TE MEA FAKAMATAKU: Ne seki mafai o fakamasei aka a te Tusi Tapu ne te pala io me ko ‵tekemaiga mai tino. Kae ui i ei, ne taumafai a nisi tino tusitala mo tino ‵fulitusi o ‵fuli a te fekau i loto i te Tusi Tapu. I nisi taimi, ne taumafai latou ke fakafetaui aka a te fekau i te Tusi Tapu mo olotou akoakoga i lō te fakafetaui aka olotou akoakoga ki te Tusi Tapu. Ke onoono nei ki nisi fakaakoakoga:

• Te koga e fai ei te tapuakiga: I te vā o te fa mo te lua senitenali  T.L.M., ne faulu ne tino tusitala Samalia o te Pentateuch mai tua o te Esoto 20:17 a pati “i Aargaareezem. Kae ka faite ne koutou i konā se fatafaitaulaga.” Ne fakamoe‵moe te kau Samalia ke ‵lago atu te Tusi Tapu ki te faitega o te lotou faletapu i luga i “Aargaareezem,” io me ko te mauga o Kelisima.

• Te akoakoga e uiga ki te Tolutasi: I tausaga e se silia atu mo te 300 mai tua o te otiga ne ‵lomi te Tusi Tapu, ne fakaopoopo atu ne se tino tusitala telā e talitonu ki te Tolutasi ki te 1 Ioane 5:7 a pati “i te lagi, te Tamana, te Muna, mo te Agaga Tapu: kae ko mea e tolu konei e tasi latou.” Ne seki sae mai eiloa a te fakamatalaga tenā i tusitusiga tapu i te ‵gana Epelu. Ne fai mai penei a Bruce Metzger, “Mai te ono senitenali o vau ki tua,” a pati konā “ne maua atu faeloa i tusitusiga o te Tusi Tapu ko te Old Latin e pelā foki mo te ‵fuliga telā ne fakafou ko te [Latin] Vulgate.”

• Te igoa o te Atua: Mai te fakamalosi aka ne latou se tuu Iutaia e pelā me se tulafono a latou, ne fakaiku aka ei ne tino ‵fulitusi o te Tusi Tapu e tokouke ke tapale te igoa o te Atua mai te Tusi Tapu. Ne sui ne latou a te igoa tenā ki tofi e pelā mo te “Atua” io me ko te “Aliki,” ne tugapati kolā ne fakaaoga i te Tusi Tapu ke fakasino atu ki te Atua e penā foki ki tino, mea fakatusa o tapuakiga ‵se, kae e penā foki te Tiapolo.—Ioane 10:34, 35; 1 Kolinito 8:5, 6; 2 Kolinito 4:4. *

TE AUALA NE SAO MAI EI TE TUSI TAPU: Muamua la, e tiga eiloa a nisi tino kolā ne ‵kopi mai ne latou a te Tusi Tapu ne fakata‵mala kae uiga fakaloiloi, kae ko  nisi ne lasi ‵ki te lotou atamai kae ne fakaeteete eiloa latou. I vā o te ono mo te sefulu senitenali T.A., ne ‵kopi ne faiakoga ‵poto Iutaia a te Tusi Tapu i te ‵gana Epelu kolā e taku ko tusitusiga faka-Epelu. Ne lau ne latou a te aofaki o pati ke fakamautinoa aka me e seai ne mea ‵se e maua i loto i ei. I te taimi ne maua ei ne latou a mea ‵se i tusitusiga mua kolā ne fakaaoga ne latou, ne fakamau ne latou a mea konā i tafatafa. Ne seki ma‵nako a faiakoga Iutaia ‵poto konei o fakamakosu aka a tusitusiga i te Tusi Tapu. Ne tusi mai a te polofesa o tusitusiga faka-Epelu ko Moshe Goshen-Gottstein penei, “Se matugā agasala matagā eiloa moi ne fai e fakamakosu io me ‵fuli ne latou a tusitusiga konei.”

A ko te lua, e fesoasoani atu eiloa a tusitusiga e uke i aso nei ke mafai o maua aka ne tino ‵poto o te Tusi Tapu a mea ‵se i ei. E pelā me se fakaakoakoga, ne akoako ne takitaki lotu i se fia selau tausaga me e ‵tonu a tusitusiga o te Tusi Tapu i te lotou ‵fuliga i te ‵gana Latina. Tela la, i te 1 Ioane 5:7, ne faulu ne latou a pati kolā e foliga mai me ‵tonu kae tela la e ‵se kolā ne fakaasi mai i palakalafa mai mua atu i te mataupu tenei. Ne toe aofia foki a te mea ‵se tenā i te lōmiga o te Tusi Tapu palagi ko te King James! Kae i te taimi ne toe maua aka ei a nisi tusitusiga, se a te mea ne fakaasi mai i ei? Ne tusi mai a Bruce Metzger, penei: “A te fuaiupu [i te 1 Ioane 5:7] e galo mai i tusitusiga o ‵fuliga i aso mua i te ‵gana (Sulia, Coptic, Armenia, Ethiopia, Alapi, Slavonic), kae maua fua i te ‵gana Latina.” Tela la, a te ‵fuliga o te King James telā ne toe fakafou mo nisi Tusi Tapu aka, ko oti ne tapale keatea ne latou a te tugapati ‵se tenā.

E mata, e isi ne fakamaoniga mai tusitusiga mua me i te fekau i te Tusi Tapu ne seki ‵fuli eiloa? I te taimi ne maua aka a Pelugā Tusi i te Tai Mate i te 1947, ne mafai eiloa ne tino ‵poto o fakatusa‵tusa aka a fakamatalaga i tusitusiga i te ‵gana Epelu ki mea kolā ne maua i pelugā tusi o te Tusi Tapu kolā ne tusi i se fia afe o tausaga ko ‵teka atu. Ne fakapa‵tonu mai ne se tino telā ne aofia i te faka‵tonuga o tusitusiga i Pelugā Tusi i te Tai Mate, me mai i se pelugā tusi fua e tasi “ko mafai o fakatalitonugina i ei me i te ‵fuliga o tusitusiga faka-te-Tusi Tapu talu mai se fia afe o tausaga ne tino tusitala Iutaia e fakatuagagina kae ‵tonu eiloa.”

E maua i te faletusi ko te Chester Beatty i Dublin, Ireland, se vaega o te papyri telā toeitiiti ko aofia i ei a tusi katoa o te Tusi Tapu i te ‵gana Eleni, ko tusitusiga talu mai te lua senitenali T.A.—kāti i te 100 tausaga mai tua o oti ei te Tusi Tapu. “E tiga eiloa e maua i te Papyri a fakamatala ‵fou e uke e uiga ki tusitusiga,” e fai mai The Anchor Bible Dictionary, “e fakaasi mai foki i ei a te sē mafuli o te ‵fuliga o tala fakasolopito i tusitusiga o te Tusi Tapu.”

TE IKUGA: I lō te fakamasei katoatoa atu o fakamatalaga i te Tusi Tapu, a te leva mo te uke o tusitusiga o te Tusi Tapu se fakamaoniga me ne seki mafuli eiloa te fekau i loto i ei. “E seai aka se tusi ne tusi i aso mua e ‵pau te leva mo te ‵tonu o fakamatalaga e maua i loto i ei,” ko pati a Frederic Kenyon e uiga ki te Tusi Tapu i Tusitusiga Eleni, “kae e seai se tino poto e fakafiti ne ia te manatu me i fakamatalaga i ei e katoatoa kae e seki ai eiloa se mea ne mafuli i tusitusiga konā.” Kae e pelā mo te Tusi Tapu i te ‵gana Epelu, ne fai mai te tagata poto tenei ko William Henry Green, penei: “Se mea tonu ke fai atu me e seai eiloa se ‵fuliga o tusi i aso mua e mafai o fakatusa ki te ‵tonu o te ‵fuliga o te tusi tenei.”