Londezgani Cipulikano Cawo

“Kose Uko Mukuya” Ndiko Nane Nilutenge

RUTE wakaŵa na Naomi apo ŵakajumphanga mu vidikha vya Moabu. Sono ŵakaŵa ŵaŵiri pera mu vidikha vikuru ivi. Ghanaghanirani apo Rute wakawonanga kuti zuŵa likukhira ndipo vizgezge vyamba kuwoneka vitalivitali. Pakulaŵiska a nyinavyara, wakughanaghana kuti panji ni nyengo yakuti ŵasange malo ghakugona kuti ŵapumure. Rute wakaŵatemwanga comene a nyinavyara, ndipo wakacita cilicose ico wangafiska kuti waŵapwelelere.

Wose ŵaŵiri ŵakaŵa na citima cikuru. Naomi wakaŵa kuti ni cokoro kwa vilimika vinandi. Kweni panyengo iyi wakaŵa na citima cifukwa pakajumpha nyengo yitali yayi kufuma apo ŵana ŵake ŵaŵiri ŵakafwira, Kilion na Malon. Rute nayo wakaŵa na citima cifukwa ca mfumu wake Malon. Wose ŵakalutanga ku Betelehemu ku Israyeli. Nangauli ŵakalutanga kumoza, kweni ŵakapambananga cinthu cinyake. Naomi wakalutanga kwawo. Kweni Rute wakalutanga ku malo ghacilendo, wakasida ŵabali ŵake, caru ca kwawo na mitheto yose pamoza na ŵaciuta ŵakwake.—Ruth 1:3-6.

Kasi nchivici cikakhuŵilizga Rute kuleka vyose ivi? Kasi Rute wakate wacitenge wuli kuti wazgoŵere umoyo uphya kweniso kuti wapwelelere Naomi? Para tingamanya mazgoro gha mafumbo agha, tisambirenge vinandi vyakukhwaskana na cipulikano ca Rute, ivyo nase tingatolerako. Cakwamba, tiyeni tiwone umo vikendera kuti ŵanakazi aŵa ŵalutire lumoza ku Betelehemu.

Mbumba Yikagaŵikana Cifukwa ca Suzgo

Rute wakakulira ku Moabu, caru cicoko ico cili kumafumiro gha dazi kwa Nyanja ya Mcere. Caru ici nchamapirimapiri ndipo cili na makuni patalipatali. “Caru ca Moabu” cikaŵa cavundira nanga mphanyengo iyo ku Israyeli kukaŵa njara. Ici ndico cikapangiska kuti Rute wakumane na Malon na mbumba yakwawo.—Ruth 1:1.

Elimeleki na muwoli wake pamoza na ŵana ŵawo ŵaŵiri ŵakiza ku caru ici na kukhala nga mbalendo cifukwa ca njara iyo yikaŵa ku Israyeli. Cipulikano cawo cikwenera kuti cikakhwaskika na kusama uku. Cifukwa Muisrayeli waliyose wakeneranga kusopa Yehova mwakukhazikika ku malo ghakupatulika. (Duteronome 16:16, 17) Kweni Naomi wakalutilira kuŵa na cipulikano. Ndipouli, wakaŵa na citima cikuru mfumu wake wakati wafwa.—Ruth 1:2, 3.

Naomi wakwenera kuti wakakwenyeleraso comene apo ŵana ŵake ŵakatora ŵanakazi ŵa ku Moabu. (Ruth 1:4) Wakamanyanga kuti sekuru wawo Abrahamu wakafwilirapo kuti mwana wake Yisake wakatore mwanakazi ku ŵanthu ŵakwake awo ŵakasopanga Yehova. (Genesis 24:3, 4) Pamasinda, Dango ilo Ciuta wakapeleka ku Ŵaisrayeli kwizira mwa Mozesi, likaŵacenjezga kuti ŵaleke kuzomerezga ŵana ŵawo kutora panji kutengwa ku mitundu yinyake. Wakacita nthena na cilato cakuti ŵanthu ŵake ŵaleke kusopa vikozgo.—Duteronome 7:3, 4. a

Nangauli vikaŵa nthena, Malon na Kilion ŵakatora ŵanakazi ŵa ku Moabu. Usange Naomi wakadandawura na nkhani iyi, ipo wakwenera kuti wakawoneseska kuti ŵakamwana ŵake aŵa, Rute na Oripa, waŵalongore lusungu na citemwa capadera. Panji wakagomezganga kuti zuŵa linyake ŵazamusopa Yehova Ciuta waunenesko nga ndiyo. Rute na Oripa nawo ŵakamutemwanga comene Naomi. Ubwezi wawo wakukhora ukaŵawovwira panyengo iyo ŵakasangana na suzgo. Ŵafumu ŵawo ŵakafwa pambere wose ŵaŵiri ŵandababe ŵana.—Ruth 1:5.

Kasi cisopa ico Rute wakasopanga pambere wandatengwe cikamovwira kulimbana na suzgo ili? Yayi. Ŵamoabu ŵakasopanga ŵaciuta ŵanandi. Ndipo ciuta wawo mulara wakaŵa Kemoshi. (Maŵazgo 21:29) Ŵamoabu mbamoza mwa ŵanthu awo ŵakacitanga vinthu vyankhaza na viheni vinyake ivyo vikazara mu nyengo iyo, nga nkhupeleka ŵana kuŵa sembe. Rute wakwenera kuti wakapambaniskanga comene pa ivyo wakasambiranga kwa Malon na Naomi vyakukhwaskana na Yehova Ciuta walusungu wa Ŵaisrayeli. Wakamanya kuti Yehova wakuwusa mwacitemwa, mwankhaza yayi. (Duteronome 6:5) Cifukwa ca suzgo ilo likamuwira, Rute wakwenera kuti wakasendeleranga comene kwa Naomi. Wakweneraso kuti wakategherezganga comene para Naomi wakuyowoya vyakukhwaskana na Ciuta Wankhongonozose, Yehova. Comene para wakuyowoya za milimo yake yakuzizwiska, citemwa cake na umo wakacitira mwalusungu na ŵanthu ŵake.

Naomi nayo wakwenera kuti wakanweka kuti wapulike za umo vinthu vikaŵira ku caru cakwake. Ŵamalonda ŵakwendakwenda ndiwo panji zuŵa linyake ŵakamuphalira kuti njara yili kumara ku Israyeli. Yehova wakambaso kupwelelera ŵanthu ŵake. Betelehemu wakaweleraso pa zina lake ilo likung’anamura kuti “Nyumba ya Vyakurya.” Naomi wakaghanaghana vyakuwelera kwawo.—Ruth 1:6.

Kasi Rute na Oripa wakate ŵacitenge wuli? (Ruth 1:7) Ŵakakolerananga comene na Naomi ndipo ŵakasangana na suzgo lakuyana. Vikuwoneka kuti Rute ndiyo wakamutemwa comene Naomi cifukwa ca lusungu lwake kweniso cipulikano cake mwa Yehova. Vyokoro vitatu ivi vikanyamukira lumoza pakuluta ku Yuda.

Nkhani ya Rute iyi yikutikumbuska kuti suzgo likuwira ŵanthu wose, ŵaheni na ŵawemi wuwo. (Mupharazgi 9:2, 11) Yikutisambizgaso kuti para takumana na suzgo lakuti tingazizipizga yayi, tikwenera kupenja cikhwimisko ku ŵanthu awo ŵakupenja ciphokwero mwa Yehova, Ciuta uyo Naomi wakasopanga.—Zintharika 17:17.

Citemwa Ico Rute Wakaŵa Naco

Apo vyokoro vitatu ivi vikendanga, Naomi wakamba kufipa mtima na cinthu cinyake. Wakamba kughanaghanira vya Rute na Oripa kweniso citemwa ico ŵakaŵa naco pa iyo na ŵana ŵake ŵaŵiri. Wakakhumbanga yayi kuti waŵasazgireko suzgo linyake. Usange ŵaleka cikaya cawo na kumulondezga kasi nchivici ico wakate waŵacitirenge ku Betelehemu?

Paumaliro, Naomi wakaŵaphalira kuti: “Rutani, welerani uyu na uyo ku nyumba ya nyina; Yehova wamukoreni makora umo imwe mukakolera makora ŵakufwa na ine.” Wakaŵakhwimiskaso kuti Yehova wamuŵapa ŵafumu ŵaphya na kukhala umoyo uphya. Pamasinda “wakaŵafyofyontha” ndipo Baibolo likuti: “Iwo ŵakatengera na kulira masozi.” Nchakuzizika yayi kuwona kuti Rute na Oripa ŵakamutemwa comene Naomi mwanakazi wa lusungu uyu kweniso wambura uryezi. Wose ŵaŵiri ŵakalutilira kukosera kuti: ‘Nadi ndithu, tititiwelere namwe ku ŵanyinu.’—Ruth 1:8-10.

Ndipouli, Naomi wakazomera yayi. Wakadumba nawo kuti palije ico wangakaŵacitira ku Israyeli, cifukwa wakaŵavya mfumu wakuti wamubabire ŵana awo iwo ŵangakatengwako, kweniso Naomi wakaŵa wakuti wangatengwaso yayi. Nakuti wakavumbura kuti wakapwetekeka comene mu mtima cifukwa wakaŵa kuti wangafiska yayi kuŵapwelelera.—Ruth 1:11-13.

Ntheura, Oripa wakawona kuti Naomi wakuneneska. Mbumba yakwake yikaŵa mu Moabu, anyina ŵakaŵapo ndipo wakaŵa na nyumba iyo yikamulindiliranga. Wakawona kuti cikaŵa cakupulikikwa kukhala waka mu caru ca Moabu. Ntheura, mwacitima wakamufyofyontha Naomi na kuwelera.—Ruth 1:14.

Wuli pakuyowoya za Rute? Naomi wakakhumbanga kuti Rute nayo wawelere. Ndipouli, tikuŵazga kuti: “Kweni Rute wakaskepelera kwa iyo.” Mutepanji Naomi wakamba kuluta kweni wakawona kuti Rute wakulondezga mumanyuma mwake. Wakamuphalira kuti: “Wona, munyako wawelera ku ŵanthu ŵakwawo na ku ŵaciuta ŵake; nawe mulondezga munyako.” (Ruth 1:15) Mazgu gha Naomi ghakuvumbura fundo yinyake yakuzirwa. Oripa wakawelera ku ŵanthu ŵakwake pera yayi, kweniso ku “ŵaciuta ŵake.” Wakawona kuti palije suzgo lililose para walutilira kusopa Kemoshi na ŵaciuta ŵanyake ŵatesi. Kasi ndimo Rute nayo wakawonera?

Apo Rute wakaŵa na Naomi mu msewu wa ŵekha wakamanya makora ivyo vili mu mtima wake. Wakamutemwa comene Naomi, kweniso Ciuta uyo wakateŵeteranga. Wakayowoya kuti: “Mungandikoserezganga kuti ndimusideni, panji kuleka kumulondezgani; pakuti kose uko mukuya nane nditindiyeko, uko mwamugona nane ndamugona papo; ŵanthu ŵanyinu nane mbanthu ŵanyane, ndipo Ciuta winu ndi Ciuta wane; Uko mukafwire nane namufwira kuko, na kusungikako. Yehova wandicitire ntheura na kwakuruskaso usange nanga ndi nyifwa yatipatulanya.”—Ruth 1:16, 17.

Mazgu gha Rute agha ngankhongono comene, mwakuti ŵanthu ŵacali kughakumbuka nangauli pajumpha vilimika 3,000 kufuma apo wakafwira. Mazgu agha ghakuvumbura kuti wakaŵa na citemwa cambura upusikizgi. Ntheura, Rute wakaŵa na citemwa capadera comene, mwakuti wakademelera kwa Naomi kulikose uko wakalutanga. Ni nyifwa pera iyo yikeneranga kuŵapatura. Ŵanthu ŵa kwawo kwa Naomi ŵakeneranga kuŵaso ŵanthu ŵake pakuti Rute wakaŵa wakunozgeka kusida cilicose ico wakamanyanga ku Moabu, nanga mbaciuta ŵakwake. Mwakupambana na Oripa, Rute wakayowoya kufumira pasi pa mtima kuti wakakhumbanga kusopa Yehova Ciuta nga umo Naomi wakacitiranga. b

Ntheura ŵaŵiri aŵa ŵakalutira lumoza ku Betelehemu. Munthu munyake wakayowoya kuti, ŵakwenera kuti ŵakenda kwa sabata yose. Ndipouli, wose ŵakwenera kuti ŵakakhozgananga mu nthowa cifukwa ca suzgo ilo likaŵawira.

Mazuŵa ghano, vinthu vyakucitiska citima vikucitikira waliyose. Nga umo Baibolo likuyowoyera, tili mu “nyengo zinonono,” ndipo waliyose wakusangana na masuzgo ghakupambanapambana. (2 Timote 3:1) Ntheura, citemwa cambura upusikizgi ico Rute wakaŵa naco nchakuzirwa comene sono. Citemwa ici ndico cikutovwira kuti titonde masuzgo mu caru ca mdima ici. Ndico cikukhumbikwaso mu nthengwa, ku ŵabwezi ŵithu, kweniso mu mpingo. Usange tili na citemwa ca nthena ici ndikuti tikutolera mukhaliro uwemi comene uwo Rute wakaŵa nawo.

Rute na Naomi mu Betelehemu

Kuyowoya waka pamlomo kuti munthu wali na citemwa cambura upusikizgi vikupambana na kucilongora mu vyakucita. Rute wakaŵa na mwaŵi wakulongora citemwa cambura upusikizgi kwa Naomi na kwa Yehova Ciuta.

Paumaliro ŵanakazi ŵaŵiri aŵa ŵakafika ku Betelehemu mtunda wa makilomita 10 kumwera kwa Yerusalemu. Vikuwoneka kuti pakwamba mbumba ya Naomi yikaŵa yakusanga makora mu Betelehemu, cifukwa ŵanthu ŵanandi ŵakayowoyanga vya Naomi. Ŵanakazi ŵanandi ŵakazizwanga kuti, “Kasi ndi Naomi uyu?” Naomi wakwenera kuti wakasintha comene kawonekero umo wakakhaliranga ku Moabu. Thupi lake likalongora kuti wakasuzgikanga comene kweniso wakaŵa na citima.—Ruth 1:19.

Naomi wakalongosolera ŵabali na ŵazengezgani ŵake kuti wakakweŵeka comene ndipo umoyo ukamuŵira wakusuzga. Wakafika na pakusintha zina lakuti Naomi ilo likung’anamura “Kukondwa” nakuti ŵamucemenge Mara, kung’anamura kuti “Vyakuŵaŵa.” Nga ni Yobu, Naomi nayo wakaghanaghananga kuti Yehova ndiyo wamupa masuzgo.—Ruth 1:20, 21; Job 2:10; 13:24-26.

Apo ŵanakazi ŵaŵiri aŵa ŵakakhalanga mu Betelehemu, Rute wakaghanaghananga ivyo wangacita kuti wajipwelelere iyo pamoza na Naomi. Wakapulika kuti Dango ilo Yehova wakapeleka ku Ŵaisrayeli likapelekangaso mwaŵi ku ŵakavu. Ŵakavu ŵakazomerezgekanga kuluta ku minda ya ŵanthu na kukavulura vyakukhalira kweniso ivyo vikumera mumphepete mwa munda. c—Leviticus 19:9, 10; Duteronome 24:19-21.

Panyengo yakuvuna balere Rute wakaluta ku minda kukawona usange wakaŵapo uyo wangamuzomerezga kuvulura. Uwu tingati ukaŵa mwezi wa Epulero kuyana na kalendara ya mazuŵa ghano. Mwamwaŵi wakaluta ku minda ya Bowazi, mubali wa mfumu wa Naomi. Nangauli Dango likazomerezganga kuvulura kwambura kupempha, kweni Rute wakapempha dankha kwa wanchito uyo wakalaŵiliranga ŵanyake mu munda. Wakamuzomerezga, ntheura wakamba kuvulura.—Ruth 1:22–2:3, 7.

Ghanaghanirani umo Rute wakalondezgeranga awo ŵakavunanga. Wakasindamanga na kusora balere uyo wawira pasi panji uyo ŵamuleka kumasinda. Wakakakanga mphundwe na kuluta nazo pa malo ghakupwanthira. Nchito iyi yikacitikanga pacokopacoko, yikaŵa yakuvuska ndipo yikaminyanga comene para dazi lakwera. Ndipouli, Rute wakalimbikira nipera, wakayimanga pekha usange wakukhumba kufyura mavuci. Kweniso para wakukhumba kurya cakurya mu kacigongwe kakupumuliramo ŵanchito.

Panji Rute wakaghanaghanirangako yayi vyakuti ŵanji ŵangamuwona kuti wakalimbikiranga nchito. Kweni Bowazi wakamuwona ndipo wakafumba mulaŵiliri wa ŵanchito za mwanakazi uyu. Bowazi uyo wakaŵa munthu wacipulikano wakatawuzganga ŵanchito ŵake kweniso ŵalendo na mazgu ghakuti “Yehova waŵenge namwe!” Ndipo nawo ŵakazgoranga mwakuyana waka. Bowazi munthu wakopa Ciuta uyu wakamutemwa Rute nga ni mwana wake.—Ruth 2:4-7.

Wakamucema kuti “mwana wane” na kumuphalira kuti walutilire kusora vyakurya mu munda wenewura na kulutilira kuskepelera ku ŵanchito ŵake ŵanakazi mwakuti ŵanchito ŵanalume ŵaleke kumusuzga. Bowazi wakawoneseska kuti Rute wapika cakurya ca muhanya. Kweni cinthu cikuru nchakuti Bowazi wakakhumbanga kumuwonga na kumukhozga Rute. Mwawuli?—Ruth 2:8, 9, 14.

Rute wakafumba Bowazi cifukwa ico wacitira nayo nthena uku ni mulendo mu caru ici. Bowazi wakamuzgora kuti wakapulika vyose ivyo wakacitira nyinavyara wake Naomi. Naomi wakwenera kuti wakamulumbanga Rute para wakucezga na ŵanakazi ŵa ku Betelehemu ndipo Bowazi wakapulika. Wakamanyaso kuti Rute wakamba kusopa Yehova cifukwa wakati: “Yehova wakufupe mulimo wako na njombe yikuru yipike kwa iwe na Yehova Ciuta wa Israyeli, kusi ku mapapindo ghake iwe wizako na kumugomezga.”—Ruth 2:12.

Rute wakwenera kuti wakakhozgeka comene na mazgu agha. Wakasankha kubisama ku mapapindo gha Yehova Ciuta, nga umo kamwana [citwana] ka ciyuni kakubisamira ku mapapindo gha nyina. Rute wakamuwonga Bowazi cifukwa ca kumukhozga. Ntheura, wakalutilira kugwira nchito mpaka mise.—Ruth 2:13, 17.

Cipulikano ico Rute wakaŵa naco nchakuwonerapo ciwemi comene kwa tose mazuŵa ghano apo tikulimbana na masuzgo gha vya ndalama. Wakawonanga kuti palije ico wangacitira ŵanji, ntheura wakawonganga cilicose ico ŵanthu ŵamucitira. Wakacitanga soni yayi kugwira nchito yakusuzga kwa nyengo yitali na cilato cakuti wapwelelere wakutemweka wake, nangauli yikaŵa nchito yakuyuyuka. Wakawonga na kupulikira ulongozgi uwo ŵakamuphalira pa umo wangagwilira nchito makora kweniso na ŵanthu ŵakwenelera. Kweni cakuzirwa comene nchakuti wakaluwa yayi kuti nkhwa Yehova Ciuta pera uko wangasanga ciphokwero canadi.

Usange tikulongora citemwa canadi nga umo Rute wakacitira na kuŵa ŵakujiyuyura nga ndiyo, kulimbikira nchito, na kuŵa ŵakuwonga, nase tingaŵa cakuwonerapo ciwemi ku ŵanji. Kasi Yehova wakapwelelera wuli Rute na Naomi? Fumbo ili lizamuzgoreka mu Gongwe linyake kunthazi.

[Mazgu ghamusi]

 [Bokosi pa peji 26]

Buku Licoko Lakulembeka Mwaluso

Buku la Ruth ndicoko kweni lili kulembeka mwaluso. Ndipouli, buku ili likulongosora vinthu ivyo mu buku la Ŵeruzgi mulije ndipo likutovwira kumanya nyengo iyo vinthu ivi vikacitikira. (Ruth 1:1) Nchimi Samuyeli ndiyo yikwenera kuti yikalemba buku la Ruth na la Ŵeruzgi. Ndipouli, para mukuŵazga Baibolo, muwonenge kuti buku la Ruth nchigaŵa ca Baibolo. Para mwaŵazga za vyakucitika ivyo vili mu buku la Ŵeruzgi nga ni nkhondo, kuwukira, na kususkika, ndipo mukwiza pa kabuku kacoko ka Ruth. Kabuku aka kakutikumbuska kuti Yehova wakuwona para ŵanthu ŵake ŵakusuzgika zuŵa lililose. Buku la Ruth lili nga ni seŵero ndipo likutisambizga vinthu vyakuzirwa comene pa nkhani ya citemwa, masuzgo nga nyifwa, cipulikano na kugomezgeka ivyo tose tingasanga navyo candulo.

 [Cithuzithuzi pa peji 24]

Rute wakakolerana comene na Naomi pa nyengo iyo ŵakaŵa na citima cifukwa ca nyifwa

[Cithuzithuzi pa mapeji 24, 25]

 “Ŵanthu ŵanyinu nane mbanthu ŵanyane, ndipo Ciuta winu ndi Ciuta wane”

[Cithuzithuzi pa peji 24]

Rute wakaŵa wakunozgeka kucita mulimo wakuyuyuka mwakuti wajipwelelere iyo pamoza na Naomi