Para mphepo yanangika pa charu chapasi, vyamoyo vingaŵapo yayi. Mbanthu ŵachoko chomene pa charu chapasi awo ŵakuthuta mphepo izo wupu wakuwona vyaumoyo wa World Health Organization ukuti ni ziwemi ku thupi la munthu.

Kunangika kwa mphepo kungapangiska ŵanthu kuti ŵaŵe na nthenda ya kutondeka kuthuta makora, kansa ya mu maphapu na nthenda ya mtima. Chaka chilichose, ŵanthu 7,000,000 ŵakufwa luŵiro chifukwa cha kunangika kwa mphepo.

Charu chili kulengeka kuti chilutilire kupeleka mphepo ziwemi ku vyamoyo vyose. Kweni ivi vingachitika pekha para ŵanthu ŵakuleka kunanga mphepo. Wonani viyelezgero vichoko waka.

• Fundo yakuti nkhorongo zikonkha mphepo ziheni njakumanyikwa makora. Kweni fundo iyo ŵanandi ŵakuleka kuyimanya njakuti visapa panji kuti vithapwi ivyo vikuŵa mumphepete mwa nyanja zikuru, mukumera mtundu unyake wa makumi agho ghakugwira ntchito yikuru chomene kuluska nkhorongo. Makuni agha ghakugwira ntchito yikuru ya kuwuskamo mphepo ziheni mu mlengalenga, maulendo ghankhondi kuluska umo nkhorongo zikuru zikuchitira.

• Kusanda uko kwachitika sonosono apa kukulongora kuti mtundu unyake wa makoŵi panji kuti ndele izo zikumera mu maji zikuwuskamo mphepo ziheni mu mlengalenga na kuziwundira. Mahamba gha ndele za mtundu uwu, ghali na tumathumba uto zikuzuzgamo mphepo izi, ndipo tumathumba utu tukovwira kuti mahamba agha ghayenjamenge pa maji mtunda utali. Para mahamba agha ghafika kutali na mtunda, tumathumba utu tukuphuntha ndipo mphepo ziheni zikuluta pasi pa nyanja. Para zaluta pasi, vikuwoneka kuti mphepo izi zikuwundilika kwa vyaka vinandi.

• Ukaboni wakuti mphepo za mu charu zingajitozgaso para zanangika ukawoneka mu nyengo ya muliri wa COVID-19 apo makampani ghanandi ghakaleka kugwira ntchito zawo. Mu 2020, apo makampani na magalimoto ghanandi ghakaleka kugwira ntchito na kufumiska vijosi viheni, mphepo zikajitozga mwaluŵiro chomene. Kuyana na lipoti la mu 2020 la wupu wakuwona vya mphepo la “World Air Quality,” vyaru vyakujumpha 80 peresenti vikayowoya kuti mphepo zawo zikasintha mwaluŵiro chomene na kuŵa ziwemi apo makampani ghanandi ghakaleka kugwira ntchito zawo.

Maboma ghakulutilira kuchiska makampani kuti ghachepeske kuchita vinthu ivyo vikunanga mphepo. Kweniso ŵasayansi ŵakulutilira kubowozga nthowa ziphya izo zingawovwira kuti mphepo ziwemi ziwelerepo. Mwachiyelezgero, nthowa yimoza iyo ŵakugwiliskira ntchito ni twamoyo tuchokotuchoko twambura kuwoneka na maso (microbes) kuti tuzgorenge vinthu vyakunanga mphepo kuŵa viwemi waka. Kweniso nkhwantha zikuchiska ŵanthu kuti ŵendenge pasi panji pa njinga ya kapalasa m’malo mwa kwenda pa galimoto kweniso kuleka kuchita vinthu ivyo vingananga mphepo.

Lipoti la mu 2022 lakufuma ku mawupu gha vyaru vyakupambanapambana kusazgapo wupu wakuwona vya umoyo wa World Health Organization na wa World Bank, ghakulongora kuti pakukhumbikwa vinandi.

Lipoti la mu 2020, likati ŵanthu ŵanandi pa charu chose ŵakugwiliskira ntchito vinthu vyakunanga mphepo para ŵakuphika. Mu vyaru vinandi, mbanthu ŵachoko chomene awo ŵangakwaniska kuphikira sitovu, magesi, panji gasi.

“Yehova, Chiuta waunenesko, Uyo wali kulenga mtambo . . . Uyo wali kutandazga charu chapasi na vyose ivyo vilimo, Mweneuyo wakupeleka mvuchi ku ŵanthu awo ŵakukhalamo.”—Yesaya 42:5.

Chiuta wakalenga mphepo izo tikuthuta na vinthu vyakawiro vyakuti vitozgenge mphepo izi. Iyo wali na nkhongono kweniso wakutemwa chomene ŵanthu. Ntheura asi ntchakupulikikwa kuti wangawezgerapo mphepo izo zanangika kuti ziŵeso ziwemi? Wonani nkhani yakuti “Chiuta Walayizga Kuti Charu Ichi Chiponenge.”