Kasi Ŵadada Ŵangacita Wuli Kuti Ŵaŵe Paubwezi na Ŵana Ŵawo Ŵanyamata?

“ADADA, mukuvimanya wuli vyose ivi?” Kasi mwana winu munyamata wali kumufumbanipo nthena? Nchakuwonekerathu kuti pa nyengo iyi mukanotha kuŵa dada. Kweni mukukondwa comene para mwana winu munyamata wacita cinthu cinyake cakukondweska kweniso para walondezga ulongozgi winu wavinjeru na kusanga candulo. *—Zintharika 23:15, 24.

Kasi mwana winu munyamata wacali kunweka namwe nga umo wakacitiranga kale? Panji kasi vikuwoneka kuti apo wakukura mwapacokopacoko wamba kuleka kumudokerani? Kasi mungacita wuli kuti muŵe paubwezi na mwana winu munyamata apo wakukura kufuma pa unyamata kuya pa udoda? Cakwamba tiyeni tiwone masuzgo ghanyake agho ŵadada ŵakukumana nagho.

Masuzgo Ghatatu Agho Ngakuzara Comene

1. NYENGO YIKUSOŴA: Mu vyaru vinandi, ŵadada ndiwo ŵakupenja ndalama zakovwilira mbumba. Kanandi ŵakukhalapo yayi pa nyumba cifukwa ŵakutandara ku nchito. Mu vigaŵa vinyake, ŵadada ŵakuŵa na nyengo yicoko comene yakucezgera na ŵana ŵawo. Mwaciyelezgero, pa kusanda uko kwacitika sonosono apa ku France, kwasangika kuti pa avireji, nyengo iyo ŵadada ŵakucezgera na ŵana ŵawo pa zuŵa yikukwana yayi maminiti 12.

IVYO MUKWENERA KUGHANAGHANIRA: Kasi mukucezga maminiti ghalinga na mwana winu munyamata? Para pajumpha sabata yimoza panji ghaŵiri lembani nyengo iyo mwacezgera na mwana winu zuŵa lililose. Mungazizwa kumanya utali wa nyengo iyo mukucezgera na mwana winu.

2. KUSOŴA CAKUWONERAPO: Ŵanalume ŵanyake ŵakacezganga viŵi yayi na ŵadada ŵawo. Jean-Marie, wa ku France wakuti: “Adada nkhacezganga nawo viŵi yayi.” Kasi sono Jean-Marie wakucita wuli na ŵana ŵake ŵanyamata? Iyo wakuti: “Pakuti nkhacezganga viŵi yayi na adada, sono nkhukumana na masuzgo agho nkhaghanaghanangako yayi. Mwaciyelezgero, cikuniŵira cinonono kuti nane nidumbiskanenge na ŵana ŵane ŵanyamata.” Kanandi, ŵanalume ŵakumanya makora adada ŵawo, kweni kuti waka ŵakutemwana yayi. Philippe uyo wali na vilimika 43, wakuti: “Adada cikaŵaŵiranga cinonono kulongora kuti ŵakunitemwa. Ici cili kupangiska kuti nane vinisuzgenge kulongora citemwa kwa mwana wane munyamata.”

IVYO MUKWENERA KUGHANAGHANIRA: Kasi mukuwona kuti mukutondeka kulongora citemwa kwa mwana winu munyamata cifukwa ca umo adada ŵinu ŵakacitiranga namwe? Kasi mwawona kuti mukutolera vizgoŵi viwemi panji viheni vya adada ŵinu? Mwawuli?

 3. KUSOŴA ULONGOZGI WAKWENELERA: Ku vigaŵa vinyake ŵakuwona kuti nchakwenelera yayi kuti dada walerenge ŵana. Luca, uyo wali kukulira ku Western Europe wakuti: “Uko nkhakulira, ŵanthu ŵakuwona kuti mulimo wa kulera ŵana ngwa muwoli.” Kweni ku vigaŵa vinyake, ŵadada ŵakuciskika kuti ŵalangenge comene ŵana mwakuti ŵaŵawopenge. Mwaciyelezgero, George wakakulira ku caru cinyake ca kuno ku Africa. Wakuti: “Ku cigaŵa ca kwithu, ŵadada ŵakuseŵera yayi na ŵana ŵawo cifukwa ŵakopa kuti ŵangamba kuŵadelera. Ntheura nyengo zose cikuniŵira cakusuzga kucezga na mwana wane musepuka cifukwa ca kopa kuti wangamba kunidelera.”

IVYO MUKWENERA KUGHANAGHANIRA: Kasi ŵadada ŵakwenera kucita mulimo wuli uko mukukhala? Kasi ŵakusambizgika kuti ŵawonenge kuti mulimo wa kulera ŵana ngwa ŵanakazi? Kasi ŵadada ŵakuciskika kuti ŵatemwenge ŵana ŵawo? Panji kasi ŵanthu ku cigaŵa cinu ŵakuwona kuti nchakwenelera yayi kuti ŵadada ŵacitenge nthena?

Para ndimwe dada uyo wakukumana na masuzgo agha, kasi mungaghamazga wuli? Wonani masacizgo ghakulondezgapo.

Yambani apo Mwana Winu Wacali Mucoko

Vikuwoneka kuti ŵana ŵanalume ŵakubabika na khumbo la kutolera ŵadada ŵawo. Ntheura apo mwana winu wacali mucoko kuzgani khumbo ili. Kasi mungacita wuli? Ndipo mphawuli apo mungasanga nyengo yakucezgera nayo?

Para nchamacitiko, citirani lumoza milimo yinu ya zuŵa na zuŵa. Mwaciyelezgero, para mukucita milimo ya pa nyumba, mupemphani kuti wamovwirani. Para mukuphyera mupani mwana winu ciphyelero cicoko mwakuti wamovwirani, ndipo para mukujima, mupani mwana winu fosholo yicoko mwakuti wamovwirani. Mwambura kukayika mwana winu wazamukondwa kugwira namwe nchito cifukwa ndimwe cakuwonerapo cake. Nangauli mungatora nyengo yitali kuti mumalizge mulimo winu kweni mukhozgenge ubwezi winu na mwana winu, ndipo mumusambizgenge nchito. Mu nyengo yakale, Baibolo likaciska ŵadada kuti ŵaŵenge na ŵana ŵawo pakugwira nchito za panyumba na kugwiliskira nchito mpata uwu kuti ŵadumbiskanenge nawo na kuŵasambizga. (Duteronome 6:6-9) Ulongozgi uwu ucali kugwira nchito mazuŵa ghano.

Padera pa kugwilira nchito lumoza na mwana winu munyamata, ŵaniso na nyengo yakuseŵera nayo. Kuseŵera kukovwira kuti musangwe waka yayi. Kusanda uko kwacitika kukulongora kuti para ŵadada ŵakuseŵera na ŵana ŵawo ŵacoko, ŵakuŵawovwira kuti ŵamanyenge vinthu vinandi viphya ndiposo kuŵa ŵacikanga.

Paliso cinthu cinyake cakuzirwa para dada wakuseŵera lumoza na mwana wake munyamata. Wakusanda munyake, Michel Fize, wakuti: “Mwana munyamata wakufwatuka na adada ŵake para ŵakuseŵelera lumoza.” Pa nyengo yakuseŵera, dada wangalongora kuti wakumutemwa mwana wake munyamata kwizira mu vyakucita na mu kayowoyero. Para dada wakucita nthena, wakusambizga mwana wake umo nayo wangalongolera citemwa. André, dada uyo wakukhala ku Germany, wakuti: “Apo mwana wane wakaŵa mucoko, kanandi tikaseŵeleranga lumoza. Nkhamuvumbatiranga, ndipo nayo wakasambira umo wangalongolera citemwa.”

Nyengo yinyake iyo dada wangakhozgera ubwezi wake na mwana wake munyamata mpha nyengo ya kugona. Nyengo zose muŵazgirani nkhani, ndipo tegherezgani para wakuyowoya umo wangukondwera zuŵa ilo ndiposo para wakuyowoya vinthu ivyo vyangumukwenyerezga. Para mucitenge nthena, ciŵenge cipusu kuti walutilire kudumbiskana namwe apo wakukura.

Lutilirani Kutemwa Vimoza

Ŵanyamata ŵanyake ŵangawoneka kuti ŵakukhumba viŵi yayi apo adada ŵawo ŵakuyezgayezga kudumbiskana nawo. Para mwana winu wakuwoneka kuti wakukhumba yayi kuzgora mafumbo ghinu, lekani kughanaghana kuti wakukhumba yayi kudumbiskana namwe. Nyengo zinyake wangaŵa wakufwatuka para mungasintha nthowa ya umo mungadumbiskirana nayo.

Jacques, dada uyo wakukhala ku France, nyengo zinyake wakuwona kuti cikuŵa cakusuzga kudumbiskana na mwana wake, Jérôme. M’malo mwa kumucicizga mwana wake kuyowoyeskana nayo, wakasintha nthowa yakuti wadumbiskiranenge nayo, wakamba kuseŵera nayo bola. Jacques wakuti: “Para tamara kuseŵera bola, tikakhalanga pa utheka na kupumurapo pacoko. Kanandi mwana wane wakafwatukanga kuyowoya nane pa nyengo iyi. Pakuti tikaŵanga patekha nkhuwona kuti  wakafwatukanga. Ici cikawovwira kuti tiŵe paubwezi wapadera.”

Wuli usange mwana winu wakutemwa yayi kuseŵera? André wakukumbuka nyengo iyo wakalaŵiskanga nyenyezi na mwana wake. André wakuti: “Nausiku tikaŵikanga mipando pawaro uku kamphepo kali zizizi. Pamanyuma tikavwaranga vyamphepo na kumwa tiyi kuti tileke kupima, ndipo tikalaŵiskanga nyenyezi. Tikadumbiskananga za Uyo wali kulenga nyenyezi. Tikadumbiskananga vyakusingo. Tikadumbiskananga pafupifupi cilicose.”—Yesaya 40:25, 26.

Kweni wuli usange mukutemwa yayi vinthu vinyake ivyo mwana winu munyamata wakutemwa? Para vili nthena, imwe jipatani waka, citani ivyo iyo wakutemwa. (Ŵafilipi 2:4) Ian, uyo wakukhala ku South Africa wakuti: “Nkhatemwanga comene bola apo mwana wane Vaughan wakalitemwanga yayi. Wakatemwanga ndege na makompyuta. Ntheura nkhafwilirapo kuti nane nitemwenge vinthu ivi, ndipo tikalutanga ku ciŵanja kukawona ndege ndiposo tikacitanga maseŵera gha ndege pa kompyuta. Nkhuwona kuti Vaughan wakafwatukanga kuyowoya nane cifukwa cakuti tikacitiranga pamoza vinthu ivyo vikumukondweska.”

Wovwirani Mwana Winu Kuti Wajigomezgenge

“Adada wonani, wonani!” Kasi mwana winu msepuka wali kucemerezgapo nthena kwa imwe wakati wacita makora cinthu cinyake? Para sono wali kukura, kasi wakukhumba kuti mumulumbenge pa ivyo wacita? Panyake yayi. Kweni nchakuwonekerathu kuti mukwenera kumulumba para mukukhumba kuti wakure makora.

Wonani umo Yehova Ciuta wakacitira na yumoza mwa ŵana ŵake. Apo Yesu wakaŵa pafupi kwamba mulimo wake wapadera pa caru capasi, Ciuta wakalongora kuti wakumutemwa, wakayowoya kuti: “Uyu ni Mwana wane, wakutemweka, mweneuyo nkhukondwa nayo.” (Mateyu 3:17; 5:48) Mbunenesko kuti muli na mulimo wa kulanga na kusambizga mwana winu. (Ŵaefeso 6:4) Kweni kasi mukupenjerezga mipata yakulongolera kuti mukukondwa pa viwemi ivyo wakuyowoya na kucita?

Ŵanalume ŵanyake cikuŵaŵira cakusuzga kuti ŵalumbe na kulongora citemwa ku ŵana ŵawo. Nyengo zinyake ŵangaŵa kuti ŵali kukulira mu mbumba izo ŵapapi ŵawo ŵakaŵalumbanga yayi kweni ŵakawonanga waka maubudi. Para ndimo mukakulira, mukwenera kufwilirapo kuti mumovwire mwana winu kuti wajigomezgenge. Kasi mungacita wuli? Luca, uyo tamuzunura kale mu nkhani iyi nyengo zose wakugwira nchito za pa nyumba na mwana wake Manuel wa vilimika 15. Luca wakuti: “Nyengo zinyake nkhumuphalira Manuel kuti wacite mulimo unyake ndipo nimovwirengeko para wakukhumba kuti nimovwire. Nyengo zinandi wakumalizga waka yekha mulimo uwo. Para wacita makora wakukhorwa ndiposo wakujigomezga. Nkhumuwonga para wacita makora. Kweni para wandacite makora nga umo iyo wakhumbiranga, naposo nkhumuwonga cifukwa ca kufwilirapo kwake.”

Namweso mwana winu wangajigomezga para mungamovwira kuti wafiske vilato vikuru mu umoyo wake. Kweni wuli usange mwana winu wakufiska pacokopacoko vilato vyake mwakupambana na umo imwe mukukhumbira? Panji wuli usange vilato vyake ni viwemi waka kweni vikupambana na ivyo mwate mumusankhirenge? Para vili nthena mukwenera kughanaghanirapo na kusintha maghanoghano ghinu. Jacques, uyo tamuzunura kale, wakuti: “Nkhuyezga kumovwira mwana wane kuti wajiŵikire vilato ivyo wangafiska. Kweniso nkhuwoneseska kuti wafiske vilato vyake, vyane yayi. Pamanyuma nkhujikumbuska kuti nileke kumucicizga kuti wafiske luŵiro vilato vyake.” Para mukutegherezga maghanoghano gha mwana winu, muwongani ivyo wakucita makora, ndipo mukhozgani pa ivyo watondeka. Para mucitenge nthena mumovwirenge kuti wafiske vilato vyake.

Unenesko ngwakuti, pangaŵa masuzgo ghanyake apo mukucita vinthu na mwana winu munyamata. Kweni mukuluta kwa nyengo, mwana winu munyamata walutilirenge kuŵa namwe paubwezi. Nakuti ni njani uyo wakukhumba yayi kutemwana na munthu uyo wakumovwira kuti wacite makora?

[Mazgu ghamusi]