Baibolo ni buku lakale chomene. Kasi likalembeka pawuli? Baibolo likamba kulembeka vyaka 3,500 ivyo vyajumpha, ku Middle East. Para tingati tiyaniske, tingayowoya kuti likalembeka mu nyengo ya ufumu wa Shang ku China. Kweniso likalembeka vyaka pafupifupi 1,000 pambere chisopa cha Chibuda chindambe ku India.—Wonani bokosi lakuti “ Baibolo.”

Buku ilo likovwira na kulongozga makora ŵanthu ni ilo ŵakulipulikiska luŵiro kweniso ndakukolerana na ivyo ŵakukumana navyo. Ndimo liliri Baibolo. Likuzgora makora mafumbo ghakuzirwa chomene pa umoyo.

Kasi muli kujifumbapo kuti, ‘Chifukwa wuli tiliko?’ Fumbo ili lahangayiska ŵanthu kwamba kale m’paka muhanya uno. Kweni zgoro lake likusangika mu vyaputara vyakwambilira viŵiri vya Genizesi, buku lakwamba mu Baibolo. Nkhani za mu Baibolo izi zikutiphalira ivyo vikachitika “pakwamba,” vyaka mabiliyoni ivyo vyajumpha. Iyi ni nyengo iyo vinthu vyose vikaŵirako, vipingausiku, nyenyezi, na charu chapasi. (Genizesi 1:1) Zikulongosora umo charu chapasi chikanozgekera kuti pakhalenge vinthu, umo vyamoyo vyakupambanapambana vikaŵirako, na umo ŵanthu ŵakaŵirako, kweniso chifukwa icho vyose ivi vikaŵirako.

Mu Baibolo muli fundo ziwemi izo zingatovwira pa masuzgo agho tikusangana nagho zuŵa lililose. Fundo izi nizakusuzga yayi kuzipulikiska. Tikuyowoya nthena pa vifukwa viŵiri.

Chakwamba, ivyo Baibolo likuyowoya ni vyakupulikikwa, vyakudunjika, kweniso vyakufika pamtima. M’malo mwa kuyowoya vinthu vinandi vyakusuzga kupulikiska, Baibolo likuyowoya vinthu ivyo ŵanthu ŵangavimanya na kuvipulikiska. Fundo zinonono zikulongosoreka mu mazgu ghapusu ghakukolerana na ivyo tikuchita zuŵa na zuŵa.

Chiyelezgero, Yesu wakayowoya viyelezgero vipusu vinandi kutolera pa ivyo ŵanthu ŵakachitanga zuŵa lililose. Wakakhumbanga kuŵasambizga vinthu ivyo ŵangapulikiska luŵiro. Viyelezgero vinandi ivyo wakayowoya vikusangika mu Upharazgi wa pa Phiri. Upharazgi uwu uli kulembeka mu buku la Mateyu chaputara  5 m’paka 7. Munthu munyake wakayowoya kuti chakulata cha ivyo vili kuyowoyeka mu upharazgi uwu “ntchakuti tiŵe waka na fundo mu mutu yayi, kweni kuti vitilongozge na kutovwira pa ivyo tikuchita.” Mungamalizga kuŵazga vyaputara ivi mu maminiti 15 panji 20. Ndipo muwonenge kuti mazgu gha Yesu ghakaŵa ghapusu kweni ghankhongono.

Chachiŵiri icho tikuyowoyera kuti Baibolo ndipusu kulipulikiska ni nkhani izo zilimo. Ni buku la vidokoni yayi. Kweni ni buku ilo likuyowoya vya ŵanthu ŵamazaza na ŵanthu bweka. Likuyowoya ivyo ŵanthu aŵa ŵakasuzgika navyo, ivyo ŵakagomezganga, ivyo ŵakatondeka, kweniso ivyo ŵakachita makora. Ntchipusu kwa ise kumanya na kuzipulikiska nkhani izi chifukwa zikuyowoya vya ŵanthu kweniso vyakuchitika vyanadi, na ivyo ise tikusambirapo.—Ŵaroma 15:4.

Munthu wakupulikiska makora buku ilo lili mu chiyowoyero chake. Vingachitika kuti namwe muli nalo Baibolo mu chiyowoyero chinu. Wonani ivyo vikuchitika kuti Baibolo lisangike mu viyowoyero vyakupambanapambana.

Kung’anamulira. Pakwambilira penecho, Baibolo likalembeka mu Chihebere, Chiaramu, na Chigiriki. Ichi chikulongora kuti ŵekha awo ŵakamanyanga viyowoyero ivi ndiwo ŵakaŵazganga Baibolo. Kweni pakukhumba kovwira ŵanthu ŵa viyowoyero vinyake, ŵanthu ŵanyake ŵakaghanaghana vya kung’anamulira Baibolo. Chifukwa cha ŵakung’anamulira aŵa, lekani pasono Baibolo lose lanthunthu panji chigaŵa waka lili mu viyowoyero pafupifupi 2,700. Ichi chikulongora kuti sono pa ŵanthu 100, ŵanthu ŵakujumpha 90 ŵangaŵazga Baibolo mu chiyowoyero chawo.

Kusindikizga. Pakwamba, Baibolo likalembekanga pa vipapa (vikumba) na malukwa. Ŵakalembanga na kukopera mwakupwelelera mwakuti ŵanthu kunthazi ŵazakapulike uthenga uwu. Vinthu ivi vikaŵa vyakudura chomene, ndipo vikasangikanga na ŵanthu ŵachoko waka. Kweni kufuma waka apo Gutenberg wakapanga makina ghakusindikizgira mabuku vyaka 550 ivyo vyajumpha, ntchito yakupanga Baibolo yikwenda luŵiro chomene. Ukaboni ukulongora kuti mabaibolo ghakujumpha 5 biliyoni ghapelekeka ku ŵanthu.

Palije buku linyake la chisopa ilo lingafolako ku Baibolo. Nadi, ili ni buku ilo munthu wangalipulikiska. Nyengo zinyake chingaŵa chakusuzga kuti munthu wapulikiske Baibolo. Kweni wovwiri ulipo. Kasi mungawusanga nkhu? Kasi vingamovwirani wuli? Wonani nkhani yakulondezgapo.