YOSEFE wakwenera kuti wakalaŵiskanga ku mapiri gha Horebu. Wakakhumbanga nga wangagwentha pa gulu la ŵanthu awo ŵakamugura. Kuseri kwa mapiri agha, ku Heburoni, ndiko kukaŵa kwake. Panji pa zuŵa ili awiske ŵakajifwasira ku nyumba kwambura kumanya ico cacitikira mwana wawo wapamtima. Yosefe wakaŵavya mwaŵi wakuti wangaweleraso ku nyumba kwake. Ico iyo wakamanyanga nchakuti wazamuŵawonaso yayi awiske. Awo ŵakamugura ŵakawoneseskanga kuti waleke kucimbira, ndipo ŵakamulekanga yekha yayi. Ku ŵanthu aŵa, Yosefe wakaŵa nga ni katundu wakuzirwa comene, uyo ŵamusanga nayo phindu likuru para ŵafika ku Eguputo.

Pa nyengo iyi, Yosefe wakwenera kuti wakaŵa na vyaka 17. Muŵe nga mukumuwona Yosefe wati lwii, kughanaghanira umo vinthu vyagadabukira pa umoyo wake. Wakupulikiska yayi kuti ŵakuru ŵake ŵakhumbanga kumukoma, paumaliro na kumuguliska ku wuzga. Yosefe wakwenelera kuti wakalira comene pakughanaghanira ivi. Nakuti wakamanyanga yayi ico cimucitikirenge.

Kasi cikacitika nchivici kuti Yosefe wakumane na suzgo iyi? Nangauli ŵabali ŵake ŵakamucitira nkhaza, kweni kasi tikusambirako vici kwa Yosefe pa nkhani ya cipulikano?

Yosefe wakafuma mu mbumba yikuru comene. Mu mbumba iyi, ŵakakondwanga yayi nesi kukolerana. Ivyo Baibolo likuyowoya pa nkhani ya mbumba ya Yakobe, mbukaboni wakuti mitala njiheni, nangauli Yehova wakayilekelera nyengo yitali. Pamasinda, Yesu wakawezgerapo dango lakuti mwanalume waŵenge na mwanakazi yumoza nga umo Ciuta wakakhumbiranga pakwamba. (Mateyu 19:4-6) Yakobe wakaŵa na ŵanakazi ŵanayi, ndipo wakababa ŵana 14. Ŵawoli ŵake ŵaŵiri ŵakaŵa Leya na Rakelo. Ŵanyake ŵakaŵa Zilipa na Biliha awo ŵakaŵa ŵanchito. Yakobe wakatemwanga comene Rakelo kuluska Leya. Ŵanakazi ŵaŵiri aŵa ŵakacitirananga sanji, ndipo sanji izi zikambukira na ku ŵana wuwo.—Genesis 29:16-35; 30:1, 8, 19, 20; 37:35.

Rakelo wakaŵa cumba nyengo yitali. Paumaliro wakababa Yosefe, ndipo Yakobe wakamutemwa comene mwana wa ku ucekuru uyu. Mwaciyelezgero,  apo mbumba yake yose ŵakalutanga kukakumana na Esau, Yakobe wakawoneseska kuti Rakelo na mwana wake Yosefe ŵali kumasinda kuti ŵaŵe ŵakuvikilirika. Ivyo awiske ŵakacita pa zuŵa lakusuzga ili, vikwenera kuti vikamukhwaska comene Yosefe. Kwati kwaca, Yosefe wakwenera kuti wakazizwa kuwona kuti awiske ŵakugontha uku mayiro ŵakaŵa makora waka. Kweniso wakwenera kuti wakazizwa comene wati wamanya kuti awiske ŵakagonthanga cifukwa cakuti usiku ŵakalimbana na mungelo. Cifukwa wuli ŵakalimbana na mungelo? Yakobe wakakhumbanga kuti Yehova wamutumbike. Wakatumbikika nadi cifukwa wakapika zina lakuti Israyeli. Ndipo mtundu wose ukeneranga kuzakamanyikwa na zina ili. (Genesis 32:22-31) Pamasinda Yosefe wakamanya kuti ŵana ŵa Israyeli ndiwo ŵazamupanga mtundu uwu!

Pati pajumpha nyengo, Yosefe wakamba kukumana na masuzgo. Anyina ŵakafwa apo iyo wakaŵa mucoko. Ŵakafwa apo ŵakababanga munung’una wake Benjamini. Awiske ŵakaŵa na citima comene. Yakobe wakwenera kuti wakamupembuzganga Yosefe. Yakobe nayo wakaŵa na cigomezgo ico cikawovwiraso ŵasekuru ŵake Abrahamu kuti ŵakufwa ŵazamuwuka. Yosefe wakwenera kuti wakapembuzgika comene pakumanya kuti Yehova wazamuwuska amama ŵake kunthazi. Nakuti Yosefe wakwenera kuti wakamba kutemwa comene “Ciuta . . . wa ŵamoyo.” (Luka 20:38; Ŵahebere 11:17-19) Rakelo wati wafwa, Yakobe wakapweleleranga comene ŵana ŵaŵiri aŵa, Yosefe na Benjamini.—Genesis 35:18-20; 37:3; 44:27-29.

Ŵana ŵanandi ŵakwamba kujitemwa usange ŵapapi ŵawo ŵakuŵatemwa mwapadera. Kweni Yosefe wakasambirako vinandi ku ŵapapi ŵake pa nkhani ya kuŵa na nkharo yiwemi. Iyo wakaŵa na cipulikano cakukhora ndipo wakamanyanga ciwemi na ciheni. Apo Yosefe wakaŵa na vyaka 17, wakaliskanga viŵeto pamoza na ŵakuru ŵake, ndipo wakaŵasuskanga ŵakuru ŵake ŵanyake pa viheni ivyo ŵakacitanga. Kasi Yosefe wakawopanga kukaphara na cilato cakuti watemweke na ŵakuru ŵake? Tikumanya makora yayi, kweni Baibolo likutiphalira kuti nyengo yinyake, iyo wakaphara kwa awiske viheni ivyo ŵakuru ŵake ŵakacitanga. (Genesis 37:2) Pakuti Yosefe wakaŵa na cikanga, lekani panji awiske ŵakamutemwanga comene. Ŵawukirano ŵangasambirapo kanthu apa. Usange ŵamanya kuti mubali wawo panji mubwezi wawo wacita kwananga kukuru, cingaŵa ciwemi kuyezga Yosefe. Ŵakwenera kukaphara nkhani iyo ku ŵanthu awo mbakwenelera, na cilato cakuti uyo wabuda wawovwirike.—Leviticus 5:1.

Paliso vinyake ivyo tingasambirako ku mbumba ya kwake Yosefe. Nangauli Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakutora mitala yayi, kweni ŵali na mbumba izo zili na ŵapapi kweniso ŵana ŵamusangapo. Wose ŵangasambirako ku mbumba ya Yakobe. Mbumba yingaŵa yakukolerana yayi usange yikucita vinthu mwakutemwera. Ŵapapi ŵavinjeru  ŵakuwoneseska kuti ŵakucita vinthu kwambura kutemwera ŵana ŵawo panji ŵana ŵamusangapo. Ndipo ŵakumanya kuti waliyose wangawovwira kuti mbumba yiŵe yakukondwa.—Ŵaroma 2:11.

Pakuti Yosefe wakaŵa na cikanga kucita ico nchakwenelera, panji lekani awiske ŵakamutemwanga comene. Yakobe wakasonera Yosefe munjilira wapadera. (Genesis 37:3) Ŵanji ŵakuti munjilira uwu ukaŵa wamizeremizere panji wamaŵangamaŵanga, nangauli palije ukaboni wakukwana kuti ndimo ukaŵira nadi. Kweni fundo njakuti ukaŵa wakutowa, wa mawoko ghatali ndipo ukafikanga mu malundi. Ukaŵa munjilira bweka yayi, ukaŵa wakwenelera munthu wakucindikika panji mwana wa themba.

Ivyo Yakobe wakacitira Yosefe vikaŵa viwemi waka. Ndipo Yosefe nayo wakamanyanga kuti awiske ŵakumutemwa. Kweni munjilira uwu ukamunjizga mu suzgo Yosefe. Kumbukani kuti Yosefe wakaŵa muliska wa viŵeto. Iyi yikaŵa nchito yamaseŵera yayi. Muŵe nga mukuwona Yosefe wavwara munjilira wakudura uwu, wakupwata mu mauteka, kukwera na kukhira mu vigodobu, panji kunjira ku vivwati vyaminga kupenja mberere izo zasoŵa. Kweni kasi ivyo Yakobe wakacita apa, vikatimbanizga wuli ubali pakati pa Yosefe na ŵakuru ŵake?

Baibolo likuti: “Kweni para ŵanaŵanyake ŵakawona kuti wiskewo wakumutemwa [Yosefe] kwakuluska ŵanaŵanyake wose, ŵakamutinkha, ndipo kuti ŵakayowoyanga nayo makora mwa cimango cara.” * (Genesis 37:4) Panji tingapulikiska cifukwa ico ŵakuru ŵake ŵakamucitiranga sanji, kweni suzgo yikaŵa yakuti sanji yikajintha misisi mwa iwo. (Zintharika 14:30; 27:4) Kasi namwe mukucita sanji usange munyake wapika mwaŵi wapadera uwo nawe mwawukhumbanga? Kumbukani ŵakuru ŵa Yosefe. Cifukwa ca sanji, ŵakacita vinthu viheni ivyo pamasinda ŵakadandawura navyo. Ivyo ŵakacita ŵakuru ŵa Yosefe, vikutiphalira kuti nchiwemi kulondezga fundo yakuti “Sekelerani na ŵanthu awo ŵakusekelera.”—Ŵaroma 12:15.

Yosefe wakamanyanga kuti ŵakuru ŵake ŵakumutinkha. Kasi wakalekanga kuvwara munjilira wake para ŵakuru ŵake ŵalipo? Panyake wakacitapo nthena. Kweni manyani kuti Yakobe wakakhumbanga kuti munjilira uŵe cimanyikwiro cakuti wakumutemwa comene Yosefe. Yosefe wakakhumbanga kucita ivyo awiske ŵakukhumba, ntheura wakavwaranga munjilira. Nase tingasambirapo kanthu pa nkhani iyi. Nangauli Ciuta wakutemwera yayi, kweni nyengo zinyake wakutemwa comene awo ŵakumusopa mu unenesko kuluska ŵanthu bweka. Kweniso wakukhumba kuti ŵanthu ŵake ŵaŵenge ŵakupambana na ŵanthu ŵankharo ziheni  mu caru ici. Nga umo ukaŵira munjilira wa Yosefe, nkharo na vyakucita vya Ŵakhristu vikupambana na ŵanji. Lekani nyengo zinyake ŵanthu ŵakutitinkha na kuticitira sanji. (1 Petrosi 4:4) Kasi Mkhristu wakwenera kujibisa kuti ni muteŵeti wa Ciuta? Yayi. Nakuti palije cifukwa ico Yosefe wakeneranga kubisira munjilira wake.

Pati pajumpha nyengo yicoko waka kufuma apo awiske ŵakamugulira munjilira, Yosefe wakalota maloto ghaŵiri ghakuzizika. Lakwamba, wakalota kuti iyo na ŵakuru ŵake ŵakakakanga mphundwe za tirigu mu munda. Ndipo mphundwe za ŵakuru ŵake zikawungilira mphundwe ya Yosefe na kuyisindamira. Laciŵiri, Yosefe wakalota kuti dazi, mwezi na nyenyezi 11, vikamusindamira. (Genesis 37:6, 7, 9) Kasi Yosefe wakacita vici na maloto agha?

Maloto agha ghakafuma kwa Yehova Ciuta. Ukaŵa ucimi ndipo Ciuta wakakhumbanga kuti Yosefe wamanyiske ŵanthu uthenga uwo ukaŵa mu ucimi uwu. Apa Yosefe wakeneranga kucita mulimo uwo nchimi zose zikeneranga kuzakacita. Zinchimi zikayowoyanga uthenga wakufuma kwa Ciuta na kumanyiska ŵanthu kuti Ciuta weruzgenge ŵambura kupulikira.

Yosefe wakaphalira ŵakuru ŵake mwavinjeru kuti: ‘Pulikani loto ilo nalota.’ Ŵakuru ŵake ŵakamanya ng’anamuro lake, kweni ŵakakolerana navyo yayi. Ŵakamufumba kuti: ‘Kasi iwe utiwusenge na kuŵa na mazaza pa ise nadi?’ Ntheura, “ŵakamutinkhiratinkhira cifukwa ca maloto ghake, na mazgu ghake.” Apo Yosefe wakayowoyanga loto lake laciŵiri kwa awiske na ŵakuru ŵake, vinthu vikaŵa makora yayi. Baibolo likuti: ‘Wiske wakamucenya, wakati kwa iye, kasi ndi loto uli ili? Kasi ine na ŵanyoko na ŵanaŵanyako tizamukusindamira iwe?’ Ndipouli, Yakobe nayo wakaghanaghanirangapo pa nkhani iyi. Wakwenera kuti wakajifumbanga kuti, ‘Kasi vingaŵa kuti Yehova wakuyowoya na Yosefe?’—Genesis 37:6, 8, 10, 11.

Yehova wakatuma Yosefe kuti wayowoye ucimi uwo paumaliro wakasuzgikirapo. Yosefe wakaŵa wakwamba yayi, nesi waumaliro kucita nchito yanthena. Yesu nayo wakayowoyapo kanandi waka uthenga wanthena. Lekani wakaphalira ŵasambiri ŵake kuti: “Usange ŵakanitambuzga ine, ŵatambuzgenge na imwe wuwo.” (Yohane 15:20) Mkhristu waliyose wangasambirako kanthu kwa Yosefe pa nkhani ya cipulikano na cikanga.

Pati pajumpha nyengo yicoko waka, Yakobe wakatuma Yosefe kuti wakawone ŵakuru ŵake, awo ŵakaliskanga viŵeto kufupi na Shekemu. Ŵakuru ŵake ku Shekemu uku ŵakaparamurako nyengo yinyake, ntheura ŵakaŵa ŵalwani. Pakuŵa mupapi, Yakobe wakafipiranga mtima ŵana ŵake. Lekani wakatuma Yosefe kuti wakaŵawone usange ŵali makora. Kasi mukughanaghana kuti Yosefe wakajipulika wuli? Wakamanyanga kuti ŵakuru ŵake ŵakumutinkha comene. Kasi ŵakuru ŵake ŵakate ŵakondwenge kuwona kuti Yosefe wakuyowoya m’malo mwa awiskewo? Mulimose umo vikaŵira, kweni Yosefe wakazomera kuluta.—Genesis 34:25-30; 37:12-14.

Ulendo uwu ukaŵa utali ndipo Yosefe wakwenera kuti wakenda mazuŵa ghanayi panji ghankhondi. Kufuma ku Heburoni kuya ku Shekemu, ukaŵa mtunda wa makilomita 80. Kweni wati wafika ku Shekemu, wakapulika kuti ŵakuru ŵake ŵaluta ku Dotani, mtunda unyakeso wa makilomita 22 panji kujumphirapo. Yosefe wati wakhala pacoko waka kufika ku Dotani, ŵakuru ŵake ŵakamuwona capatali. Nyengo yeneyiyo thinkho likakura mu mitima yawo. Baibolo likuti: “Ŵakati yumo kwa munyake, ‘Wonani, mulota uyu wakwiza. Zaninge sono, timukome, na kumuponya mu cibuwu cinji; ndipo tinene kuti, Cikoko camurya; tiwone umo tighaŵire maloto ghake.’” Kweni Rubeni wakati ŵamuponye waka mu cibuwu. Iyo wakakhumbanga kuti pamasinda wazakamuwuskemo.—Genesis 37:19-22.

Kwambura kumanya, Yosefe wakafika pafupi na iwo kughanaghana kuti ŵadumbiranenge mwa mtende. Kweni ŵakuru ŵake ŵakamuhuzukira. Ŵakamuvura munjilira, na kumututuzgira mu cibuwu. Wati wasisipuka, wakayezga kuti wafume, kweni wakatondeka. Yosefe wakaŵa pasi mu cibuwu ndipo wakawonanga waka mtambo, ndipo mazgu gha ŵakuru ŵake ghakapulikikwanga kuti ŵakuluta. Wakacemerezga kuti ŵamufumiske  kweni ŵakamusura waka. Ŵakuru ŵake ŵakaryanga cakurya capafupi na cibuwu ici, uku iyo wali mukati. Panyengo iyo Rubeni wakafumapo, ŵakapanganaso kuti ŵamukome. Kweni Yuda wakaŵacondelera kuti ŵamuguliske waka ku ŵamalonda awo ŵakajumphanga munthowa. Ku Dotani kukaŵa kufupi na nthowa iyo ŵamalonda ŵakendanga pakuya ku Eguputo. Ndipo nyengo yicoko waka gulu la Ŵaishimayeli na Ŵamidiyani likajumphanga. Apo Rubeni wakizanga wakasanga kuti ŵamuguliska kale Yosefe. Ŵakamuguliska ku uzga mashekeli gha siliva 20. *—Genesis 37:23-28; 42:21.

Apa ndipo tangwambira nkhani iyi. Apo Yosefe ŵakalutanga nayo ku Eguputo, vikaŵa nga wamupoka cilicose. Wakacicizgika kuleka mbumba ya kwake. Pakajumpha vyaka vinandi kwambura kumanya umo mbumba yakwake yiliri. Wakamanyaso yayi umo mukuru wake Rubeni wakajipulikira wati wapulika kuti iyo ŵamuguliska. Wakamanyaso yayi umo awiske ŵakaŵira na citima. Wakalekana na asekuru ŵake a Yisake kweniso munung’una wake Benjamini uyo wakamutemwanga comene. Kasi Yosefe ŵakamupokerathu cilicose?—Genesis 37:29-35.

Yosefe wakaŵa na cinthu cimoza ico ŵakuru wake ŵakamupoka yayi. Cinthu ici nchipulikano. Iyo wakamanyanga vinandi vya Ciuta wake Yehova. Nangauli Yosefe wakaleka cikaya cake, wakasuzgika paulendo wa ku Eguputo, wakakhozgeka soni pakuti ŵakamuguliska kuŵa muzga, kweni wakamuleka yayi Yehova. (Genesis 37:36) Apo wakakumananga na masuzgo ghose agha, ndipo cipulikano cake cikakuranga comene kweniso wakajiwona kuti wali pafupi comene na Yehova. Mu nkhani zakunthazi tizamuwona umo cipulikano cake cikamovwilira kuti waŵe wakuzirwa kwa Yehova na ku mbumba yakwake. Cingaŵa camahara kuŵa na cipulikano nga ni Yosefe!