E foliga mai me ne faite a mea ola. Ne faite a te ola mai i tamā mea fo‵liki e taku ki sela. E pelā mo tamā fale gaosi mea, e fai ne sela takitasi a galuega faiga‵ta e uke ke mafai o ola aka se mea. E mafai o lavea atu a tamā mea ola i so se koga. E pelā mo te isi faka‵fete falaoa, se sela foliki e tasi. Kafai e fakatusa ki te sela i se tino ola, e foliga faigofie mai a te sela i te isi. Kae e faigata ke malamalama i ei. E ‵pau eiloa te fakatokaga o sela i te isi mo te DNA (telā e maua i ei a fakatonuga ki mea e ‵tau o fai ne ia). E maua i ei masini fo‵liki kolā e fakasoa, e ave kae fulifuli ne latou a mea i ei—ko faifaiga kolā e aoga malosi ke fakatumau te ola i mea konei. Kafai ko seai ne meakai i sela o te isi, ko te mea loa ko se galue. E fai ei ke tuku leva kae se masei vave a te isi i tau umu kuka ke oko ki te taimi ko fakaaoga ei ne koe.

Ne sukesuke ne saienitisi a sela i isi i se fia o tausaga ko te mea ke mafai o malamalama faka‵lei latou i sela i te tino. Kae koi uke ‵ki eiloa a mea e seki iloa ne latou. “E se lava a saienitisi ke fai ne latou a mea kolā e ma‵nako matou ke malamalama i ei e uiga ki te auala e galue ei a te isi,” ko pati a Ross King, se polofesa i te Chalmers University of Technology i Sweden.

Se a tau faka‵tau? E mata, e fakamaoni mai i te faigata ke malamalama i te auala e galue ei a te sela i te isi me ne faite te mea tenā?  E mata, ne maua se mea fakaofoofogia penā e aunoa mo se tino ne faite ne ia?

A mea ola e mafai fua o maua mai i se mea ola. A te DNA ne faite mai te tuku fakatasiga o kēsi e taku ki nucleotides. A sela takitasi i te tino e 3.2 piliona o nucleotides i ei. A mea konei ne fakatoka i se auala telā e ga‵lue faka‵lei ke mafai ne te sela o faite a mea kolā e aoga ki te foitino.

Ne iloa aka ne saienitisi me faitalia te uke o taimi e tuku fakatasi ei a nucleotides konei, e tasi fua te DNA e mafai o faite mai i ei, telā ko te 1 ki te 10¹⁵⁰ (telā ko te 1 mo leai e 150 i ana tua). A te fakatokaga tenei se mea telā e faigata eiloa o tupu.

E seai ne fakamaoniga fakasaienitisi ne maua aka me e mafai fua o sonā maua a te ola mai i se mea sē ola.

E tu ‵kese a te tino ola. E maua ne tatou, tino ola, a uiga kolā e mafai ei o katoatoa te ‵tou fia‵fia ki te olaga—kolā e se maua ne nisi mea ola. E maua ne tatou a te atamai ke faite a mea, ke ‵kau fakatasi mo tino, kae fakaasi atu ‵tou lagonaga. E fakatāua ne tatou a te tami, ‵sogi, lagona, ‵lanu, mo te lavea atu o mea. E fakatoka ne tatou a mea mō aso mai mua kae ‵sala ki te aoga o te olaga.

Se a tau faka‵tau? E mata, ne ‵sae aka a uiga konei i a latou eiloa i loto i a tatou me e manakogina i ei ke ola kae fanafanau tatou? Io me e fakaasi mai i ei me i te ola se meaalofa mai i se Mafuaga alofa?