Ŵapapi awo ŵali mu mbumba izo muli ŵana ŵamusangapo ŵakusangana na masuzgo pa nkhani ya ubali na awo mba mu mbumba yawo yayi. * Ŵapapi ŵanandi ŵakwenera kudumbiskana dankha na mweneko wa ŵana pa nkhani ya kucezgera ŵana, ulongozgi, panji wovwiri wa ndalama. Ŵabwezi na ŵacibali ŵangasuzgika kuzgoŵerana na ŵamumbumba ŵaphya. Usange muli mu mbumba iyo muli ŵana ŵamusangapo, wonani umo ulongozgi wa mu Baibolo ungamovwilirani.

Mama munyake wa ŵana ŵamusangapo ku Namibia wakati: “Mwanakazi uyo wakaŵa muwoli wa mfumu wane wakaphalira ŵana ŵake kuti ine nkhaŵa waka mwanakazi waciŵiri wa awiskewo ndipo kuti ŵana ŵane mbabali ŵawo yayi. Ivi vikaniŵinyanga  comene cifukwa ŵana ŵake nkhaŵatoranga nga mbane.”

Nkhwantha zinyake zikuzomerezga kuti ubali wapakati pa mupapi wa ŵana ŵamusangapo na mupapi mweneko ŵana, ukuŵa wakusuzga ndipo ungatimbanizga mbumba. Kanandi suzgo likuŵa pakati pa mama wa ŵana ŵamusangapo na mweneko ŵana. Kasi nchivici cingawovwira?

Ivyo Vingamovwirani: Ŵikani mphaka zakwenelera. Para mupapi wa mwana mungamukanizgirathu kupelekapo wovwiri ku mwana wake, mwana uyu wangasuzgika comene maghanoghano. * Ŵapapi ŵa mwana panji kuti awo ‘ŵakamubaba’ ŵali na mulimo wapadera comene pa umoyo wa mwana wawo. (Zintharika 23:22, 25) Kweni para munthu uyo muli kulekana nayo mukumupa mazaza comene mu mbumba yinu nyengo zinyake mungakhuŵazga munyinu wa mu nthengwa. Yezeskani kucita vinthu mwamahara ndipo ŵikani mphaka zakwenelera kuti muvikilire nthengwa yinu, ndipo usange mphakwenelera koleranani na mupapi wakumubaba pakovwira mwana.

IVYO ŴAPAPI ŴANGACITA

• Apo mukuyowoyeskana na munthu uyo muli kulekana nayo, mukwenera kudumbiskana waka vya ŵana ŵinu, m’malo mwa nkhani zinyake. Mwaciyelezgero, mwakucenjera mungamuphalira kuti usange vingacitika muŵe na nyengo yakuŵikika yakwimbira foni muhanya. Ici cingaŵa makora kuluska kwimbirana nyengo yiliyose panji usiku.

• Usange ŵana ŵakukhala na imwe yayi, nyengo zinyake mungaŵayimbira foni, kuŵalembera kalata panji uthenga pa foni kuti muyowoyeskanenge nawo nyengo zose. (Duteronome 6:6, 7) Ŵanji ŵakudumbiskana maso na maso kwizira pa kompyuta. Para mucitenge nthena mumanyenge makora masuzgo gha ŵana ŵinu ndipo muŵapenge wovwiri wakwenelera.

IVYO ŴAMAMA AWO ŴALI NA ŴANA ŴAMUSANGAPO ŴANGACITA

• Longorani kuti ‘mukumughanaghanira’ nyinawo wa ŵana na kumungweluska kuti imwe mukumupoka udindo wake yayi. (1 Petrosi 3:8) Nyengo zose muphalirani umo ŵana ŵake ŵakucitira, kweni yowoyani comene viwemi. (Zintharika 16:24) Mupemphani kuti wayowoyepo pa umo mungacitira pakovwira ŵana ndipo muwongani.

• Lekani kuŵalongora citemwa comene ŵana para ŵanyinawo ŵiza. Mama munyake ku United States wakati: “Ŵana ŵane ŵamusangapo ŵakakhumbanga kuti ŵanicemenge kuti amama. Kweni tikakolerana kuti para pali amama ŵawo panji ŵabali ŵa anyinawo ŵaleke kunicema kuti amama. Amama ŵawo na ine tikamba kupulikana. Nakuti pamasinda tikacitiranga lumoza vinthu kuŵawovwira para ku sukulu ŵali na maseŵera panji ulendo.”

IVYO VINGAWOVWIRA KUTI ŴAPAPI ŴA ŴANA NA ŴAMUSANGAPO ŴAKOLERANE

• Lekani kuyowoya viheni vya mupapi uyo palije pa maso pa ŵana. Nchipusu kwamba kusesa, kweni ŵana cingaŵakhuŵazga comene. Ndipo mungamanya yayi ivyo ŵangakayowoya pa mazgu agho. (Mupharazgi 10:20) Usange mwana wamuphalirani kuti mupapi yunji wamusesaninge, mukwenera kuŵika  mahara comene pa umo mwana vyamukhwaskira. Panji mungayowoya kuti: “Phepa cifukwa ca kupulika vinthu ivi. Amama ŵako ŵakutemwa kunikalipira, ndipo nyengo zinyake para ŵanthu ŵakwiya ŵakutemwa kuyowoya nthena.”

• Ŵani na fundo zakuyana pa magulu ghose ghaŵiri gha ŵana. Para vingacitika yayi, longosorani kwambura kuyuyura mupapi munyake. Wonani ciyelezgero ici:

  Mama wa ŵana ŵamusangapo: Timote, kayanike thawulobafa lako pa cingwe.

  Timote: Apo tikaŵa na amama tikavilekanga waka pasi, iwo ndiwo ŵakayanikanga.

  Mama wa ŵana ŵamusangapo (mwaukali): Anyinamwe ŵakamusambizganinge waka ukata.

  Kasi zgoro ili lingaŵa liwemi nthena?

  Mama wa ŵana ŵamusangapo (mwakuzika): Oho, kweni sono waliyose wayanikenge yekha.

• Lekani kuŵatumatuma ŵana para ni nyengo yakuti ŵacezge na mupapi wawo. (Mateyu 7:12) Para ivyo mukukhumba kuŵatuma ni vyakuzirwa comene, pemphani dankha kwa mupapi wawo.

Buku linyake likuti mama munyake wakadandaura kuti mfumu wake wakakananga kuti ŵana ŵake ŵalara ŵakamucitiranga nkhaza. Iyo wakati: “Nkhakwiyanga comene.” (Step Wars) Kasi mungacita wuli kuti nthengwa yinu yileke kutimbanizgika na ŵana ŵamusangapo awo mbalara?

Ivyo vingamovwirani: Ŵaghanaghanirani. Baibolo likuti: “Waliyose walutilire kupenja ico nchacandulo kwa iyomwene cara, kweni ico nchacandulo kwa munthu munyake.” (1 Ŵakorinte 10:24) Yezgani kumupulikiska munyinu umo wakujipulikira. Ŵana ŵamusangapo awo mbalara, ŵangawona nga kuti mupapi wawo walekenge kuŵatemwa. Panji ŵakuwona kuti para ŵangapokelera mupapi waciŵiri ndikuti ŵaŵenge nga mbakugomezgeka yayi ku mbumba yawo yeneko. Apo ŵapapi ŵakufipa mtima kuti para ŵangaŵakalipira ŵana aŵa, mbwe ŵacimbirenge pa nyumba.

Ŵatemwani ŵana ŵinu ŵamusangapo kufumira pasi pa mtima, m’malo mwakucicizgika waka. Cingaŵa camahara yayi kucita kucicizga munthu kuti wawone kuti mukumutemwa nadi. (Sumu ya Solomon 8:4) Ntheura, lekani kukhazga vinandi pa nkhani ya kuŵa paubwezi na ŵana ŵamusangapo.

Lekani kuyowoya cilicose ico mukughanaghana nanga vingaŵa kuti ŵakumucitirani nkhaza. (Zintharika 29:11) Para mwawona kuti nchakusuzga kuti mujikore, lombani nga umo Themba Davide likacitira. Ilo likati: “A Yehova, ŵikani mulinda pa mulomo wane, mwaŵene mulinde pa mulyango wa milomo yane!”—Salmo 141:3.

Para mwasankha kukhala mu nyumba iyo ŵana aŵa ŵali kukulira, mungazizwa kuwona umo ŵakuyitemwera. Ntheura, lekani kusintha comene vinthu comenecomene ku vipinda ivyo ŵakugona. Nyengo zinyake mungacita makora kusamira mu nyumba yinyake.

Mariyoni, uyo wali na ŵana ŵamusangapo ku Canada, wakuti: “Ŵapapi ŵane kanandi ŵakupa vyawanangwa mwana wane ndipo ŵana ŵanyake aŵa ŵakuŵanora. Tikuyezgayezga kuti ise ndise tiŵagulire vyawanangwa, kweni nyengo zinyake tikutondeka.”

Ivyo vingamovwirani: Mbumba yinu yasono ndiyo yikwenera kuŵa pakwamba. Ŵaphalirani ŵabali na ŵabwezi ŵinu umo mukuyitemwera mbumba yinu yiphya. (1 Timote 5:8) Nangauli nchakusuzga kuti ŵabali ŵinu wose ŵambe kutemwa mbumba yinu yiphya, kweni mungaŵaciska kuti ŵacitenge nawo mwalusungu kweniso mwambura kutemwera. Ŵaphalirani umo ŵana ŵamusangapo cingaŵaŵinyira para ŵakunoreka vinthu vinyake.

Ŵazomerezgani ŵagogo ŵa ŵana ŵinu ŵamusangapo kucezga na ŵazukuru ŵawo. Mama munyake ku England zina lake Suzeni wakuti: “Nkhatengwaso pati pajumpha waka caka cimoza na hafu kufuma apo mfumu wane wakafwira. Ŵapapi ŵa mfumu wane wakale cikaŵaŵira cakusuzga kuti ŵazomerezge mfumu wane wasono. Vinthu vikamba kwenda makora tikati tamba kucitira nawo lumoza vinthu vinyake, nyengo zinyake ŵana ŵakaŵayimbiranga foni na kuŵawonga cifukwa ca wovwiri wawo.”

Ŵabali ŵanji ŵapataliko ŵangatimbanizga mbumba yinu yiphya. Kweni para mungalondezga ulongozgi wa mu Malemba, mbumba yinu yingatumbikika. Cifukwa Baibolo likuti: “Nyumba yikuzengeka na vinjeru, yikukhozgeka na umanyi.”—Zintharika 24:3.