NE TUPU pefea te mea tenā? Ke fakamatala atu ne au. Au ne fanau i a Iulai 29, 1929, kae ne tupu aka i te fa‵kai o Bulacan, i Filipaina. Ne ola matou i se olaga faigofie i konā me ne ola matou i se taimi telā ne faigata ei a mea tau tupe. Ne tupu te taua i te taimi koi talavou ei au. Ne puke ne te kau Tiapani a Filipaina. Kae ne ‵mao ‵ki te motou fa‵kai, tela la, ne seki pokotia tonu matou i kautau kolā e taua. E seai ne letio, tv, mo nusipepa i te motou fa‵kai, tela la, ne maua fua ne matou a tala e uiga ki te taua mai i nisi tino.

Au ko te tokolua o tama‵liki i te motou fanauga telā e tokovalu tama‵liki i ei, kae ne puke au ne oku tupuna ke ‵nofo mo lāua i te taimi ko valu ei oku tausaga. E tiga eiloa matou ne Katolika, kae ne fiafia toku Tupuna tagata ki so se lotu kae fakaputu sāle ana tusi fakalotu kolā ne tuku atu ne ana taugasoa. E masaua ne au me ne fakaasi mai ne ia a tamā tusi ko te Protection, Safety, mo te Uncovered i te ‵gana Tagalog, * e pelā foki mo se Tusi Tapu. Ne fiafia malosi au o faitau ki te Tusi Tapu, kae maise eiloa a tusi Evagelia e fa. A te faitau ki ei ne fai ei ke fia tautali atu au ki te fakaakoakoga a Iesu.—Ioa. 10:27.

Ne ‵foki a te kau Tiapani ki te lotou fenua i te 1945. Ko te vaitaimi tenā, ne fai mai ei oku mātua ke foki atu au ki te fale. Ne fakamaLosi mai toku tupuna tagata ke fano au. Telā ne fano ei au.

I se taimi toetoe mai tua ifo, i a Tesema 1945, ne o‵mai se potukau o Molimau a Ieova mai te fa‵kai o Angat o talai i te motou fa‵kai. Ne vau se Molimau tai matua ki te motou fale kae fakamatala mai ne ia a pati i te Tusi Tapu e uiga ki “aso fakaoti.” (2 Timo. 3:1-5) Ne ‵kami ne ia matou ke ‵kau atu ki se sukesukega ki te Tusi Tapu i se fa‵kai pili mai. Ne seki olo oku mātua, kae ne fano au. E nofo ki te toko 20 o tino ne ‵nofo mai i konā, kae ne fai atu ne nisi tino a fesili faka-te-Tusi Tapu.

Ona ko te mea ne seki malamalama faka‵lei au i mea katoa ne fai‵pati latou ki ei, ne fakaiku aka ne au ke fanatu keatea. Kae i te taimi tenā, ne kamata o usu atu  ne latou se pese o te Malo. Ne gali ‵ki ki a au te pese, telā ne toe nofo ifo ei au. Mai tua o te pese, ne ‵kami matou katoa ke toe ‵kau mai ki se fakatasiga i Angat i te Aso Sa mai tua ifo.

E isi ne nai tino o matou ne sa‵sale atu i se lima maila (8 km) ke oko atu ki te fakatasiga i te fale o te kāiga o Cruz. Ne ofo au me ne fai ne tama‵liki kolā ne aofia i te toko 50 ne ‵kau atu a fakamatalaga ki mataupu ‵loto i te Tusi Tapu. Mai tua o nai fakatasiga, ne ‵kami au ne te Taina ko Damian Santos, se paenia matua telā ne fai mo fai se pule fenua mua, ke moe i tena fale i te po tenā. Ne fakamāumāu ne māua a te lasiga o te po tenā ki te sau‵tala ki te Tusi Tapu.

I aso konā, ne ‵saga fakavave atu a te tokoukega o matou ki muna‵tonu faigofie i te Tusi Tapu. Mai tua o nai fakatasiga, ne fesili mai a taina ki a au mo nisi tino, “E fia papatiso koutou?” Ne tali atu au, “Ao.” Ne iloa ne au me ne manako au o “pologa mō te Matai, telā ko Keliso.” (Ko. 3:24) Ne olo atu matou ki se vaitafe pili mai, kae ne papatiso ei māua tokolua i a Fepuali 15, 1946.

Ne iloa ne māua me e pelā me ne Kelisiano papatiso, e ‵tau o talai atu faeloa māua ke fakaakoako ei ki a Iesu. Ne seki fiafia toku tamana ki te mea tenā, telā ne fai mai, “A koe ko tō foliki ke talai. I tafa i ei, a te ufi ki lalo i te vaitafe e se fai ei koe mo fai se tino talai.” Ne fakamatala atu au me ko te loto o te Atua ke talai atu ne tatou te tala ‵lei o te Malo. (Mata. 24:14) Ne toe fai atu, “E ‵tau o fakataunu ne au taku tautoga ki te Atua.” Tenā loa te taimi ne fakamatakutaku ei au ne toku tamana i taku tala i te kamataga. Ao, ne manako malosi a ia ke taofi aka au mai te galuega talai. Kae ne iku atu i ei ki te taimi muamua ne tiaki ei ne au a nisi mea ke kausaki atu ki fakamoemoega faka-te-agaga.

Ne ‵kami au ne te kāiga o Cruz ke ‵nofo mo latou i Angat. Ne fakamalosi mai foki lāua ki a au mo te lā toekimuli fafine ko Nora, ke ‵kau ki te galuega fakapaenia. Ne kamata te mā taviniga fakapaenia i a Novema 1, 1947. Ne tavini atu a Nora i te suā fa‵kai, kae ne tumau au i te ‵lago atu ki te galuega talai i Angat.

I te tolu tausaga o taku paenia, ne fai ne Earl Stewart, se taina mai te ofisa lagolago, se lāuga ki tino e toko 500 tupu i se koga ateatea i Angat. Ne faipati a ia i te ‵gana Palagi, kae fakamuli ifo ne fakatoetoe atu ne au tena lāuga i te ‵gana Tagalog. Ne akoga fua au i tausaga e fitu, kae ne fakaaoga faeloa ne motou faiakoga a te ‵gana Palagi. A te suā mea ne fesoasoani mai ke momea aka te ‵lei o taku ‵gana Palagi me e se uke a motou tusi faka-te-Tusi Tapu i te ‵gana Tagalog. Tela la, ne sukesuke au ki tusi e uke i te ‵gana Palagi. Tela la, ne lava eiloa toku iloa i te ‵gana Palagi ke ‵fuli te lāuga tenā mo nisi lāuga foki fakamuli.

I te aso ne ‵fuli ei ne au te lāuga a te Taina ko Stewart, ne taku atu ne ia ki te fakapotopotoga me e manako te ofisa lagolago o ‵kami se taina paenia e tokotasi io me tokolua ke olo atu ki te Peteli. Ne ‵tau o fesoasoani atu lāua i te taimi e olo atu ei a misionale o ‵kau ki te fono ko te Theocracy’s Increase Assembly i Amelika i te 1950. Au se tokotasi o taina kolā ne ‵kami. Ne toe tiaki ne au a fakanofonofoga masani, ke fesoasoani atu i te taimi tenei ki galuega i te Peteli.

Ne oko atu au ki te Peteli i a Iuni 19, 1950, kae kamata toku tōfiga fou. Ne tu atu te Peteli i loto i se fale lasi mua kae nikoi ne lakau ‵lasi i se laukele e lua mo te āfa eka te lasi. Kāti e nofo ki se toko 12 o taina taka e tavini atu i ei. I tafataeao ‵malu, ne fesoasoani atu au i te umu kuka. Kae mai te iva, ne galue au i te koga ‵ta gatu, kae auli a gatu. Tenā foki taku mea e fai mai tua o te taimi ‵kai. I te taimi ne ‵foki mai ei a misionale mai te fono o atufenua, ne tumau eiloa au o tavini atu i te Peteli. Ne fakatoka ne au a mekesini ke lafo atu, fakatoka a feagaiga a tino, kae galue foki i te tali telefoni; ne fai ne au so se mea ne fai mai ke fai ne au.

I te 1952, fakatasi mo nisi taina e tokoono mai Filipaina, ne fiafia malosi au ke maua se ‵kamiga ki te Akoga o Kiliata i te 20 o vasega. A mea ne lavea kae lagona ne matou i Amelika ne mea ‵fou kae fai fakaa‵tea ki a matou. E tonu, ne tai ‵kese eiloa mo mea ne iloa ne au i te motou tamā fa‵kai.

E pelā mo te fakamasani ke fakaaoga a mea tau iti mo naifi mo foka kolā e se masani matou ki ei. Kae e tonu, ne ‵kese foki eiloa te tau o te aso! I te tafataeao e tasi, ne ‵laka atu au ki tua ki se lalolagi gali kae ‵kena. Ko te taimi muamua ne lavea ne au a te kiona. Ne iloa aka ei ne au me ne ‵moko—‵moko ‵ki eiloa!

 Kae ne kamata o se fakatāua ne au a ‵fuliga konā me ne fiafia au ki te akoakoga gali ne maua ne au i Kiliata. Ne fakaaoga ne faiakoga a auala ma‵goi i te faiga o akoakoga. Ne tauloto matou ki te faiga o sukesukega mo akoga aoga. Ne fesoasoani tonu mai eiloa te akoakoga i Kiliata ke momea aka toku malosi i te feitu faka-te-agaga.

I taku otimaiga, ne ‵tofi aka au mo fai se paenia fakapito sē tumau i Bronx i te Fa‵kai o Niu Ioki. Tela la, i a Iulai 1953, ne mafai o kau atu au ki te Fono i te Fenua ko te New World Society, telā ne fai i te kogā koga foki eiloa tenā i te fa‵kai. Mai tua o te fono, ne toe foki atu au ki se tōfiga i Filipaina.

Ne fai mai a taina i te ofisa lagolago: “Nei la, ka fai ne koe te galuega a te ovasia o te fenua.” Ne maua i ei ne au a te avanoaga ke tautali tonu atu ki kalafaga o te Matai, telā ne faimalaga atu ki fa‵kai fo‵liki mo fa‵kai ‵lasi kae ‵mao ke fesoasoani atu ki mamoe a Ieova. (1 Pe. 2:21) Ne ‵tofi aka au ke asi atu ki fakapotopotoga i te matugā koga lasi i Luzon i te kogaloto, te ‵toe motu lasi i Filipaina. Ne aofia i ei a fa‵kai o Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac, mo Zambales. Ke asi atu ki nisi fa‵kai, ne ‵tau o fanatu au i luga i Mauga fatufatua o Sierra Madre. Ne seai ne mea fakatele‵tele mō tino katoa ne ‵tele atu ki koga konā. Ne iku atu i ei ki toku fakamolemole atu ki tino faka‵tele motoka ‵lasi me e mafai o sagasaga au i luga i lakau kolā e tali ne olotou motoka ‵lasi. Ne masani o talia ne latou, kae ne seki fai mo fai te ‵toe auala ‵lei ke fanatu i ei.

A te ukega o fakapotopotoga e fo‵liki fua kae ‵fou. Tela la, ne loto fakafetai eiloa a taina māfai e fesoasoani atu au i te fakatokaga o fakatasiga mo te galuega talai i se auala tai ‵lei atu.

Ne toe avatu fakamuli au ke asi atu ki fakapotopotoga i te kogā koga o Bicol. Ne aofia i ei a te ukega o tamā potukau kolā ne kamata ne paenia fakapito a koga talai kolā e seki talai atu eiloa i ei. I te fale e tasi, a te fale foliki e tasi se pūga fua i te laukele mo lakau ‵lasi e lua e na mai luga i te kogaloto. I te taimi ne ‵laka atu au ki luga i lakau, ne ‵to ki lalo i te pūga kae ne tō atu foki au ki loto. Ne tai leva loa te taimi ne koukou faka‵ma ei au kae fakatoka mō te ‵kaiga i te taeao!

Ko te taimi eiloa tenā ne kamata ei au o mafaufau ki a Nora, telā ne kamata tena galuega fakapaenia i Bulacan. I te taimi tenei, ko paenia fakapito a ia i te Fa‵kai o Dumaguete, kae ne fanatu au o asi ki tou fafine. Mai tua ifo i ei, ne fesokotaki sāle māua kae i te 1956 ne avaga ei māua. Ne fakamāumāu ne māua a te vaiaso muamua mai tua o te mā fakaipoipoga ki te asi atu ki se fakapotopotoga i te motu o Rapu Rapu. I konā ne ‵tau o ‵kake aka māua i mauga kae sa‵sale i te ukega o taimi, kae ko oko eiloa i te gali ke tavini atu ki taina i koga ‵mao e pelā me se tauavaga!

Mai tua o tausaga toeitiiti ko kātoa te fa ne ga‵lue fakatasi ei māua i malaga asiasi, ne maua ei ne māua se ‵kamiga ke tavini atu i te ofisa lagolago. Tela la, i a Ianuali 1960 ne fakamailoga ei te kamataga o te mā galuega i te Peteli mō se taimi leva ‵ki. I te ‵tekaatuga o taimi, ne tauloto ne au a mea e uke mai te tavini fakatasi atu mo taina kolā ne amo ne latou a tiute ‵mafa, kae ne fai foki ne Nora a vaegā galuega kese‵kese i te Peteli.

Mai i se tulaga ‵lei i te Peteli, ne fakamanuiagina ei au ke molimau ki te gasoloakaga fakaofoofogia o te galuega i Filipaina. I te taimi muamua ne vau ei au ki te Peteli e pelā me se taina talavou taka, ko nofo ki te 10,000 o tino talai i te fenua kātoa. Nei la, ko sili atu i te 200,000 o tino talai i Filipaina, mo te fia selau o tino i te kāiga Peteli e tavini o ‵lago atu ki vaega tāua katoa o te galuega talai.

I te gasoloatuga ki mua o te galuega i te fia o tausaga, ne kamata o tō foliki a fale i te Peteli. Tenā ne fai mai ei te Potukau Pule ke ‵sala se laukele ke faite i ei se fale fou kae lasi atu. Ne olo atu māua mo te ovasia o te matagaluega ‵lomi mai fale ki fale i tuakoi o te ofisa, o fesili atu me e isi se tino e manako o ‵togi mai sena fale. E seai loa; ne fai mai foki loa te tino e tokotasi ki a māua: “A tino Saina e se ‵togi atu olotou mea. Matou e ‵togi mai.”

Kae i te aso e tasi ne fesili fakapoi mai se tino e isi sena laukele me e fia ‵togi ne matou tena laukele; me i a ia ka fano ki Amelika. Tenā ne kamata ei o ‵tupu a mea kolā ne faigata o tali‵tonu ki ei. Ne fakaiku aka ne te suā tuakoi ke ‵togi atu foki tena laukele, kae fakamalosi atu ki nisi tuakoi ke fai foki penā. Ne ‵togi foki i ei ne matou a te laukele mai te tagata telā ne fai mai me i “tino Saina e se ‵togi atu olotou mea.” I se taimi toetoe, ne fanaka fakatolu ki luga te lasi o te laukele o te ofisa lagolago. Ne talitonu eiloa au me ne manako a Ieova te Atua ke tupu te mea tenā.

I te 1950, au ko te ‵toe tino foliki i te kāiga Peteli. Nei la, a māua mo taku avaga ko toe tino ma‵tua eiloa i te kāiga. Ne seki salamō lele eiloa au i te tautali atu ki te Matai i so se koga ne takitaki atu ne ia au i ei. E tonu, ne afuli au keatea ne oku mātua mai te lā fale, kae ne tuku mai ne Ieova se kāiga lasi o taina tali‵tonu. E seai lele eiloa soku tamā fakalotolotolua me e tuku mai ne Ieova a mea katoa e manakogina ne māua, faitalia me se a te galuega e maua ne māua. Ko oko eiloa i te fia‵fia o māua mo Nora ki fakatokaga a‵lofa katoa a Ieova, kae e fakamalosi atu māua ki nisi tino ke ‵tofo aka a Ieova.—Mala. 3:10.

Ne ‵kami fakatasi ne Iesu se tino ‵tae lafoga e igoa ki a Mataio Levi, mai te fai atu: “Tautali mai i a au.” Ne saga atu pefea tou tagata? “Ne tiaki ne ia ana mea katoa, tu tou tagata ki luga, tautali atu ei i a [Iesu].” (Luka 5:27, 28) Ne maua foki ne au a avanoaga tai ‵pau, kae e fakamalosi atu au mo toku loto kātoa ki nisi tino ke fai foki penā kae maua a fakamanuiaga e uke.