E MATA, E MAFAI O TUMAU TE ‵TOU PANETA?
Te Moana
E MAUA i te moana a mea‵kai e uke a tatou kae penā foki loa mo mea e uke kolā e mafai o faite ki ei a vailakau mō masaki. A te lasiga o te okesene i te lalolagi kātoa e maua mai i te moana, kae e ‵miti ne ia a kēsi ma‵sei kolā e māfua mai i galuega e fai ne tino. E se gata i ei, e fakalagolago foki a tau o aso ki te moana.
Fakamaseiga ki te Moana
A te mafulifuliga o tau o aso e fakamasei i ei a kamu, ika, mo nisi mea ola o te moana. Ne fai mai a saienitisi me i te lasiga o akau—kolā e maua mai ei te kuata o meakai a mea ola katoa i te moana—e mafai eiloa o fakamaseigina i loto i se suā 30 tausaga.
E fai mai a tino ‵poto me e nofo ki se 90 pasene o manu eva kolā e maua olotou mea‵kai mai te moana kāti ne ‵kai ki palasitiki, kae fia miliona o ika i te moana e ‵mate i tausaga katoa ona ko palasitiki kolā e laku ki ei.
“E se ‵lei te tausiga a tatou ki te moana,” ko pati ne fai mai ne te failautusi o te UN ko-General António Guterres i te 2022, “kae nei la, ko fakafesagai atu tatou ki se mea telā ka taku ne au ki te ‘Ocean Emergency.’”
Te ‵Tou Paneta—Ne Faite ke Tumau
Ne faite a te moana mo mea ola i ei ke mafai o tumau i te ‵ma mo te ola ‵lei i a latou eiloa māfai e se lasi te fakamasei ne tino. E fakamatala mai te tusi ko te Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation, me kafai e se fakamasei ne tino a te moana, “e mafai eiloa o tumau a mea ola o te moana i te ‵ma kae toe faka‵lei aka i a latou eiloa.” Mafaufau ki nāi fakaakoakoga:
-
E isi ne mea ola i te tai kolā e fo‵liki ‵ki kae e fakaigoa ki phytoplankton, e fakaaoga kae tausi foki i ei te carbon dioxide—te kēsi telā e mafau‵fau a tino me māfua mai i ei te mafulifuliga o tau o aso. Toeitiiti ko ‵pau te aofaki o carbon dioxide e tausi i phytoplankton mo te aofaki o kēsi e tausi i lakau ‵lasi, mouku, mo nisi lakau aka katoa o te laukele.
-
A mea ola fo‵liki ‵ki ko microbes e kai ne latou a fekau o ika, kolā e mafai o fakalailai ne latou te moana. Ka oti ko kai ei ne nisi mea ola o te moana a mea ola fo‵liki konā. I te auala tenei ka “fakatumau ei a te ‵ma o te moana,” e ‵tusa mo fakamatalaga a te Smithsonian Institution Ocean Portal.
-
A te auala e fakamalū ei ne manu o te tai e uke i te moana a olotou mea‵kai, e fakamāmā i ei te acid i te moana ke mo a ma fakamasei i ei a kamu mo nisi mea ola aka.
Taumafaiga a Tino ke Faka‵lei te Fakalavelave
A te fakaaogaga o ato mo fagu vai kolā e mafai o toe fakaaoga, ka fai ei ke se uke a kaiga e laku ki te moana
Kafai e seai ne kaiga e laku ki te moana ko se manakogina i ei ke ‵fulu ke ‵ma. Tela la, e fakamalosi mai a tino ‵poto ke fakaaoga a ato mo nisi mea kolā e mafai o toe fakaaoga, i lō a palasitiki kolā e fakaaoga fakatasi fua ka oti ko ‵pei i ei.
Kae koi uke a taumafaiga e ‵tau o fai. I se tausaga fakamuli nei, e nofo ki se 9,200 tane o kaiga palasitiki ne ‵tae ne se fakapotopotoga o te enivalomene kolā e peipei ne galu kae ake ki uta i tafatai o fenua e 112. Kae tenā se vaega foliki fua o kaiga kolā e ‵pei faeloa ki te moana i tausaga takitasi.
Ne lipoti mai a te National Geographic me ‘e foliga mai me ko seai eiloa se fakamoemoega ke tai fakamāmā te lasi o te acid i te moana. Ko tō uke a mea [fossil fuel] e ‵sunu ne tāgata, ko se mafai ei ne mea ola i te moana o tumau i te faka‵ma ne latou te moana e pelā mo te auala ne faite ei latou.’
Pogai ke Tali‵tonu ki ei —Pati a te Tusi Tapu
“A te lalolagi ko ‵fonu i au mea ne faite. E isi se tai, e lasi ‵ki kae lauefa, kae ‵fonu eiloa i mea ola e se mafai o lau, ne mea ‵lasi mo mea fo‵liki.”—Salamo 104:24, 25.
Ne faite ne te ‵tou Atua a te moana ke mafai ne mea ola i ei o tausi latou ke ‵ma. Mafaufau la: Kafai e iloa ne ia a mea e uke e uiga ki te moana mo mea ola i ei, e mata, e mafai ne ia o toe faka‵lei aka a fakamaseiga kolā ne fai ki te moana? Onoono ki te mataupu ko te “E Folafola Mai te Atua me ka Tumau te ‵Tou Paneta,” i te itulau e 15.
