Kasi Mukumanya?
Kasi Ŵayuda awo ŵakaluta ku Yerusalemu pa Pentekoste mu 33 C.E. ŵakafuma nadi mu “mtundu uliwose pa charu chapasi”?
Padera pa ivyo vikuyowoyeka pa Milimo 2:5-11, nkhani yinyake iyo wakalemba Philo Muyuda yikulongosora kuti pa Pentekoste mu 33 C.E., ku Yerusalemu kukiza ŵanthu ŵanandi chomene.
Pakuyowoya za ŵanthu awo ŵakalutanga ku Yerusalemu, Philo wakalemba kuti: “Ŵanthu ŵanandi chomene kufuma misumba yinandi ŵakizanga ku chiphikiro chilichose. Ŵanyake ŵakafumanga mu vyaru vyakutali, ŵanyake ŵakendanga pa nyanja, kufuma kuvuma na kuzambwe kweniso kumpoto na kumwera.” Kweniso Philo wakalemba vinthu vinyake ivyo vikaŵa mu kalata iyo Agripa I muzukuru wa Herode Mukuru wakalembera Caligula Themba la Ŵaroma. Mu kalata iyi, Agripa wakayowoyapo vya Yerusalemu. Wakati: “Msumba Utuŵa . . . ni msumba ukuru wa charu cha Yudeya pera yayi kweniso wa vyaru vinyake vinandi, chifukwa cha magulu gha ŵanthu ŵake awo ŵakukhala mu vyaru vyakufupi.”
Agripa wakazunura vyaru ivyo mukaŵa magulu gha Ŵayuda. Vinyake mwa vyaru ivi vikaŵa vyakutali chomene nga ni Mesopotamiya, North Africa, Asia Minor, Greece, na virwa vya ku Meditereniyani. Joachim Jeremias wakati: “Nangauli pa mazina agha ŵandazunurepo maulendo gha ku Yerusalemu, kweni ntchakumanyamanya kuti maulendo agha ghakaŵangako chifukwa dango likatenge Ŵayuda wose ŵalara msinkhu ŵalutenge ku malo agha.”—Dotoronome 16:16.
Kasi ŵanthu awo ŵakalutanga ku viphikiro ku Yerusalemu ŵakagonanga nkhu?
Chaka chilichose ku Yerusalemu kukaŵanga viphikiro vitatu. Viphikiro ivi ni Paska, Pentekoste na Chiphikiro cha Visakasa. Mu nyengo ya Ŵakhristu ŵakwambilira, Ŵayuda ŵanandi kufuma mu Israyeli yose na vyaru vinyake ŵakaluta ku Yerusalemu kukaŵapo pa viphikiro ivi. (Luka 2:41, 42; Milimo 2:1, 5-11) Ŵanthu wose aŵa ŵakakhumbikwiranga malo ghakugona.
Ŵanyake ŵakagonanga ku ŵabwezi ŵawo, ndipo ŵanyake ŵakagonanga mu nyumba zakugonako ŵalendo. Ŵanyake ŵakajintha mahema mumphepete mwa m’panda wa Yerusalemu. Apo Yesu wakaluta kaumaliro ku Yerusalemu, wakagona ku Betaniya, msumba uwo ukaŵa pafupi waka.—Mateyu 21:17.
Ŵanthu ŵanyake ŵali kusanga vinyumba vinyake, kufupi na uko kukaŵa tempile, ivyo mukaŵa tuviziŵa twakugezeramo tunandi. Ŵakughanaghana kuti mu nyumba izi ndimo ŵanthu awo ŵakizanga ku viphikiro ŵakwenera kuti ŵakagonanga na kugezeramo pambere ŵandanjire mu tempile. Pa yimoza mwa nyumba izi pali kulembeka mazgu agho ghakulongora kuti Theodotus, wasembe na mulongozgi wa sunagoge, ndiyo ‘wakazenga sunagoge kuti ŵanthu ŵaŵazgirengemo Tora (Dango), kweniso ndiyo wakazengeska nyumba zakufikiramo ŵalendo, na kuŵikamo maji ghakuti ŵalendo ŵagezenge.’