapangiska kuti timwenge comene phere. Ntheura, para ŵanji ŵamuphaliranipo kuti mwamba kumwa comene phere, citanipo kanthu. * Para mukuwona kuti mungamwa yayi pacoko waka, mbwenu lekeranithu waka. Nangauli cingaŵa cakusuzga kuti muleke, kweni suzgo ili ndicoko pakuyelezgera na umoyo winu.

Nanga mungaŵa kuti mukuloŵera yayi, kasi mukumwa phere linandi? Para ni nthena, kasi mungacitaci kuti muleke kumwa mwakujumphizga?

Uko Mungasanga Wovwiri

1. Nyengo zose lombani mwakufumira pasi pa mtima. Wose awo ŵakukhumba kukondweska Yehova Ciuta, Baibolo likuŵapa ulongozgi wakuti: “Mu vinthu vyose, mu lurombo na ŵeyelero pamoza na kuwonga, madando ghinu ghamanyikwe kwa Ciuta, ndipo mtende wa Ciuta uwo ukuluska ghanoghano lililose, usungilirenge mitima yinu na maghanoghano ghinu kwizira mwa Khristu Yesu.” (Ŵafilipi 4:6, 7) Kasi mungalomba vici kuti muŵe na mtende uwu?

Zomerani kuti muli na suzgo la kumwa comene phere. Mungaluwanga yayi kuti suzgo ili muli kujicemera mwekha. Ciuta wamovwiraninge usange mwamuphalira suzgo linu ndiposo ivyo mukukhumba kucita kuti mulimazge. Kweniso, wamovwiraninge kuti muleke kuwira mu masuzgo. “Uyo wakubisa zakwananga zake kuti tiwaŵe na mwaŵi cara, kweni uyo wakuzizomera na kuzileka tiwapokere lusungu.” (Zintharika 28:13) Yesu nayo wakati tingalomba kuti: “Mungatitoleranga mu kuyezgeka cara, kweni mutiwombore kwa muheni.” (Mateyu 6:13) Kweni kasi mungacitaci kuti vyakucita vinu vikolerane na malurombo ghinu, ndipo mazgoro gha malurombo ghinu mungaghasanga nkhu?

2. Khozgekani na Mazgu gha Ciuta. “Mazgu gha Ciuta ngamoyo na ghankhongono, . . . nakuti ghakumanya kupanikizga maghanoghano na makhumbiro gha mtima.” (Ŵahebere 4:12) Ŵanthu ŵanandi awo kale ŵakaŵa ŵaloŵevu ŵawovwirika cifukwa cakuti zuŵa lililose ŵakuŵazga Baibolo na kulangurukapo. Munthu wakopa Ciuta uyo wakalemba Salmo, wakati: “Ngwamwaŵi munthu uyo kuti wakwenda mu fundo ya ŵaheni cara, nanga nkhwimamo mu nthowa ya ŵakwananga. . . . Kweni mu dango la Yehova ndimo muli cimwemwe cake; ndipo mu dango lake wakulanguruka muhanya na usiku. . . . Cose ico iyo tiwacite cisakatenge.”—Salmo 1:1-3.

Allen wakasanga nkhongono zakumazgira suzgo lake la kumwa comene cifukwa ca kusambira Baibolo na Ŵakaboni ŵa Yehova. Iyo wakuti: “Nili na cigomezgo cose kuti nilekenge kusambira Baibolo na kulondezga fundo izo zikanovwira kuleka kumwa comene, mphanyi nili kufwa.”

3. Jikorani. Baibolo likuyowoya kuti ŵanthu ŵanyake awo kale ŵakaŵa ŵaloŵevu mu mpingo Wacikhristu ŵakageziskika “na mzimu wa Ciuta withu.” (1 Ŵakorinte 6:9-11) Mwawuli? Nthowa yimoza njakuti ŵakawovwirika kuti ŵaŵe ŵakujikora mwakuti ŵaleke kugubulizga vinyo na kupoma vyongo mu viphikiro. Mzimu utuŵa wa Ciuta ndiwo ukaŵawovwira kuti ŵajikorenge. Baibolo likuti: “Mungaloŵeranga vinyo cara, mwenemumo muli makhaliro ghaheni, kweni lutilirani kuzuzgika na mzimu.” (Ŵaefeso 5:18; Ŵagalatiya 5:21-23) Yesu Khristu wakalayizga kuti “Ŵadada ŵakucanya ŵapelekenge mzimu utuŵa ku awo ŵakuŵalomba.” Ntheura, “lutilirani kulomba, ndipo kupikenge kwa imwe.”—Luka 11:9, 13.

Awo ŵakukhumba kukondweska Yehova ŵangaŵa ŵakujikora usange ŵakusambira Baibolo na kulomba nyengo zose kufumira pasi pa mtima. M’malo mwa kugongowa, pulikirani layizgo la mu Baibolo ili: “Uyo wakuseŵa ku mzimu wazamuvuna umoyo wamuyirayira kufuma ku mzimu. Ntheura, tingagongowanga cara pakucita ico nchiwemi, cifukwa mu nyengo yakwenelera tizamuvuna usange tikuvuka cara.”—Ŵagalatiya 6:8, 9.

4. Mucezgenge na ŵanthu ŵawemi. “Uyo wakwenda na ŵavinjeru naye tiwaŵe wavinjeru, kweni mulongozgani wa vindere tiwapwetekekenge.” (Zintharika 13:20) Phalirani ŵabwezi ŵinu kuti mukukhumbaso cara kumwa comene phere. Ndipouli, Mazgu gha Ciuta ghakucenjezga kuti para mwaleka “kumwa vinyo mwakujumphizga,” awo mukamwanga nawo ‘ŵazizwenge ndipo ŵamunenaninge.’ (1 Petrosi 4:3, 4) Muŵe ŵakunozgeka kuleka kwendezgana na ŵanthu awo ŵakumuciskani kuti mulutilire kumwa comene.

5. Jiŵikirani mphaka. “Lekani kulinganizgika na mgonezi uno, kweni muzgoreke mwa kusintha maghanoghano ghinu, mwakuti mupime kwa mwaŵene ico nchiwemi na cakuzomerezgeka na khumbo lakufikapo la Ciuta.” (Ŵaroma 12:2) Ciuta wakondwenge namwe usange mukuzomerezga kuti mazgu ghake ndigho ghamulongozganinge pa nkhani ya phere, m’malo mwa kulongozgeka na ŵanyinu panji “mgonezi uno.” Kweni kasi mungamanya wuli unandi wa phere ilo mukwenera kumwa?

Para phere likumupangiskani kuti muleke kughanaghana makora panji kucita makora vinthu ndikuti mwamwa comene. Ntheura, para mwasankha kumwa phere, nchiwemi yayi kumwa comene. Lekani kumwa comene cifukwa ca kopa ŵanyinu. Jiŵikirani mphaka yakwenelera, ndipo woneseskani kuti nyengo zose mukumwa mwakwenelera.

6. Sambirani kukana. “Mazgu ghinu ghaŵe waka Enya kung’anamura Enya, Cara winu, Cara.” (Mateyu 5:37) Sambirani kukana mwanchindi para munyinu wakumukoserezgani kumwa phere. Munyinu wangawona nga wakumucitirani lusungu. “Ivyo mukuyowoya viŵenge vyakukondweska nyengo zose, vyakulungika na mcere, mwakuti mumanye umo mukwenera kuzgolera waliyose.”—Ŵakolose 4:6.

7. Penjani wovwiri. Lombani wovwiri ku ŵabwezi awo ŵangamukhozgani kuti muleke kumwa comene ndiposo kumovwirani mwauzimu. “Kuŵa ŵaŵiri nkhuwemi kwakuluska yumoza pa yekha, cifukwa ŵali na njombe yiwemi pa mulimo wawo. Cifukwa usange ŵawa, yumoza tiwawuske munyake.” (Mupharazgi 4:9, 10; Yakobe 5:14, 16) Wupu unyake wa ku United States uwo ukovwira ŵaloŵevu nawo uli na ulongozgi wakuti: “Kucepeskako kumwa phere kungaŵa kwakusuzga nyengo zinyake. Lombani ŵa mu mbumba yinu ndiposo ŵabwezi ŵinu kuti ŵamovwirani kuti muleke kumwa comene.”—National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism.

8. Skepelerani ku ivyo mwadumura. “Muŵenge ŵakucita mazgu, ŵakupulika waka cara, na kujipusika na fundo zautesi. Kweni uyo wakulaŵisiska mu dango lakufikapo ilo nda wanangwa na uyo wakucita ntheura na citatata, munthu uyu, cifukwa cakuti wazgoka wakupulika na ciluwa cara, kweni wakucita mulimo, waŵenge wakukondwa pakulicita.”—Yakobe 1:22, 25.

Kumazga Suzgo la Uloŵevu

Ni waliyose yayi uyo wakumwa comene wakuŵa muloŵevu. Kweni ŵanyake ŵakwamba kumwa comene panji pafupipafupi ndipo phere likuŵanjira comene mwakuti ŵangakhala yayi kwambura kumwa. Pakuti thupi na wongo wa muloŵevu vikuthemba phere, ŵanthu aŵa ŵangakhumbikwira wovwiri wauzimu pera yayi kweni na wa ku cipatala. Allen wakukumbukira ivyo vikamucitikira apo wakalekanga phere, ndipo wakuti: “Apo nkhalekanga phere, nkhasuzgika comene. Pa nyengo iyi ndipo nkhamanya kuti nkhukhumbikwira wovwiri wa ku cipatala padera pa wovwiri wauzimu uwo nkhapokeranga.”

Ŵaloŵevu ŵanandi ŵakukhumbikwira wovwiri wa ku cipatala mwakuti ŵaŵe ŵakukhora mwauzimu pakulimbana na suzgo la kumwa comene. * Ŵanyake ŵangakhumbikwira kuŵakora dimiti mwakuti ŵalimbane na masuzgo agho ghangaŵapo cifukwa cakuti ŵaleka kumwa panji kuti ŵapokere munkhwala wakuti ucepeske cilyokolyoko na kuŵawovwira kuti ŵaleke kumwaso. Mwana wa Ciuta, uyo wakacitanga minthondwe wakati: “Awo mbankhongono ŵakukhumbikwira mcizgi cara, kweni awo mbalwari ndiwo.”—Mariko 2:17.

Vyandulo vya Kulondezga Ulongozgi wa Ciuta

Ulongozgi wakukhwaskana na phere uwo uli mu Baibolo ngwakufuma kwa Ciuta waunenesko, uyo wakutikhumbira viwemi. Wakukhumba kuti tiŵe na umoyo uwemi panyengo yasono pera yayi, kweni kwamuyirayira. Pakati pajumpha vilimika 24 kufuma apo Allen wakalekera phere, wakati: “Cikaŵa cakukondweska comene kumanya kuti ningasintha ndiposo kuti Yehova wakukhumba kunovwira kuti niŵe na umoyo uwemi, mwakuti wa . . . ” Allen wakaleka dankha kuyowoya ndipo wakakhumbanga kulira cifukwa ca kukumbuka umo wakaŵira. Pamanyuma wakalutilira kuti: “Nakuti . . . nchakukondweska comene kumanya kuti Yehova wakutipulikiska, kutipwelelera, na kutovwira.”

Ntheura, usange muli na suzgo la kumwa comene panji la uloŵevu, lekani kugongowa panji kughanaghana kuti palije ico mungacita. Allen ndiposo ŵanthu ŵanandi ŵakaŵapo na suzgo ilo imwe muli nalo kweni ŵali kuleka kumwa comene panji kulekerathu phere. Ŵakudandaurapo yayi kuti ŵali kucita nthena, ndipo namwe muzamudandaurapo yayi.

Kwali mwasankha kumwapo pacoko panji kulekerathu kumwa, pulikirani pempho la Ciuta lakuti: “A! mupulikirenge malango ghane mphanyi cimango cinu canguŵa nga ndi mlonga, na urunji winu nga ndi majigha gha nyanja.”—Yesaya 48:18.

[Mazgu ghamusi]

^ ndime 7 Wonani pa peji 8 pa bokosi lakuti  “Kasi Ndimwe Muzga wa Phere?”

^ ndime 24 Pali malo ghanandi na vipatala ivyo vikovwira ŵaloŵevu. Gongwe la Mulinda likutiphalira cakucita yayi pa nkhani ya munkhwala. Waliyose wakwenera kusanda nthowa zakucizgira na kusankha nthowa iyo yikuleka kususkana na fundo za mu Baibolo.

[Bokosi/Cithuzithuzi pa peji 8]

 Kasi Ndimwe Muzga wa Phere?

Mungajifumba kuti:

Kasi sono nkhumwa comene phere kuluska kale?

Kasi sono nkhumwa pafupipafupi kuluska kale?

Kasi nkhumwa phere likari comene?

Kasi nkhumwa phere kuti nimazge maghanoghano panji kucimbira masuzgo?

Kasi mubwezi panji mbali wane waniphalirapo kuti nkhumwa comene phere?

Kasi kumwa phere kwambiska masuzgo pa nyumba, ku nchito, panji kwakwenda?

Kasi nkhutondeka kukhala sabata yimoza kwambura kumwa phere?

Kasi nkhutondeka kufwatuka para nili na ŵanji awo ŵakumwa yayi?

Kasi nkhukhumba yayi kuti ŵanji ŵamanye unandi wa phere ilo nkhumwa?

Usange mwawona kuti fumbo limoza panji ghanandiko ghamukhwaskani, mukwenera kuyezgayezga kucepeskako kumwa.

[Bokosi/Cithuzithuzi pa peji 9]

Umo Mungasankhira Mwamahara

Pambere mundamwe phere, ghanaghanirani fundo izi:

Kasi nchakwenelera kuti nimwe phere, panji yayi?

Sacizgo: Uyo wangajikora yayi pakumwa waleke na kumwa wuwo.

• Kasi nkhwenera kumwa phere linandi wuli?

Sacizgo: Manyani unandi wa phere ilo mungamwa kwambura kuloŵera.

• Kasi nimwe nyengo wuli?

Masacizgo: Lekani kumwa phere para mwendeskenge galimoto panji kucita vinthu ivyo vikukhumbikwira kuŵa maso, para mwamucita vinthu vyauzimu, para muli na nthumbo, panji para mukumwa munkhwala unyake.

• Kasi nkhwenera kumwera nkhu?

Masacizgo: Mungamwa pa malo ghakwenelera, mwakubisilizga yayi, muleke kumwera pamaso pa awo ŵangakhuŵara nalo.

• Kasi nkhwenera kumwa na njani?

Masacizgo: Mungamwa na ŵabwezi ŵinu panji ŵa mu mbumba yinu, na awo ŵakumwa comene yayi.

[Bokosi/Cithuzithuzi pa peji 10]

Mazgu gha Ciuta Ghakawovwira Uyo Kale Wakaŵa Muloŵevu

Supot, wa ku Thailand, wakamwanga comene phere. Pakwamba wakamwanga waka pambere wandagone. Mwapacokopacoko, wakamba kumwaso namulenji ndiposo namuhanya. Kanandi wakamwanga kuti waloŵere waka. Kweni wakamba kusambira Baibolo na Ŵakaboni ŵa Yehova. Supot wakati wasambira kuti Yehova Ciuta wakuzomerezga yayi uloŵevu, wakaleka kumwa. Kweni nyengo yikati yajumphapo, wakambiraso kumwa. Mbumba yake yikasuzgika comene.

Ndipouli, Supot wakamutemwanga Yehova ndipo wakakhumbanga kuti wamusopenge mwakwenelera. Ŵabwezi ŵa Supot ŵakalutilira kumovwira ndiposo kuciska mbumba yake kuti yicezgenge nayo comene na kumovwira. Pa nyengo iyi, lemba la 1 Ŵakorinte 6:10 likamovwira comene kuti wawone kofya kwa uloŵevu. Lemba ili likuyowoya kuti ‘ŵaloŵevu ŵazamuhara yayi ufumu wa Ciuta.’ Wakawona kuti wakeneranga kuyezgayezga kuti wamazge suzgo lake la uloŵevu.

Pa nyengo iyi Supot wakasimikizga mtima kulekerathu kumwa phere. Pamanyuma, Supot wakaŵaso na nkhongono ndipo wakamazga suzgo lake la kumwa phere. Wakawovwirika na mzimu utuŵa wa Ciuta, Mazgu gha Ciuta, mbumba yake, ndiposo mpingo. Mbumba yake yikakondwa comene apo wakabapatizika, kulongora kuti wajipatulira kwa Ciuta. Sono Supot wakusangwa kuti wali paubwezi uwemi na Ciuta. Ici ndico nyengo zose wakakhumbanga. Nakuti wakovwira ŵanji kuti nawo ŵaŵe paubwezi na Ciuta.