1, 2. (a) Ne a tulaga faiga‵ta e fe‵paki mo nisi o ‵tou taina mo tuagane? (e) Ne a fesili e ‵sae aka i ei?

“I TE taimi ne kamata ei se tamā taua i Burundi, ne ‵nofo atu te motou kāiga i se fono,” e fai mai se taina e igoa ki a Lije. “Ne mafai o lavea ne matou a tino e tele‵tele kae fana‵fana. Ne ‵tele atu oku mātua mo matou tama‵liki e toko 11 ke ‵sao atu mo gatu fua e ‵pei ei matou. Ne oko fakamuli atu a nisi tino i toku kāiga ki te koga ‵nofo i Malawi mō tino fakaa‵lofa, se malaga telā e sili atu i te 1,000 maila (1,600 km) te ‵mao. A te ‵toega o matou ne ‵tele mavae‵vae atu.”

² I te lalolagi kātoa, a tino fakaa‵lofa kolā ko oti ne tiaki olotou fale ona ko taua io me ko fakasauaga ko sili atu nei i te 65,000,000—te ‵toe aofaki maluga eiloa. * E aofia i a latou konei ko te fia afe o Molimau a Ieova. Ne ‵galo atu i tino e tokouke olotou tino pele kae toeitiiti ko olotou mea katoa foki. Ne a nisi tulaga faiga‵ta ne fe‵paki mo nisi o latou? E mafai pefea o fesoasoani atu tatou ki taina mo tuagane konei ke ‘tapuaki atu ki a Ieova mo te fiafia’ faitalia olotou tulaga faiga‵ta? (Sala. 100:2) Kae e mafai pefea o fakaasi atu ne tatou te tala ‵lei i se auala magoi ki tino fakaa‵lofa kolā e se iloa ne latou a Ieova?

3. Ne fai pefea a Iesu mo ana soko e tokouke mo fai ne tino fakaa‵lofa?

³ I te otiga ne fakailoa atu ne te agelu a Ieova ki a Iosefa me ko taumafai a te Tupu ko Helota o tamate a Iesu, ne fai eiloa a Iesu mo ana mātua mo tino fakaa‵lofa i Aikupito. Ne ‵nofo eiloa latou i konā ke oko ki te taimi ne mate ei a Helota. (Mata. 2:13, 14, 19-21) I te fia sefulu tausaga mai tua ifo, ne “salalau atu a soko [mua o Iesu] ki kogā koga katoa i Iuta mo Samalia” ona ko fakasauaga. (Galu. 8:1) Ne iloa ne Iesu me ka faimalō ana soko e tokouke ke tiaki olotou fale. Ne fai mai a ia: “Kafai e fakasaua atu ki a koutou i se fa‵kai e tasi, ‵tele ki te suā fa‵kai.” (Mata. 10:23) E se faigofie faeloa a te ‵tele atu keatea i so se pogai.

4, 5. Ne a mea fakama‵taku māfai a tino fakaa‵lofa (a) ko ‵tele? (e) ko ‵nofo atu i se koga mō tino fakaa‵lofa?

⁴ E mafai o fe‵paki a tino fakaa‵lofa mo tulaga fakama‵taku māfai ko ‵tele atu io me ‵nofo atu i se koga ‵nofo mō tino fakaa‵lofa. “Ne sa‵sale atu matou i te fia o vaiaso, kae olo atu eiloa i tafa o foitino ‵mate,” ko muna a Gad, te taina tai foliki o Lije. “Ko 12 oku tausaga. Ne fula‵fula oku vae telā ne fai atu au ki toku kāiga ke na olo atu fua kae tuku au. Ne fafa au ne toku tamana telā ne seki fia tuku tiaki ne ia au ki te kau ‵teke. Ne ‵sao eiloa matou i aso takitasi, ‵talo ki a Ieova kae tali‵tonu ki a ia, i nisi taimi e ‵kai fua matou ki magoko kolā e ola i te auala.”—Fili. 4:12, 13.

⁵ Ne ‵nofo fakamuli atu eiloa a te ukega o kāiga o Lije i koga ‵nofo a Malo ‵Soko mō tino fakaa‵lofa i te fia o tausaga. Kae ne seki tokagamalie latou i ei. Ne fai mai a Lije, se ovasia nei o te fenua: “E seai ne galuega a te tokoukega o tino. E gutu fatufatu, e inu ma‵losi, e kemupolo, e kai‵soa, kae fai amioga ma‵sei.” Ke ‵teke atu ki fakamalosiga ma‵sei, ne ‵tau mo te kau Molimau o ‵kau katoatoa ki faifaiga a te fakapotopotoga. (Epe. 6:11, 12; 10:24, 25) Ke tumau i te malosi faka-te-agaga, ne fakaaoga faka‵lei eiloa olotou taimi, kae ne paenia a tino e tokouke. Ne tumau latou i se kilokiloga aoga mai te mafaufau ki te malaga a te kau Isalaelu i te koga lavaki, me ne seki tumau eiloa te lotou ‵nofo atu i te vao.—2 Koli. 4:18.

6, 7. (a) Ne fakamalosi aka pefea ne “te alofa o te Atua” a faifaiga a Kelisiano ki taina kolā e ma‵nako ki se fesoasoani? (e) Taku mai se fakaakoakoga.

⁶ E fakamalosi tatou ne “te alofa o te Atua” ke fakatau a‵lofa tatou, maise eiloa i tulaga faiga‵ta. (Faitau te 1 Ioane 3:17, 18.) I te taimi ne fakamataku ei a te oge meakai ki Kelisiano Iutaia i te senitenali muamua, ne fakatoka te fakapotopotoga ke fesoasoani atu ki a latou. (Galu. 11:28, 29) Ne fakamalosi atu foki a te apositolo ko Paulo mo Petelu ki Kelisiano ke fakatau fakaasi atu te uiga talimalo. (Loma 12:13; 1 Pe. 4:9) Kafai e tali mo te fiafia ne Kelisiano a taina asiasi, e se sili atu la te tāua ke tali ne tatou mo te fia‵fia a taina tali‵tonu kolā ko ‵tu atu olotou ola i se tulaga fakamataku io me ne fakasauagina ona ko te lotou fakatuanaki!—Faitau te Faataoto 3:27. *

⁷ Fakamuli nei, e lau i afe o Molimau a Ieova—tāgata, fāfine, mo tama‵liki—ne ‵tau o ‵tele keatea mai taua mo fakasauaga i te feitu ki saegala o Ukraine. Se mea fakafanoanoa me ne tamate a nisi o latou. Kae ko te tokoukega o latou ne tali fiafia ne olotou taina faka-te-agaga i nisi koga o Ukraine, kae ne ‵nofo a nisi tino e tokouke i taina Molimau i Lusia. I fenua e lua konā, e tumau latou i te sē ‵kau atu ki se feitu, “e se ne vaega o te lalolagi,” kae tumau mo te loto finafinau i te “folafola atu te tala ‵lei e uiga ki te muna.”—Ioa. 15:19; Galu. 8:4.

8, 9. (a) Ne a tulaga faiga‵ta e mafai o fe‵paki mo tino fakaa‵lofa i se fenua fou? (e) Kaia e ma‵nako ei latou ki te ‵tou fesoasoani mo te kufaki?

⁸ E tiga eiloa ne faimalo a nisi tino ke olo atu ki nisi koga i olotou fenua, ne ua‵lolo atu eiloa  a tino e tokouke ki koga sē masani latou ki ei i se fenua fou. E mafai o tuku atu ne malo a nai meakai, gatu, mo fale faka‵lafi, kae e mafai o seai ne mea‵kai kolā e masani latou ki ei. Ko tino fakaa‵lofa mai fenua ‵vela e mafai o fepaki mo te ‵tau ‵moko mō te taimi muamua kae kāti e se iloa o fai olotou gatu ke fetaui mō te ‵tau o aso. Kafai e o‵mai latou mai i koga ‵mao, e mafai o se iloa ne latou o fakaaoga a mea ‵kuka ‵fou.

⁹ E isi ne polokalame a nisi malo ke fesoasoani atu ki tino fakaa‵lofa ke fakafetaui aka ki olotou fakanofonofoga ‵fou. Kae i loto i nai masina, e mafai eiloa o fakamoe‵moe latou ke tausi ne tino fakaa‵lofa a latou eiloa. E mafai eiloa o faigata ‵ki a te fakamafuliga tenei. Mafaufau la māfai e taumafai koe o tauloto ki se ‵gana fou kae fakafetaui aka ki tulafono mo fakamoemoega ‵fou i mea tau uiga, toaga ki te taimi, ‵togi lafoga, ‵togi a pili, kau atu ki te akoga, mo te polopolokiga o se tamaliki—i te taimi eiloa e tasi! E mata, e mafai o fesoasoani atu koe i te kufaki mo te āva ki taina mo tuagane kolā e fe‵paki mo vaegā tulaga penā?—Fili. 2:3, 4.

10. E mafai pefea o fakamalosi aka ne tatou a te fakatuanaki o tino fakaa‵lofa kolā ko oko mai? (Onoono ki te ata i te kamataga.)

¹⁰ E se gata i ei, ne fakafaigata aka i nisi taimi ne pule o malo ki ‵tou taina fakaa‵lofa ke fesokotaki atu ki te fakapotopotoga. Ne fakamatakutaku atu a nisi fakapotopotoga fesoasoani ke fakagata te lotou fesoasoani atu io me ave keatea a tauliaga o ‵tou taina māfai e ita fitifiti latou ke talia se galuega telā e manakogina ei ke se ‵kau atu latou ki fakatasiga. Ona ko te ma‵taku mo te tuku faka‵sau atu, ko oti eiloa ne talia ne nai taina a vaegā fakamalosiga penā. Tela la, se mea tāua ke fakafetaui fakavave atu ki ‵tou taina fakaa‵lofa i te taimi eiloa e taunu mai ei latou. E ‵tau o iloa ne latou me e atafai tatou ki a latou. A te ‵tou a‵lofa atafai mo te fesoasoani atu i auala aoga e mafai o fakamalosi aka ei te lotou fakatuanaki.—Faata. 12:25; 17:17.

11. (a) Ne a mea e manakogina muamua ne tino fakaa‵lofa? (e) E fakaasi atu pefea ne tino fakaa‵lofa a te loto fiafia?

¹¹ Muamua la, e mafai o fesoasoani atu tatou ki ‵tou taina i meakai, gatu, io me ko nisi mea e manakogina. * Ke oko foki eiloa ki tamā mea e pelā mo te tukuatuga o se fusiua ki se taina, e tāua ‵ki eiloa. Kae kafai e fakaasi atu ne tino fakaa‵lofa a te loto fiafia, te sē ma‵nako malosi ki so se mea, e fesoasoani atu latou ki tino tali ‵lei ke maua ne latou te fiafia o te tuku atu o mea. E tonu, a te tumau i te fakalagolago ki te kaimalie o nisi tino e mafai o fakaseaoga ei a te āva ki tino fakaa‵lofa kae e fakamasei foki ei te lotou fesokotakiga mo nisi taina. (2 Tesa. 3:7-10) Kae e manakogina eiloa ne latou a te fesoasoani aoga.

12, 13. (a) E mafai pefea o tuku atu ne tatou a te fesoasoani aoga ki tino fakaa‵lofa? (e) Taku mai se fakaakoakoga.

¹² A te tukuatuga o te fesoasoani aoga ki tino fakaa‵lofa, e se ko tupe e uke, kae masani loa ko ‵tou taimi mo te manava‵se ki a latou. E mafai o aofia i ei a tamā mea e pelā mo te fakaasi atu a te auala ke fanatu i mea fakatele‵tele mō tino katoa, te auala ke ‵togi a mea‵kai aoga kae se ‵togi ‵mafa, io me ko koga ke maua mai i ei a mea faigaluega io me se isi mea—e pelā mo se masini suisui io me se masini ‵kati mouku—ko te mea ke mafai o maua i ei a nai tupe. E sili atu i te tāua, e mafai o fesoasoani atu koe ke mafai o ‵kau katoatoa atu latou ki te lotou fakapotopotoga fou. Kafai e mafai, ofo atu ke ave ne koe latou ki fakatasiga. Ke fakamatala atu foki a te auala ke fakaasi atu te fekau o te Malo ki tino i  tou koga talai. Ke ga‵lue fakatasi mo taina mo tuagane fakaa‵lofa i te galuega talai.

¹³ I te taimi ne oko atu ei a tino fakaa‵lofa e tokofa kolā ne talavou tai fo‵liki ki se fakapotopotoga, ne fakaakoako ne toeaina kese‵kese a latou ke fakatele‵tele, taipa, mo te tusi lima fakatoetoe, e pelā foki mo te fakatokaga o olotou taimi ke tavini katoatoa atu ki a Ieova. (Kala. 6:10) E seki leva kae ne fai a latou katoa e tokofa mo fai ne paenia. A te fesoasoani tenā fakatasi mo olotou taumafaiga totino ke kausaki atu ki fakamoemoega faka-te-agaga ne fesoasoani atu ki a latou ke ‵tupu malosi kae ‵kalo keatea mai te ‵miti atu ne te lalolagi a Satani.

14. (a) Ne a fakaosoosoga e ‵tau mo tino fakaa‵lofa o ‵teke atu ki ei? (e) Taku mai se fakaakoakoga.

¹⁴ E pelā mo nisi Kelisiano katoa, e ‵tau o ‵teke atu a tino fakaa‵lofa ki fakaosoosoga mo fakamalosiga ke gutugutulua i te lotou fesokotakiga mo Ieova ko te mea ke maua ei a mea faka-te-foitino. * Ne masaua ne Lije, telā ne taku atu muamua, mo ana taina mo tuagane a akoakoga o te fakatuanaki ne akoako atu ne te lotou tamana ke oko foki eiloa ki taimi ne ‵tele atu ei latou. “Ne ‵pei atu ne ia a mea taki tasi sē manakogina kolā e sau ne matou. Fakamuli loa, ne sisi aka ne ia ki luga se taga masa kae fakamisikata mai: ‘E lavea ne koutou? Tenei fua te mea e manakogina ne koutou!’”—Faitau te 1 Timoteo 6:8.

15, 16. E fesoasoani atu pefea tatou ki tino fakaa‵lofa (a) i te feitu faka-te-agaga? (e) i te feitu tau lagonaga?

¹⁵ E sili atu i te fesoasoani faka-te-foitino, e manakogina ne tino fakaa‵lofa a te fesoasoani i te feitu faka-te-agaga mo te feitu tau lagonaga. (Mata. 4:4) E mafai o fesoasoani atu a toeaina mai te ōtamaiga o tusi i te ‵gana a tino fakaa‵lofa kae fesoasoani atu foki mai te fesokotaki atu ki taina kolā e fai‵pati i te lotou ‵gana. Ko oti eiloa ne ‵vae keatea a tino fakaa‵lofa e uke mai i olotou kāiga ‵pili, fa‵kai, mo fakapotopotoga. E ‵tau o lagona ne latou te alofa mo te atafai o Ieova i va o olotou taina Kelisiano. Kafai e se fai penā, ka tosina atu latou ki olotou kāiga sē tali‵tonu io me ko tino o olotou fenua kolā e mafai o malamalama i olotou tuu mo mea ne ‵tupu ki a latou. (1 Koli. 15:33) Mai te faiga ke maua ne latou te lagonaga me ko talia katoatoa latou ki te fakapotopotoga, e maua ei ne tatou a te tauliaga ke ‵kau fakatasi mo Ieova  i te ‘puipuiga o tino fakaa‵lofa i te ‵tou fenua.’—Sala. 146:9.

¹⁶ E pelā mo Iesu mo tena kāiga, e mafai o se maua ne tino fakaa‵lofa a te avanoaga ke toe ‵foki atu ki olotou fenua i te taimi koi pule mai ei a tino saua. E se gata i ei, e pelā mo te mea ne lavea ne Lije, “a tino e tokouke kolā ne lavea atu olotou kāiga e pukemalo kae tamate ko se mafai ne latou o faka‵foki atu olotou tama‵liki ki koga ne ‵tupu i ei a mea konā.” Ke fesoasoani atu ki a latou kolā ne fe‵paki mo vaegā mea matagā penā, e ‵tau mo taina i koga kolā e olo atu ki ei a tino fakaa‵lofa o “fakaasi atu a lagonaga fakataina, te alofa fakataina, te alofa atafai, mo te loto maulalo.” (1 Pe. 3:8) Ne fai ne fakasauaga a nisi tino fakaa‵lofa ke ‵vae keatea, kae ‵ma latou o fai‵pati e uiga ki olotou logo‵maega, maise eiloa i mua o olotou tamaliki. Fesili ifo, ‘Moi ko au tenā, ne a faifaiga e manako au ke fai mai ki a au?’—Mata. 7:12.

17. E maua pefea ne tino fakaa‵lofa a te fakatapūga mai te galuega talai?

¹⁷ E tokouke a tino fakaa‵lofa ne o‵mai mai fenua kolā e fakatapu ei te ‵tou galuega talai. Fakafetai tatou ki Molimau loto finafinau i fenua kolā e olo atu ki ei a tino fakaa‵lofa, me ko lau nei i afe o tino fakaa‵lofa ko oti ne lagona ne latou “a te muna e uiga ki te Malo” mō te taimi muamua eiloa. (Mata. 13:19, 23) E maua ne tino tokouke kolā e ‘‵mafa olotou amoga’ a fakamalosiga faka-te-agaga i ‵tou fakatasiga kae e fai fakavave mai latou: “A te Atua e nofo eiloa i a koutou.”—Mata. 11:28-30; 1 Koli. 14:25.

18, 19. E fakaasi atu pefea ne tatou a te poto i te taimi e talai atu ei ki tino fakaa‵lofa?

¹⁸ A latou kolā e talai ki tino fakaa‵lofa e ‵tau o “fakaeteete” kae “‵poto.” (Mata. 10:16; Faata. 22:3) Fakalogologo mo te kufaki ki mea e manava‵se latou ki ei, kae ke mo a ma sau‵tala ki mea fakapolitiki. Tautali atu ki fakatonutonuga mai te ofisa lagolago mo kaupule; ke mo a ma fai se mea telā e mafai ei o fakamataku ki a koe io me ko nisi tino. Fai ke iloa kae āva koe ki te lotu mo tuu tāua a tino fakaa‵lofa. E pelā mo tino mai nisi fenua e fakatāua malosi ne latou a gatu ‵lei mō fāfine. Tela la, kafai e talai atu ki tino fakaa‵lofa, ke fai faka‵lei a gatu ko te mea ke seai se pogai e ‵teke mai ei latou.

¹⁹ E pelā mo te Samalia alofa i te tala fakatusa a Iesu, e ma‵nako tatou ke fesoasoani atu ki tino logo‵mae, e aofia i ei a latou kolā e se ne Molimau. (Luka 10:33-37) A te ‵toe auala ‵lei ke fai penā ko te fakaasi atu o te tala ‵lei ki a latou. “E tāua ‵ki eiloa ke fakaasi manino atu i te kamataga me i a tatou ne Molimau a Ieova kae ko te ‵toe galuega tāua ko te fesoasoani atu ki a latou i te feitu faka-te-agaga, kae e se ko te feitu faka-te-foitino,” ko pati a se toeaina telā ne fesoasoani atu ki tino fakaa‵lofa e tokouke. “I te mea ma ‵kau mai fua a nisi tino ki a tatou ke maua a mea ‵lei mō latou.”

20, 21. (a) Ne a mea ‵lei e maua mai te fakaasiatuga o te alofa faka-Kelisiano ki tino fakaa‵lofa? (e) Se a te mea ka suke‵suke ki ei i te mataupu telā ka ‵soko mai?

²⁰ A te fakaasiatuga o te alofa faka-Kelisiano ki “tino fakaa‵lofa” e maua i ei a ikuga fakafia‵fia. I te taimi ne mate ei tena avaga, ne tele atu keatea se tuagane e igoa ki a Alganesh mai fakasauaga i Eritrea mo ana tamaliki e tokoono. Mai tua o te lotou malaga fakafi‵ta i te koga lavaki, ne oko atu ei latou ki Sutana. “Ne fai eiloa matou ne taina i konā e pelā me ne olotou kāiga ‵pili, mai te tukumaiga o meakai, gatu, fale faka‵lafi, mo ‵togi o pasese i mea fakateletele mō tino katoa,” ko ana muna. “Ko oi aka foki e tali ‵lei ne latou a tino fakaa‵tea ki loto i olotou fale ona fua ko te mea e tapuaki atu latou ki te Atua e tokotasi? Ko Molimau a Ieova fua!”—Faitau te Ioane 13:35.

²¹ Kae e a te fia o tama‵liki kolā e taunu fakatasi mai mo olotou mātua, tino fakaa‵lofa mo tino kolā ne o‵mai mai nisi fenua? I te mataupu telā ka ‵soko mai, ka mafau‵fau tatou ki te auala e mafai o fesoasoani tatou katoa ki a latou ke tavini atu ki a Ieova mo te fiafia.