Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

Kasi Ŵanthu ŵa mu Nyengo Yakale Ŵakakhalanga Nadi Vilimika Vinandi?

Kasi Ŵanthu ŵa mu Nyengo Yakale Ŵakakhalanga Nadi Vilimika Vinandi?

Kasi Ŵanthu ŵa mu Nyengo Yakale Ŵakakhalanga Nadi Vilimika Vinandi?

JEANNE LOUISE CALMENT wakafwa pa Ogasiti 4, 1997, mu msumba wa kukwake, kumwera kwa caru ca France. Wakafwa na vilimika 122.

Kuluta panthazi kwa sayansi, vyaumoyo ndiposo vinthu vinyake kwawovwira kuti ŵanthu mazuŵa ghano ŵakhalenge vilimika vinandiko. Ndipouli, mbanthu ŵacoko comene awo ŵakufika panji kujumpha vilimika 100. Lekani para munthu munyake wakhala vilimika vinandi, nkhani yake yikuthandazgika nanga mungaŵa mu manyuzipepara na mawayilesi, nga umo vikaŵira na nkhani ya Mama Calment.

Baibolo likulongora kuti mu nyengo yakale ŵanthu ŵakakhalanga vilimika vinandi comene, ndipo ŵanyake ŵakakhalanga pacoko kufiska vilimika 1,000. Kasi uwu mbunenesko, panji nchidokoni waka? Kasi ŵanthu ŵa mu nyengo yakale ŵakakhalanga nadi vilimika vinandi nthena? Kasi nkhani iyi njakuzirwa wuli kwa ise?

Ŵanthu Awo Ŵakakhala Vilimika Vinandi

Buku la Genesis likuzunura ŵanthu ŵankhondi na ŵaŵiri awo ŵakakhala vilimika vyakujumpha 900. Ŵanthu aŵa ŵakababika pambere Ciwowota ca mu nyengo ya Nowa cindacitike. Ŵanthu aŵa ni Adamu, Seth, Enos, Kenan, Yared, Metusela na Nowa. (Genesis 5:5-27; 9:29) Ŵanandi ŵangaŵa kuti ŵakuŵamanya yayi ŵanthu aŵa, kweni wose ŵakaŵako mu miwiro khumi yakwambilira ya ŵanthu. Metusela wakumanyikwa comene cifukwa cakuti ndiyo wakakhala vilimika vinandi comene kujumpha waliyose. Wakakhala vilimika 969.

Baibolo likuzunuraso ŵanthu ŵanyake pafupifupi 25 awo nawo ŵakakhala vilimika vinandi kuluska ivyo ŵanthu ŵakukhala mazuŵa ghano. Ŵanyake mwa ŵanthu aŵa ŵakakhala vilimika 300, ŵanyake 400 ndipo ŵanji ŵakakhala nanga ni vilimika 700 panji kujumpha apa. (Genesis 5:28-31; 11:10-25) Kweni ŵanandi ŵakuwona kuti nkhani za mu Baibolo izi ni vidokoni waka. Kasi ndimo viliri nadi?

Ni Vidokoni Panji Ni Nkhani Zaunenesko?

Kuyana na cikalata ico Planck Institute for Demographic Research yikalemba ku Germany, ŵakusanda ŵakasimikizga kuti Mama Calment wakafwa nadi na vilimika 122 “kwizira mu vinthu vicoko waka” ivyo mama uyu wakayowoya. Wakayowoya vinthu vinyake vyakukhwaskana na iyo panji ŵabali ŵake ivyo vikacitika panyengo yinyake. Ivyo wakayowoya ŵakaviyaniska na mdauko wa ku boma, wa ku chalichi, ndiposo nkhani za mu manyuzipepara ghakumanyuma. Cakukondweska nchakuti nangauli cikaŵa camacitiko yayi kusanda vyose vyakukhwaskana na mama uyu, kweni ivyo wakayowoya mweneco ndiposo maukaboni ghanyake vikalongoranga nadi kuti wakafwa na vilimika 122.

Wuli pakuyowoya za nkhani za mu Baibolo? Kasi pali ukaboni uliwose wakulongora kuti ni zaunenesko? Enya, ulipo. Nangauli vinthu ivyo ŵanthu ŵalemba vikukhozgera vyose yayi vyakukhwaskana na nkhani izi, kweni nyengo na nyengo pasangika ukaboni wakulongora kuti ivyo Baibolo likuyowoya ni vyaunenesko ndiposo vikukolerana na ivyo ŵakumanya mdauko ndiposo sayansi ŵayowoya. * Fundo iyi yikwenera kutizizika yayi, cifukwa Baibolo ilolene likuti: “Ciuta wasangike wakuneneska, nangauli munthu waliyose wasangike mutesi.” (Ŵaroma 3:4) Enya, pakuti mazgu gha mu Baibolo “ngakupelekeka na Ciuta,” mulije cinthu cakwata waka.—2 Timote 3:16.

Mozesi, uyo Yehova Ciuta wakamulongozga kuti walembe mabuku ghankhondi ghakwambilira gha mu Baibolo, njumoza mwa ŵanthu ŵakucindikika comene ndiposo ŵakuzirwa mu mdauko wa ŵanthu. Ŵayuda ŵakumuwona kuti ni msambizgi mukuru kuluska ŵasambizgi ŵawo wose. Ŵasilamu ŵakuwona kuti njumoza mwa nchimi zawo zikuru. Ŵakhristu ŵakuwona kuti ivyo Mozesi wakacitanga vikimiranga ivyo Yesu Khristu wakazakacita. Kasi cingaŵa cakupulikikwa kuyowoya kuti vinthu ivyo munthu wakuzirwa uyu wakalemba ni vyambura kugomezgeka?

Kasi Kale Ŵakapendanga Vilimika Mwakupambana na Ise?

Ŵanji ŵakuyowoya kuti umo ŵanthu kale ŵakapenderanga vilimika vikupambana na umo tikupendera sono. Ŵakuti uwo ise sono tikuti ni mwezi, iwo ŵakatenge nchilimika. Kweni kusanda buku la Genesis kukulongora kuti umo ŵakapenderanga vilimika mu nyengo yakale ndimoso nase tikupendera. Wonani viyelezgero viŵiri. Pakuyowoya za Ciwowota, tikuŵazga kuti cikiza apo Nowa wakaŵa na vilimika 600, mu “mwezi waciŵiri, zuŵa la khumi na cinkhondi na ciŵiri la mwezi.” Kweniso nkhani iyi yikuti maji ghakazura pa caru mazuŵa 150 ndiposo kuti “cingalaŵa cikakhala pacanya pa mapiri gha Ararat, mu mwezi wa cinkhondi na ciŵiri, pa zuŵa la khumi na cinkhondi na ciŵiri la mwezi.” (Genesis 7:11, 24; 8:4) Nyengo iyi yikaŵa ya myezi yinkhondi, panji kuti mazuŵa 150, kufuma pa 17 mwezi waciŵiri mpaka pa 17 mwezi wa cinkhondi na ciŵiri wa cilimika. Nchakuwonekerathu kuti fundo yakuti mwezi ndiwo ukaŵa cilimika njautesi.

Wonaniso ciyelezgero caciŵiri. Lemba la Genesis 5:15-18 likuti Mahalalel wakababa mwana mwanalume apo wakaŵa na vilimika 65, na kubaba ŵana ŵanyake mpaka wakaŵa na vilimika 830, ndipo wakafwa na vilimika 895. Muzukuru wake Enok, nayo wakababa mwana mwanalume apo wakaŵa na vilimika 65. (Genesis 5:21) Usange mu nyengo yakale cilimika cikaŵanga mwezi umoza, ipo ŵanthu aŵa ŵakababa apo ŵakaŵa na vilimika vinkhondi. Kasi fundo iyi njakupulikikwa nadi nthena?

Vinthu ivyo ŵasayansi ŵafukura pasi navyo vikulongora kuti ivyo Baibolo likuyowoya vyakukhwaskana na ŵanthu awo ŵakakhalanga vilimika vinandi comene ni vyaunenesko. Pakuyowoya za Abrahamu, Baibolo likuti wakaŵa wa mu msumba wa Ur, ndipo pamanyuma wakakakhala ku Haran na kuluta ku Kenani, ndiposo kuti wakarwa nkhondo na kuthereska Kedorlaomer, themba la ku Elam. (Genesis 11:31; 12:5; 14:13-17) Ŵanthu awo ŵakusanda vinthu nawo ŵasanga kuti malo ndiposo ŵanthu awo ŵakuzunulika apa ŵakaŵako nadi. Vinthu vyakufukura pasi navyo vyawovwira kuti tipulikiske umo ghakaŵira malo ndiposo vinthu ivyo ŵanthu awo ŵakuzunulika pamoza na Abrahamu ŵakacitanga. Pakuti nkhani za mu Baibolo zakukhwaskana na Abrahamu ni zaunenesko, kasi pali cifukwa cakukayikira kuti wakakhala nadi vilimika 175?—Genesis 25:7.

Ntheura, palije cifukwa cakukayikira ivyo Baibolo likuyowoya kuti ŵanthu ŵanyake mu nyengo yakale ŵakakhala vilimika vinandi comene. Kweni mungajifumba kuti, ‘Kasi nkhani iyi njakuzirwa wuli kwa ine?

Mungakhala Vilimika Vinandi Kuluska Umo Mukughanaghanira

Vilimika vinandi ivyo ŵakakhalanga ŵanthu awo ŵakaŵako pambere Ciwowota cindacitike vikulongora kuti munthu wangakhala vilimika vinandi comene. Vinthu ivyo ŵasayansi ŵapanga vyawovwira kuti ŵasande makora thupi la munthu ndiposo vinthu vinandi vyakuzizwiska ivyo lili navyo. Ŵawona kuti lingapangaso maselo para ghafwa ndipo lingapozga lekha vilonda. Kasi ŵayowoyaci cifukwa ca ivyo ŵasanga? Ŵayowoya kuti munthu wangakhala kwamuyirayira. Nkhwantha yakumanya vya munkhwala, zina lake Tom Kirkwood wakati: “Mpaka mwahuno, tikumanya yayi ico cikucitiska kuti taŵanthu ticekurenge.”

Kweni Yehova wakumanya makora comene ico cikucitiska kuti ticekurenge ndiposo umo ucekuru ungamalira. Adamu wakamulenga wakufikapo ndipo wakamulenga na cilato cakuti wakhale kwamuyirayira. Kweni cacitima nchakuti Adamu wakasankha kugalukira Ciuta. Cifukwa ca kucita nthena wakaŵa wakwananga ndipo wakazgoka wambura kufikapo. Zgoro ilo ŵasayansi ŵakutondeka kulisanga ni ili: “Kwizira mwa munthu yumoza kwananga kukanjira mu caru ndipo nyifwa kwizira mu kwananga, ntheura nyifwa yikathandazgikira ku ŵanthu wose cifukwa wose ŵakananga.” (Ŵaroma 5:12) Tikulwara, tikucekura na kufwa cifukwa cakuti ndise ŵakwananga ndiposo ŵambura kufikapo.

Ndipouli, cilato ca Mlengi withu wacitemwa cindasinthe. Ukaboni wa fundo iyi ngwakuti wali kupeleka sembe ya Mwana wake Yesu Khristu, iyo yili kujura nthowa yakuti ŵanthu ŵaŵeso ŵakufikapo na kuŵa ŵamoyo kwamuyirayira. Baibolo likuti: “Nga umo mwa Adamu wose ŵakufwa, ntheuraso mwa Khristu wose ŵazamuzgoka ŵamoyo.” (1 Ŵakorinte 15:22) Ŵanthu awo ŵakaŵako pambere Ciwowota cindacitike ŵakaŵa kufupiko na nyengo iyo ŵanthu ŵakaŵa ŵakufikapo, lekani ŵakakhalanga kwa vilimika vinandi kuluska ivyo ise tikukhala. Kweni mazuŵa ghano tili kufupi na nyengo iyo Ciuta wafiskirenge khumbo lake. Sonosono apa, vinthu vyose ivyo vili kwiza cifukwa ca kwananga vimarenge, ndipo ŵanthu ŵacekurengeso yayi nesi kufwa.—Yesaya 33:24; Tito 1:2.

Kasi mungacita wuli kuti namwe muzakasange vitumbiko ivi? Mungaghanaghananga kuti ivyo Ciuta walayizga ni loto waka yayi. Yesu wakati: “Uyo wakupulika mazgu ghane na kugomezga uyo wakanituma, wali na umoyo wamuyirayira.” (Yohane 5:24) Ntheura, sambirani Baibolo na kulondezga ivyo mukusambira. Usange mucitenge nthena mucitenge nga mbanthu awo Paulosi wakati ‘ŵakujisungira iwoŵene lufura luwemi lwa munthazi kuŵa usambazi wawo, mwakuti ŵakoleske umoyo wanadi.’ (1 Tim. 6:19) Mungaŵa na cigomezgo kuti Ciuta uyo wakacitiska ŵanthu ŵa mu Baibolo kukhala vilimika vinandi wangacitiskaso imwe kukhala kwamuyirayira.

[Mazgu ghamusi]

^ ndime 10 Kuti mumanye vinandi, wonani buku lakuti Baibulo—Kodi Ndilo Mawu a Mulungu Kapena a Munthu? lakupharazgika na Ŵakaboni ŵa Yehova.

[Tchati pa peji 12]

(Mu magazini yakusindikizga ndimo vikuwoneka makora)

1000*

969* METUSELA

950* NOWA

930* ADAMU

900*

800*

700*

600*

500*

400*

300*

200*

100* ŴANTHU ŴA MAZUŴA GHANO

*VILIMIKA