Kasi mukugomezga kuti ŵanthu ŵangamazga masuzgo agho ghakupangiska kuti pa charu paŵavye mtende na chivikiliro? Kuti ŵanthu ŵamazge masuzgo agho tikusangana nagho, ŵakwenera kumanya icho chili kwambiska.

Mwachiyelezgero, Tom wakalwara ndipo pamanyuma wakafwa. Chifukwa wuli wakafwa? Dokotala uyo wakawovwiranga Tom panyengo iyi, wakayowoya kuti: “Apo Tom wakambanga waka kulwara palije uyo wakaghanaghanapo vyakufufuza icho chikambiska suzgo.” Vikuwoneka kuti madokotala agho ghakamba kumovwira ghakamupa waka munkhwala wakuti uchepeskeko vyakuŵinya.

Kasi ndivyo ŵanthu ŵakuchita kuti ŵamazge masuzgo mu charu? Mwachiyelezgero, kuti ŵamazge uchigeŵenga, maboma ghaŵika malango, makamera ghakuti ghajamburenge ivyo ŵanthu ŵakuchita, kweniso ghakovwira ŵapolisi kuti paŵe chivikiliro chakukwana. Nthowa izi nyengo zinyake zikovwira, kweni zikumazga yayi icho chikwambiska masuzgo. Umo ŵanthu ŵakuchitira vinthu vikulongora ivyo ŵakughanaghana, umo ŵakujipulikira, ndiposo ivyo ŵakukhumba.

Daniel, uyo wakukhala ku charu chinyake cha ku South America uko chuma chikwenda makora yayi, wakati: “Tikakhalanga makora waka. Tikafipanga mtima yayi kuti kwizenge ŵankhungu ŵa futi. Kweni pasono, mu tawuni na mu muzi wuwo mulije mtende. Chifukwa cha masuzgo agho ghali mu charu chithu, tawona kuti ŵanthu ŵanandi mbaryezi ndipo ŵakuzirwiska yayi umoyo panji katundu wa ŵanyawo.”

Munthu munyake uyo timuchemenge kuti Elias wakachimbira vipolowe ku Middle East ndipo pamanyuma wakasambira Baibolo. Wakati: “Mu tawuni yakwithu, ŵapapi, ŵamatchalitchi na ŵandyali ŵakachiskanga ŵachinyamata kuchitako nkhondo mwakuti ŵamanyikwe kuti mbanthu ŵachikanga. Gulu la ŵalwani awo ŵakalimbananga nawo ŵakaphalirikangaso vyakuyana waka. Vyose ivi vikapangiska kuti nimanye kuti kugomezga munthu nkhwawaka.”

Buku lakale chomene ilo muli vinjeru likuneneska para likuti:

• “Maghanoghano gha mtima wa munthu ngaheni kwambira waka pa wanichi wake.”—Genizesi 8:21.

• “Mtima nguryarya kuluska chilichose, nguheni wambura kukoleka. Kasi ni njani wangawumanya?”—Yeremiya 17:9.

• “Mu mtima mukufuma maghanoghano ghaheni, kukoma ŵanthu, . . . mauzaghali, unkhungu, maukaboni ghautesi.”—Mateyu 15:19.

Ŵanthu ŵatondeka kusanga nthowa zakumazgira vinthu viheni ivyo ŵanthu ŵaheni ŵakuchita. Unenesko ngwakuti nkharo za ŵanthu zikulutilira kunangika, nga umo tanguwonera mu nkhani yakwamba. (2 Timote 3:1-5) Kuluska kumasinda kose, sono ŵanthu ŵakumanya vinthu vinandi ndiposo ŵali na nthowa zinandi zakuyowoyeskerana, kweni vinthu viheni vikulutilira kuchitika. Chifukwa wuli taŵanthu tikutondeka kuti pa charu paŵe mtende kweniso chivikiliro? Kasi tikujichichizga kuchita vinthu ivyo tingafiska yayi? Kasi ntchamachitiko kuti vinthu visinthe?

Nangauli pangaŵa nthowa zinyake zakovwilira ŵanthu kuti ŵaŵe na nkharo ziwemi, kweni vingachitika yayi kuti munthu wiziske mtende pa charu. Chifukwa wuli? Chifukwa pali vinthu vinyake ivyo munthu wangakwaniska yayi.

Unenesko ngwakuti: “Munthu . . . wangalongozga yayi mendero ghake.” (Yeremiya 10:23) Nadi, tili kulengeka  kuti tijilamulirenge tekha yayi. Nga umo viliri kuti tingakhala yayi pasi pa maji, ndimo viliriso kuti tili kulengeka kuti tilamulirenge ŵanyithu yayi.

Jifumbani kuti: Kasi ŵanthu ŵakutemwa kuti ŵanyawo ŵaŵaphalirenge vyakuchita panji fundo zakuti ŵalondezgenge? Kasi ŵanthu ŵakukondwa para ŵanyawo ŵakuŵaphalira ivyo ŵangasankha pa nkhani ya kufumiska nthumbo, kupeleka chilango chikuru, panji umo ŵangalangira ŵana ŵawo? Ivi ni vinyake mwa vinthu ivyo vikupangiska ŵanthu kuti ŵaleke kuŵa ŵakukolerana. Nangauli chingaŵa chakusuzga kuzomerezga, kweni ivyo Baibolo likuyowoya ni vyakupulikikwa. Tilije nkhongono panji mazaza ghakulongozgera ŵanthu ŵanyithu. Ipo ni nkhu uko tingasanga wovwiri?

Zgoro ndakuti ni Mlengi withu uyo wangatovwira chifukwa ndiyo wali kutilenga. Mwakupambana na ivyo ŵanthu ŵanyake ŵakughanaghana, iyo wandatiluwe. Baibolo likuyowoya kuti nyengo zose Chiuta wakutighanaghanira. Para tapulikiska ivyo Baibolo likuyowoya, chiŵenge chipusu kumanya kuti tingajilongozga tekha yayi. Kweniso tipulikiskenge chifukwa icho ŵanthu ŵakutondekera kujilongozga ŵekha kwamba kale. Lekani munthu munyake wakusambira chomene wa ku Germany wakati: “Palije icho ŵanthu na maboma ŵali kusambirapo pa ivyo vikachitika kumanyuma panji kusintha nkharo yawo.”

Munthu munyake wavinjeru wakayowoya kuti “vinjeru vikuwoneka vyaurunji na milimo yake” panji kuti ŵana ŵake wose. (Luka 7:35) Mwachiyelezgero, fundo yinyake ya vinjeru yikusangika pa Yesaya 2:22, apo pakuti: “Kuti vimwenderani makora, lekani kuthemba munthu.” Ulongozgi uwu nguwemi chifukwa ukutovwira kuti tileke kulindilira vinthu vyautesi ivyo vingachitika yayi. Kenneth, uyo wakukhala mu tawuni yinyake ku North America uko kanandi kukuchitika viwawa, wakati: “Ŵandyali ŵakupambanapambana ŵakulayizga kuti ŵasinthenge vinthu, kweni ŵakufiska yayi. Nyengo zose ŵakutondeka kufiska ivyo ŵalayizga, ndipo ivi vikupeleka ukaboni wakuti ivyo Baibolo likuyowoya ni vyaunenesko.”

Daniel, uyo tangumuzunura pakwamba, wakalemba kuti: “Ivyo vikuchitika zuŵa lililose vikunovwira kupulikiska kuti ŵanthu ŵangalongozga makora yayi. . . . Mungaŵa ŵakuvikilirika chifukwa chakuti muli na ndalama zinandi ku banki panji muli na mabizinesi ghakurughakuru yayi. Nawonapo ŵanthu ŵanyake ŵakusangana na masuzgo kweni ŵali navyo vinthu ivi.”

Baibolo likuyowoya umo tingajivikililira ku vinthu vyautesi ivyo ŵanthu ŵakuyowoya. Kweniso likutiphalira vinthu viwemi ivyo vichitikenge munthazi nga umo tiwonerenge mu nkhani zakulondezgapo.