ŴANANDI ŵangazomerezga kuti kuŵa na ŵana nchimoza mwa vinthu vyakukondweska comene pa umoyo. Baibolo likuti ŵana ni “njombe” yakufuma kwa Ciuta. (Salmo 127:3) Nga ni Charles na Mary, ŵapapi awo nkhakwamba kubabapo, ŵakuzakawona kuti ŵana ŵakusintha nthengwa mu nthowa izo ŵaghanaghaniranga yayi. Mwaciyelezgero, mama uyo wababa kakwamba wangaŵika mtima comene ku bonda wake ndipo wangazizwa umo thupi lake na mtima wake vikuŵira nanga ni para mwana wake wangakhumba kanthu kacoko comene. Ndipo dada nayo wangamba kuzizwa na citemwa ico cikuŵapo pakati pa muwoli wake na bonda. Kweniso wangamba kufipa mtima kuti panji muwoli wake waleka kumutemwa.

Para mwana wakwamba wababika, mu nthengwa mungamba kuŵa masuzgo. Waliyose wangamba kuwona nga wakutemweka yayi. Cifukwa ca masuzgo agho ghakwiza na upapi, wose ŵangamba kufumiska vinthu ivyo ŵakavisunganga waka ku mtima.

Kasi ŵapapi ŵaphya ŵangacita wuli apo ŵakutangwanika comene na mwana uyo pa nyengo iyi wakukhumbikwira phwelelero likuru? Kasi ŵakutorana ŵangacita wuli kuti ŵalutilire kutemwana? Kasi ŵangacita wuli para ŵapambana maghanoghano pa umo ŵakwenera kulelera mwana? Tiyeni tisande masuzgo agha na kuwona umo fundo za mu Baibolo zingawovwilira ŵakutorana kuti ŵaghamazge.

Nyengo ndiposo maghanoghano ghose gha mama ghakuŵa ku mwana uyo wawako sono. Mama wakuŵa wakukhorwa para wakupwelelera mwana wake. Pa nyengo iyi mfumu wake wangamba kuwona nga kuti wakutemweka yayi. Manuel uyo wakukhala ku Brazil wakuti: “Cikaniŵira cakusuzga comene kuti nizgoŵere apo muwoli wane ŵakaŵikanga mtima comene ku mwana kuluska kwa ine. Pambere mwana wandababike, muwoli wane wakaŵikanga mahara ghose kwa ine, kweni mwana wakati wababika waka, wakamba kuŵika mtima wake wose ku mwana.” Kasi mungacita wuli na kusintha uku?

Ico cingamovwirani: Zikirani.

Baibolo likuti: “Citemwa cikukhomezga ndipo nchalusungu . . . Cikupenja vyake pera cara, ndipo cikwavyika cara.” (1 Ŵakorinte 13:4, 5) Para mwana wababika, kasi mfumu na muwoli ŵangacita wuli kuti ŵalondezge ulongozgi uwu?

Mfumu wavinjeru wakulongora citemwa kwa muwoli wake mwa kumanyirathu umo maghanoghano na thupi la mwanakazi vikuŵira para wababa. Usange wakucita nthena wakumanya cifukwa ico muwoli wake wakucitira vinthu mwakwendera mphepo. b Adam uyo wakukhala ku France ndipo wali na mwana msungwana wa myezi 11, wakuti: “Nyengo zinyake muwoli wane wakukwiyakwiya mwakuti nkhumupulikiska yayi ndipo nyengo zinyake nkhutondeka na kujikora wuwo. Kweni nkhuyezga kukumbuka kuti wakukwiyira viŵi ine yayi. Kweni nchifukwa cakuti umoyo wasintha.”

Kasi nyengo zinyake muwoli winu wakukwiya usange mukukhumba kumovwira? Usange ni nthena lekani kukhuŵara luŵiro. (Mupharazgi 7:9) M’malo mwake, zikirani ndipo ŵikani ivyo wakukhumba panthazi pa vinu, ndipo kucita nthena kumovwiraninge kuti muleke kukwiya.—Zintharika 14:29.

Kweniso, muwoli wavinjeru wayezgenge kukhozga mfumu wake apo wakusambira kuŵa dada. Wamovwirenge kuti nayo wapwelelerengeko mwana, ndipo mwakuzikira wangamulongora umo wangasinthira matheŵera panji kumuphikira bala, nangauli pakwamba wangatondeka kucita makora.

Ellen, uyo ni mama wa vilimika 26 wakamanya kuti wakwenera kusintha umo wakacitiranga na mfumu wake. Iyo wakuti: “Nkhenera kuleka kuwona nga kuti mwana ngwane pera. Ndiposo nkheneranga kujikumbuska kuti nileke kumususkasuska mfumu wane para wakuyezga kulondezga masacizgo ghane pa nkhani ya kupwelelera mwana.”

Ŵakutorana ŵanandi awo nkhakwamba kuŵa na mwana ŵangasuzgika kuti ŵalutilire kutemwana cifukwa ca kutondeka kugona mwakukwana ndiposo cifukwa ca masuzgo ghanyake agho ghangaŵapo mwamabuci. Vivianne, mama wa ŵana ŵaŵiri wa ku France wakuti: “Pakwamba, nkhaŵikanga mtima comene pa kupwelelera mwana, mwakuti mfumu wane nkhamuluwanga.”

Mfumu nayo wangatondeka kumanya kuti maghanoghano ndiposo thupi la muwoli wake likusintha para wali na nthumbo. Bonda  wangapoka nyengo na nkhongono izo kumanyuma mukacezgeranga lumoza ndiposo kugonana. Ipo, kasi ŵakutorana ŵangacita wuli kuti mwana wawo uyo wakukhumbikwira wovwiri ukuru waleke kuŵapatura?

Ico cingamovwirani: Khozgani citemwa cinu.

Pakulongosora za nthengwa, Baibolo likuti: “Mwanalume tiwasidenge wiske na nyina na kubatikana na muwoli wake, ndipo tiŵaŵenge thupi limoza.” c (Genesis 2:24) Yehova Ciuta wakanozga kuti mukuluta kwa nyengo ŵana ŵazamusida ŵapapi ŵawo. Kweni Ciuta wakulindizga kuti ubwezi pakati pa mfumu na muwoli wake ukhalilirenge. (Mateyu 19:3-9) Kasi fundo iyi yingawovwira wuli ŵakutorana awo nkhakwamba kuŵa na mwana kuti ŵalutilire kuŵika vinthu vyakukhumbikwa pakwamba?

Vivianne uyo wazunulika kukwamba wakuti: “Nkhaghanaghanirapo pa mazgu agho ghali pa Genesis 2:24 ndipo ghakanovwira kuti nimanye kuti tili thupi limoza na mfumu wane, na mwana wane yayi. Nkhawona kuti nkhwenera kukhozga nthengwa yithu.” Theresa, mama wa mwana wa vilimika viŵiri wakuti: “Usange nawona kuti nkhutalikirana na mfumu wane, nkhuyezgayezga kuti nimupwelelere comene nanga yingaŵa nyengo yicoko waka zuŵa lililose.”

Usange ndimwe mfumu, kasi mungacita wuli kuti mukhozge nthengwa yinu? Muphalirani muwoli winu kuti mukumutemwa. Longorani kuti mukumutemwa nadi mwa kumulongora lusungu. Fwiliranipo kuti waleke kujipulika nga kuti mwaleka kumutemwa. Sara, mama wa vilimika 30, wakuti: “Mwanakazi wakukhumba kumanya usange wacali wakuzirwa ndiposo wakutemweka, nangauli thupi lake likuŵa kuti lasintha cifukwa ca kuŵa na nthumbo.” Alan, uyo wakukhala ku Germany ndipo wali na ŵasepuka ŵaŵiri wakuwona kuti nchakuzirwa kumulongora muwoli wake citemwa. Iyo wakuti: “Nyengo zose nkhuyezga kumupembuzga muwoli wane para wali na citima.”

Nchakupulikikwa kuti para mwana wababika kugonana kukutimbanizgika. Ntheura, mfumu na muwoli ŵakwenera kudumbiskana umo waliyose wakujipulikira. Baibolo likuyowoya kuti ŵakutorana ŵakwenera ‘kuzomerezgana’ usange paŵenge kusintha pa nkhani ya kugonana. (1 Ŵakorinte 7:1-5) Kucita nthena kukukhumbikwira kudumbiskana. Cifukwa ca umo muli kukulira panji mutheto winu, mungatondeka kufwatuka kuyowoya nkhani za kugonana na munyinu wa mu nthengwa. Kweni kudumbiskana nkhani iyi nkhwakuzirwa para ŵakutorana ŵaŵa na mwana. Lengeranani lusungu, zikirani na kuyowoya unenesko. (1 Ŵakorinte 10:24) Para mucitenge nthena, paŵavyenge kuleka kupulikiskana makora ndipo citemwa cinu cikurenge.—1 Petrosi 3:7, 8.

Ŵakutorana ŵangakuzgaso citemwa cawo para ŵakuwongana. Mfumu wamahara wakumanya kuti milimo yinandi iyo mama wakucita yikuwonekera viŵi yayi. Vivianne wakuti: “Kuzakafika mise, kanandi nkhuwona nga kuti palije ico nacitapo, nangauli nanguŵa wakutangwanika kupwelelera mwana.” Nangauli wakuŵa wakutangwanika, muwoli wamahara waŵenge maso  kuti waleke kucefya ivyo mfumu wake wakucita mu mbumba.—Zintharika 17:17.

Cifukwa ca kukura mwakupambana, ŵakutorana ŵangamba kugazgana. Asami, uyo ni mama wa ku Japan na mfumu wake Katsuro ŵakaŵa na suzgo ili. Asami wakuti: “Nkhawonanga kuti Katsuro wakamulelemekanga comene mwana withu msungwana, ndipo iyo wakawonanga kuti nkhakhwimiskanga comene vinthu ku mwana.” Kasi mungacita wuli kuti muleke kugazgana?

Ico cingamovwirani: Dumbiskanani na munyinu na kovwirana

. Themba lavinjeru Solomoni likalemba kuti: “Mphindano yikwiza na kujikuzga, kweni mahara ghali kwa awo ŵakupulikiska.” (Zintharika 13:10) Kasi mukumanya umo munyinu wangalelera ŵana? Para mukulindilira kuti mpaka mwana wazakababike dankha ndipo muzakadumbiskane nkhani iyi, muzamuwona kuti mukugazgana waka m’malo mwa kumazga suzgo.

Mwaciyelezgero, kasi mwakolerana vici pa mafumbo agha: “Kasi tingasambizga wuli mwana kuti waŵenge na nkharo pakurya ndiposo kugona pa nyengo yake? Kasi tikwenera kumunyamura mwana nyengo yiliyose para wakulira usiku? Kasi tingasambizga wuli mwana withu kuti waleke kujinangira?” Nchakuwonekerathu kuti ivyo mukoleranenge vipambanenge na mbumba zinyake. Ethan, dada wa ŵana ŵaŵiri, wakuti: “Mukwenera kudumbiskana mwakuti mukolerane cimoza. Para mucitenge nthena, mumovwirenge makora mwana winu.”

Para munthu wakusambilira njinga wakukhumbikwira nyengo yinandi ndiposo wakwenera kuzikira kuti wayimanye. Mwakuyana waka, pakukhumbikwira nyengo yinandi ndiposo kuzikira kuti mumanye makora milimo yinu yiphya pakuŵa ŵapapi. Mukuluta kwa nyengo, muzamwamba kucita makora vinthu.

Para mwababa mwana, mukuyezgeka usange mukuzirwiska nadi nthengwa yinu. Nakuti mwana wangasintha ubwezi winu na munyinu wa mu nthengwa. Kweniso mwana wangawovwira kuti muŵe na mikhaliro yinyake yiwemi. Usange mukulondezga ulongozgi wavinjeru wa mu Baibolo, namwe mujipulikenge nga umo wakujipulikira dada munyake zina lake Kenneth. Iyo wakuti: “Kulera ŵana kwanovwira ine ndiposo muwoli wane. Sono tikujighanaghanira tekha yayi, tili ŵacitemwa ndiposo ŵakupulikiska.” Kuŵa na mikhaliro iyi nkhwakuzirwa comene mu nthengwa.