PANAYIOTA wakakulira pa chirwa chinyake pa nyanja ya Meditereniyani. Wakati waŵa muwukirano wakamba kuchita vyandyali. Pamanyuma, wakaŵa mulembi wa chipani mu muzi uwo wakakhalanga. Wakendanga mu nyumba za ŵanthu kusonkheska ndalama za chipani. Kweni nyengo yikati yajumphapo, Panayiota wakakhuŵara. Wakawona kuti mu chipani mukaŵa sankho, kwambana, na kuchitirana sanji.

Daniel wakakulira ku Ireland mu banja lakutemwa kusopa. Kweni chitima chikumukora para wakukumbuka upusikizgi wa ŵasembe. Ŵasembe aŵa ŵakamwanga chomene moŵa, kutchova njuga, na kwiba zithero. Ndipouli, ŵasembe aŵa ŵakaphaliranga Daniel kuti usange wakunanga wamuphya ku moto.

Jeffery wakagwira ntchito nyengo yitali pa kampani ya sitima iyo ŵeneko mba ku United Kingdom na United States mu dipatimenti ya kusaska na kuguliska malonda. Wakukumbuka kuti nyengo zinandi wakawonanga ŵanthu ŵakuhonga ŵalara ŵa boma. Ŵanthu aŵa ŵakayowoyanga mwakukopa, kupusika ŵalara ŵa boma mwakuti boma liŵape ntchito.

Chachitima ntchakuti vyanthena ivi vili palipose. Upusikizgi wazara mu ndyali, chisopa, kweniso mu vyamalonda. Pakwamba lizgu Lachigiriki ilo lili kung’anamulika kuti upusikizgi likayowoyanga vya munthu uyo wakuchita madirama uku wavwara chinyawu kumaso. Pamanyuma, likamba kuyowoya vya waliyose uyo wakupusika ŵanyake kuti waŵalyere panji wasange ivyo wakukhumba.

Munthu uyo ŵanyake ŵamuchitira upusikizgi vikumuŵaŵa mu mtima, wakukalipa, na kudandawura. Chifukwa cha kukwenyelera, wangayowoya kuti: “Kasi upusikizgi uzamumara?” Uwemi ngwakuti Mazgu gha Chiuta ghakutipa chigomezgo chakuti uzamumara.

Baibolo likutiphalira kuti upusikizgi ukamba na ŵanthu yayi, kweni na chilengiwa chambura kuwoneka. Ŵanthu ŵakati ŵalengeka, Satana Dyabulosi wakabisama mu njoka nga ntchinyawu, ndipo wakajilongora nga ni munthu muwemi na kupusika Eva. (Genizesi 3:1-5) Kwambira nyengo yira, ŵanthu ŵanandi ŵakujibisa mwakuti ŵapusike ŵanyawo kuti ŵasange ivyo ŵakukhumba.

Mtundu wa Israyeli ukawira mu chipingo cha kusopa ŵachiuta ŵatesi na kuchita upusikizgi. Chiuta wakaŵachenjezga kanandi waka kuti ivi ni viheni. Yehova Chiuta wakayowoya kwizira mwa ntchimi Yesaya kuti: “Ŵanthu aŵa ŵakusendelera kwa ine na mulomo wawo, ŵakunichindika na milomo yawo, kweni mtima wawo uli kutali na ine.” (Yesaya 29:13)  Mtundu wura ukati watondeka kusintha, Chiuta wakazomerezga maufumu ghanyake kuparanya Yerusalemu na tempile lake, likuru ilo Ŵaisrayeli ŵakasoperangako. Pakwamba wakazomerezga Ŵababuloni kuparanya likuru lira mu 607 B.C.E., ndipo paumaliro wakazomerezga Ŵaroma kuliparanya mu 70 C.E. Ichi chikulongora kuti Chiuta walekelerenge upusikizgi m’paka muyirayira yayi.

Kweni Chiuta na Mwana wake Yesu, ŵakukondwa chomene na ŵanthu awo mbakugomezgeka na ŵanenesko. Apo Yesu wakambanga waka uteŵeti wake, munthu munyake zina lake Nataniyeli wakiza kwa iyo. Yesu wakati wamuwona, wakati: “Wonani, Muisrayeli nadi, mwa uyo mulije upusikizgi.” (Yohane 1:47) Nataniyeli, uyo wakachemekangaso Baratulumeyu wakaŵa yumoza wa ŵapositole 12 ŵa Yesu.—Luka 6:13-16.

Yesu wakachezganga na ŵasambiri ŵake, ndipo wakaŵasambizga umo Chiuta wakuchitira vinthu. Wakaŵaphalira kuti ŵangaŵanga ŵapusikizgi yayi. Kuti ŵawonerepo, Yesu wakasuska chomene ŵaliska ŵa mu nyengo yira chifukwa cha upusikizgi wawo. Wonani vinyake ivyo ŵaliska ŵara ŵakachitanga.

Ŵakachitanga “urunji” kuti ŵajilongore ku ŵanthu. Yesu wakaphalira ŵanthu kuti: “Chenjerani kuti muleke kuchita urunji winu panthazi pa ŵanthu kuti ŵamuwonani . . . nga umo ŵapusikizgi ŵakuchitira.” Wakaŵaphaliraso kuti pakupeleka vyawanangwa vyalusungu, ŵachitenge ‘mwachisisi,’ panji kuti kwambura kujilongora. Wakati ŵalombenge kuudesi, kulomba kuti ŵanthu ŵaŵawone waka yayi. Para ŵakuchita nthena ndipo Chiuta wangakondwa na kusopa kwawo.—Mateyu 6:1-6.

Ŵakatemwanga kususka ŵanyawo. Yesu wakati: “Wamupusikizgi iwe! Wuskamo dankha phaso mu jiso lako, apo ndipo uwonenge makora umo ungawuskiramo kachiswaswa ako kali mu jiso la mubali wako.” (Mateyu 7:5) Para munthu wakuŵika mtima pa ivyo ŵanyake ŵabudiska uku nayo wakubudiska vinandi, ndikuti ni mupusikizgi. Chifukwa ntchakuti “wose ŵali kwananga ndipo ŵakupeleŵera pa uchindami wa Chiuta.”—Ŵaroma 3:23.

Ŵakaŵanga na maghanoghano ghaheni. Nyengo yinyake, ŵasambiri ŵa Ŵafarisi na ŵakulondezga chipani cha Herode ŵakiza kwa Yesu kuzakamufumba vya msonkho. Mwauryarya, ŵakati kwa Yesu: “Msambizgi, tikumanya kuti mukuneneska ndipo mukusambizga nthowa ya Chiuta mu unenesko.” Pakukhumba kumusanga na kafukwa, ŵakamufumba kuti: “Kasi ntchakuzomerezgeka kupeleka msonkho kwa Kesare panji yayi?” Yesu wakati: “Chifukwa wuli mukuniyezga, ŵapusikizgi imwe?” Yesu wakaŵachema ŵapusikizgi chifukwa ŵakakhumbanga nadi zgoro yayi, kweni ŵakakhumbanga kuti “ŵamukore mu kayowoyero kake.”—Mateyu 22:15-22.

Mpingo wa Ŵakhristu ukati wamba pa Pentekoste mu 33 C.E., ŵanthu ŵakayezganga kuyowoya unenesko kweniso kugomezgeka. Ŵakhristu ŵakalimbikiranga kuti ŵaleke upusikizgi. Petrosi, uyo wakaŵa yumoza wa ŵapositole 12, wakaphalira Ŵakhristu ŵanyake kuti ‘ŵapulikirenge unenesko na kutemwa ŵabali kwambura upusikizgi.’ (1 Petrosi 1:22) Mpositole Paulosi wakaphalira ŵateŵeti ŵanyake kuti ŵaŵenge na “chitemwa chakufuma mu mtima wakutowa na njuŵi yiwemi kweniso mu chipulikano chambura upusikizgi.”—1 Timote 1:5.

Visambizgo vya Yesu na ŵapositole, ivyo tikuvisanga mu Baibolo, ni vyakovwira chomene mazuŵa ghano nga umo vikaŵira kale. Pa nkhani iyi, mpositole Paulosi wakalemba kuti: “Mazgu gha Chiuta ngamoyo na ghankhongono, ngakuthwa kuluska lupanga lwa wuyi kosekose, ghakugwaza m’paka kupatura umoyo na mzimu, mafindo na mongo, ndipo ghakumanya ivyo mtima ukughanaghana na kukhumba.” (Ŵahebere 4:12) Ŵanandi ŵaleka upusikizgi na kwamba kuchita vinthu mwakugomezgeka chifukwa cha kumanya ivyo Baibolo likusambizga na kuvilondezga. Wonani ivyo vikawovwira ŵanthu  ŵatatu awo ŵazunulika kukwambilira kwa nkhani iyi.

Panayiota wakasintha umoyo wake apo munthu munyake wakamuchemera ku maungano ku Nyumba ya Ufumu ya Ŵakaboni ŵa Yehova. Wakati wafika, wakawona kuti pakaŵavya munthu wakujilongora kuti ni murunji chomene pa ŵanyake. Panayiota wakuti: “Nkhawona kuti ŵanthu ŵake ŵakutemwana nadi na kughanaghanirana, nindawonepo vyanthena ivi nyengo yose iyo nkhaŵira mu ndyali.”

Panayiota wakamba kusambira Baibolo ndipo wakasintha umoyo wake m’paka wakabatizika. Ivi vikachitika vyaka 30 ivyo vyajumpha. Pasono iyo wakuti: “Nili kusanga chinthu chakuzirwa chomene chifukwa namanya icho taŵanthu tili kuŵirako. Ichi nkhachimanya apo nkhendanga nyumba na nyumba kusonkheska ndalama za chipani yayi, kweni nkhati namba kupharazga Ufumu wa Chiuta, uwo uzamovwira nadi kuti pa charu paŵe urunji.”

Daniel wakachitanga makora chomene mu mpingo ndipo wakapika maudindo. Pakati pajumpha vyaka vichoko waka, wakatimbanizga vinthu ndipo wakasuzgikanga chomene mu mtima. Iyo wakati: “Nkhati nakumbuka upusikizgi uwo nkhawuwonanga ku tchalitchi vyaka vyakumasinda, nkhawona kuti ntchiwemi nithure pasi udindo. Nkhakhumba yayi kuti ŵabali ŵawonenge nga nili munthu muwemi, apo ndimo niliri yayi.”

Daniel wakati wawovwirika na kusintha, wakawona kuti wangateŵeteraso na mtima wakutowa, ndipo wakazomera wakati wapikaso udindo mu mpingo. Ŵanthu ŵekha awo ŵakuteŵetera Chiuta kwambura upusikizgi ndiwo ŵangachita vyanthena ivi. Ŵakusambira ‘kuwuskamo phaso’ mu jiso lawo pambere ŵandapemphe mubali wawo kuti ‘ŵamuwuskemo kachiswaswa’ mu jiso.

Jeffery, uyo wakagwira ntchito nyengo yitali mu vyamalonda, wakati: “Nkhati namba kusambira vinandi vya mu Baibolo, nkhawona kuti ningachitaso ukhuluku yayi. Ivyo Baibolo likuyowoya pa Zintharika 11:1 vyakuti Yehova wakutinkha sikelo yaupusikizgi, vikanikhwaska chomene mu mtima.” Mwakupambana na ŵanthu awo ŵakafumba Yesu vya msonkho, Jeffery wakasambira kuti ntchiwemi yayi kuŵa na maghanoghano ghaheni pakuchita vinthu na Ŵakhristu ŵanyake panji ŵanthu ŵanyake.

Pa charu chose, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakuyezgayezga kulondezga ivyo ŵakusambira mu Baibolo. Ŵakulimbikira kuvwara “wunthu uphya uwo ukalengeka mwakuyana na khumbo la Chiuta, mu urunji wenecho na kugomezgeka.” (Ŵaefeso 4:24) Tikumupemphani kuti muŵamanye Ŵakaboni ŵa Yehova, ivyo ŵakugomezga, na umo ŵakovwilira ŵanthu kuti ŵamanye charu chiphya icho Chiuta walayizga. Mu charu ichi ndimo “muzamukhala urunji.”—2 Petrosi 3:13.