Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

SUZGO

Vinthu Ivyo Vikutimbanizga Chivikiliro

Vinthu Ivyo Vikutimbanizga Chivikiliro

“Ŵanthu mazuŵa ghano ŵaluta panthazi chomene na tekinoloje, sayansi, kweniso ŵali na nthowa zinandi zakusangira ndalama . . . Ndipouli, umo vinthu viliri pa nkhani ya [ndyali, chuma, kweniso kunangika kwa chilengiwa,] vikuwoneka kuti muwiro uwu ndiwo wananga chomene vinthu pa charu chapasi.”—The Global Risks Report 2018, World Economic Forum.

CHIFUKWA WULI ŴANTHU ŴANANDI AWO MBAKUSAMBIRA CHOMENE ŴAKUFIPA MTIMA NA UMO CHARU CHIŴIRENGE KWENISO UMO VINTHU VIŴIRENGE KWA ISE? GHANAGHANIRANI MASUZGO GHANYAKE AGHO TIKUSANGANA NAGHO.

  • KWIBIRA ŴANTHU PA INTANETI: Nyuzipepara yinyake ya ku Australia yikati: “Mazuŵa ghano pa intaneti ni malo ghakofya chomene. Ŵanthu ŵanyake ŵakutemwa chomene kunyengelera ŵana kuti ŵagone nawo, kofya ŵanyawo, kuŵikapo vinthu viheni ivyo vikupangiska ŵanthu kuti ŵayambanenge, kweniso kwibira ŵanyawo. Kwibira munthu vinthu vyachisisi ntchimoza mwa vinthu viheni ivyo vyazara chomene. . . . Intaneti yikupangiskaso ŵanthu kuti ŵaŵenge na nkharo ziheni chomene nga mbukali na nkhaza.”

  • KUPAMBANA PA NKHANI YA CHUMA: Kuyana na lipoti la sonosono la Oxfam International, ndalama za ŵanthu 8 ŵasambazi chomene para ŵangazisazga pamoza zingayana waka na ndalama za ŵanthu 3.6 biliyoni awo mbakavu chomene pa charu chose. Lipoti la Oxfam likati: “Chuma chikwenda makora yayi mu charu ichi, ŵanthu ŵachoko waka ŵasambazi chomene ŵakulutilira kusambazga apo ŵakavu ŵakulutilira kukavuka, ndipo ŵanandi mwa ŵakavu aŵa mbanakazi.” Ŵanyake ŵakufipa mtima kuti chifukwa cha kuleka kuyana pa nkhani ya ndalama vingapangiska kuti ŵanthu ŵambe viwawa.

  • VIWAWA NA KUTAMBUZGIKA: Lipoti la 2018 lakufuma ku wupu wa United Nations Refugee Agency likati: “Pasono tasanga kuti chiŵelengero cha ŵanthu awo ŵakuchimbira kwawo chikulutilira kukwera.” Ŵanthu ŵakujumpha 68 miliyoni ŵali kuleka nyumba zawo na kuchimbira chifukwa cha viwawa panji kutambuzgika. Lipoti ili likatiso: “Pa masekondi ghaŵiri ghalighose, pafupifupi munthu yumoza wakuchimbizgika mu chikaya.”

  • KUNANGIKA KWA CHILENGIWA: Lipoti linyake likati: “Mitundu yinandi ya vyakumera na ya vinyama yamba kusoŵa chomene. Ndipo umoyo wa ŵanthu uli pangozi chifukwa cha kunangika kwa mphepo na nyanja.” (The Global Risks Report 2018) Kweniso mu vyaru vinyake, chiŵelengero cha tuvibenene chikulutilira kukhira. Ntheura ŵasayansi ŵakuyowoya kuti chilengiwa chinganangikirathu chifukwa tuvibenene tukovwira kuti vyakumera vipambike.

Kasi tingasintha vinthu mu charu kuti tiŵe ŵakuvikilirika nadi? Ŵanthu ŵanyake ŵakuwona kuti masambiro ghangawovwira. Usange ni nthena, kasi ni masambiro wuli? Nkhani zakulondezgapo zizgorenge mafumbo agha.