Ŵanji ŵakupatana na cilato cakuti ŵakakhale makora paŵekha. Apo ŵanji ŵakukhumba yayi kupatana, kweni munyawo ndiyo wakuŵacimbira. Ndipouli, ŵanandi awo ŵali kupatana ŵakuwona kuti umoyo ukuŵa wakusuzga comene kuluska umo ŵaghanaghaniranga. Usange mwapatana sonosono, nyengo zinyake mungasuzgika comene maghanoghano. Kweni ulongozgi wa mu Baibolo ungamovwirani kuti muzizipizge.

Munthu wangamba kwenjerwa comene pa nkhani ya ndalama, kulera ŵana, kweniso wangacita phukwa. Ndipo kanandi suzgo ili likumara luŵiro yayi. Munthu munyake wakati, nanga pangajumpha vyaka vinandi ŵanji ŵakusuzgika nipera maghanoghano. “Ŵakuwona kuti umoyo ngwakusuzga kweniso ŵakucita phukwa.”

 IVYO MUNGACITA

• Nchiheni yayi kulira. Nyengo zinyake mungaŵa kuti mukumusoŵa munyinu uyo mucali kumutemwa. Nanga ni para mukatemwananga viŵi yayi, mungalira cifukwa cimwemwe ico mukaghanaghananga kuti muŵenge naco, mundacisange. (Zintharika 5:18) Para citima cakwera comene, kucita soni yayi kulira.—Mupharazgi 3:1, 4.

• Lekani kujipatura. Nyengo zinyake mungakhumba kuti mukalilire kwa mwekha, kweni nchamahara yayi kukhala kwa mwekha nyengo yitali. (Zintharika 18:1) Para mukucezga na ŵabwezi ŵinu muyowoyenge mazgu ghakukhozga, cifukwa usange nyengo zose mukukhalira waka kudandawura, ŵanyinu ŵangamucimbirani. Usange nthengwa yamara waka, nchiwemi yayi kucimbilira para mukukhumba kusankha cakucita. Ntheura, mungacita makora kupempha munthu uyo mukumugomezga kuti wamovwirani.

• Pwelelerani umoyo winu. Kanandi para nthengwa yamara, munthu wakusuzgika maghanoghano. Ndipo wangamba kulwara BP panji mutu. Muryenge mwakukwana, citani maseŵera ghakukhozga thupi, kweniso kugona mwakukwana.—Ŵaefeso 5:29.

• Wuskanimo mu nyumba vinthu vya uyo mukatorana nayo ivyo vikumukwiyiskani kweniso ivyo ni vyambura kukhumbikwa. Ndipo sungani vyekha ivyo ni vyakukhumbikwa. Usange vithuzi vya ukwati vikumucitiskani citima, mungacita makora kuvisunga waka pa malo ghanyake kuti muzakalongore ŵana ŵinu kunthazi.

• Kanizgani maghanoghano ghaheni. Olega uyo wakapata mfumu wake cifukwa ca uleŵi wakati: “Kanandi nkhajifumbanga kuti, ‘Ka mwanakazi uyu wali na vici comene ico ine nilije?’” Pamasinda, Olega wakawona kuti para munthu wakulutilira kughanaghanira viheni ‘wangapwetekeka.’—Zintharika 18:14.

  Ŵanandi ŵakuwona kuti kulemba ivyo ŵakughanaghana, kukuŵawovwira kuti ŵaleke kughanaghana viheni. Pakucita nthena, yezgani kughanaghanira vinthu viwemi ivyo vingamovwirani kukanizga maghanoghano ghaheni. (Ŵaefeso 4:23) Wonani viyelezgero viŵiri ivi:

  Ghanoghano liheni: Ndine nkhapangiska kuti munyane waleke kugomezgeka.

  Liwemi: Nanga viŵe kuti nkhabudiskanga vinthu vinyake, kweni ndico wangalekera kugomezgeka yayi na!

  Ghanoghano liheni: Nkhataya nyengo yane na munthu wakubudika.

  Liwemi: Vinganendera makora para ningalaŵiska kunthazi, kumasinda yayi.

• Sulaniko viheni ivyo ŵanji ŵangayowoya. Nyengo zinyake ŵanyinu panji ŵabali ŵinu ŵangayowoya vinthu ivyo vingamukhuŵazgani. Mwaciyelezgero, ŵangati: ‘Yura wakakuyananga yayi,’ panji ‘Ciuta wakutinkha tu kupatana!’ * Lekani Baibolo likuti: “Ungapweleranga mazgu ghose agho ghakuyowoyeka.” (Mupharazgi 7:21) Maritina wati wakhala vyaka viŵiri nthengwa yati yamara, wakati: “M’malo mwa kughanaghanira mazgu ghakuŵinya agho ŵanthu ŵakuyowoya, nkhuyezga kuwona vinthu umo Ciuta wakuviwonera. Maghanoghano ghake ngapacanya kuluska ghithu.”—Yesaya 55:8, 9.

• Lombani. Ciuta wakuciska wose awo ŵakumusopa kuti ‘ŵamuthulirenge vyenjezgo vyawo vyose,’ comenecomene para ŵali mu suzgo yikuru.—1 Petrosi 5:7.

Juliyana uyo wakakhala mu nthengwa kwa vyaka 11, wakati: “Nkhamuŵeyelera mfumu wane kuti waleke kufumapo. Ndipouli, wati wafumapo nkhamukwiyira  pamoza na mwanakazi wake wuwo.” Ŵanandi awo ŵapatana ŵakulutilira kukwiyirana kwa vyaka vinandi. Kweni para pali ŵana, ŵakucicizgika kuyowoyeskana.

IVYO MUNGACITA

• Lutilirani kumucindika munthu uyo muli kupatana. Yowoyeskanani fundo zekha izo ni zakuzirwa comene, ndipo yowoyani mwakudumura. Ŵanandi ŵakuwona kuti kucita nthena kukovwira kuti paŵe mtende.—Ŵaroma 12:18.

• Gegani kuyowoya mwaganyavu. Para mukuwona kuti ivyo wakuyowoya vikumukwiyiskani, mungacita makora kulondezga ulongozgi wa mu Baibolo uwu: “Uyo ngwamahara kuti ngwa vibwetu pakuyowoya cara.” (Zintharika 17:27) Para cidumbirano camba kulazga kuheni, mungayowoya kuti: “Wuli nkhaghanaghanirepo pa ivyo mwayowoya, mwakuti tizakalutizge nyengo yinyake?”

• Para pali vinthu ivyo ni vya mose mwaŵaŵiri, woneseskani kuti mwavipatura, mwasintha, panji mwagaŵana. Ivi vingaŵa vinthu nga ni muchato, ndalama, na vimakalata vya ku cipatala.

Mariya wakukumbuka umo vikaŵira nthengwa yake yikati yamara. Wakati: “Kamwana kane kasungwana kakakhaliranga waka kulira ndipo kakambiraso kutunda pa bedi. Nangauli mwana wane msungwana mulara wakayezganga kujibisa, kweni nkhawona kuti nayo vikamukhwaska nipera.” Cacitima nchakuti, nyengo zinyake mungawona nga mulije nyengo yakuti movwire ŵana ŵinu pa nyengo iyo ŵakukhumbikwira comene wovwiri.

IVYO MUNGACITA

• Ŵaciskani ŵana ŵinu kuti ŵamuphaliraninge vyakusingo nanga viŵe vyambura kwenelera.—Job 6:2, 3.

• Lutilirani kucita milimo yinu ya upapi. Nyengo zinyake mungasuzgika maghanoghano ndipo mungakhumba kuti yunji wamovwirani. Nangauli mwana winu wanganweka kuti wamovwirani, kweni nchakwenelera yayi kuti iyo ndiyo wamovwiraninge pa masuzgo agho ngakujumpha msinkhu wake. (1 Ŵakorinte 13:11) Lekani kuzgora mwana winu kuŵa nkhoswe panji thenga pakati pa imwe na uyo muli kupatana nesi kumuphalira vinthu vyacisisi.

• Lutilirani kulera makora ŵana ŵinu. Para vingacitika, lutilirani kukhala nyumba yeneyiyo kuti ŵana ŵaleke kuwona kusintha kulikose. Kweni cakuzirwa comene nchakuti mulutilire kuŵa paubwezi na Ciuta. Mungalekanga yayi kuŵazga Baibolo kweniso kusopa kwa mbumba.—Duteronome 6:6-9.

Vinthu vingalutilira kumwenderani makora para nthengwa yamara. Melisa uyo wakakhala mu nthengwa kwa vyaka 16 wakati: “Nthengwa yikati yamara nkhadandawura kuti, ‘umu ndimo nkhakhumbiranga yayi kuti viŵire.’” Kweni sono ngwakukhorwa na ivyo wakucita nangauli wali yekha. Iyo wakuti: “Nkhati naleka kulimbana na kunozga vinthu vyakumasinda, nkhamba kujipulika makora.”