1. Kaia e se ‵poi ei tatou me ko se lasi te loto tali‵tonu o tino i te lalolagi nei?

 E SE iloa ne tino i te lalolagi a Satani a tino e mafai o tali‵tonu latou ki ei. E fanoa‵noa faeloa latou i amioga a kamupane faipisinisi ‵lasi, potukau fakapolitiki, mo takitaki lotu. E penā foki loa olotou lagonaga ki olotou taugasoa, tuakoi, ke oko foki ki kāiga. E se ‵poi tatou i te mea tenei. Ne ‵valo mai te Tusi Tapu: “I aso fakaoti . . . , [a] tino ka . . . se fakamaoni, . . . gutu fatu‵fatu, . . . e faitogafiti.” I nisi tugapati, e fakaata atu ne tino a uiga o te atua o te lalolagi masei tenei telā e se taitai eiloa o fakatalitonugina.—2 Timo. 3:1-4; 2 Koli. 4:4.

2. (a) Ko oi e mafai o tali‵tonu katoatoa tatou ki ei? (e) Kae ne a mea kāti ko mafau‵fau ki ei a nisi tino?

² Kae e pelā me ne Kelisiano, e iloa ne tatou me e mafai o tali‵tonu katoatoa tatou ki a Ieova. (Iele. 17:7, 8) E tali‵tonu tatou me e alofa mai a ia ki a tatou kae “ka se tuku tiaki” ana taugasoa. (Sala. 9:10) E mafai foki o tali‵tonu tatou ki a Keliso Iesu me ne tuku mai tena ola mō tatou. (1 Pe. 3:18) Kae ko oti foki ne iloa ne tatou me e fakatalitonugina a fakatakitakiga i te Tusi Tapu. (2 Timo. 3:16, 17) E maua ne tatou te loto tali‵tonu me e mafai o tali‵tonu tatou ki a Ieova, Iesu, mo te Tusi Tapu. Kae kāti ko mafau‵fau a nisi tino me e mata, e mafai o tali‵tonu faeloa latou ki taina mo tuagane i te fakapotopotoga. Kafai te tali ko te ao, kaia e mafai ei o tali‵tonu ki a latou?

3. Se a te tauliaga fakaofoofogia e maua ne tatou? (Maleko 10:29, 30)

³ Ne filifili ne Ieova a tatou ke fai mo vaega o tena kāiga o tino tapuaki i te lalolagi kātoa. Mafaufau ki te lasi o te tauliaga tenā mo mea aoga e maua mai i ei! (Faitau te Maleko 10:29, 30.) I te lalolagi kātoa, e maua ne tatou a taina mo tuagane kolā e ‵pau te ‵tou a‵lofa ki a Ieova, kae taumafai o fai te ‵toe mea e mafai ke ola e ‵tusa mo ana tulaga. E mafai o kese‵kese ‵tou ‵gana, ‵tou tuu  mo aganuu, mo ‵tou gatu, kae e a‵lofa tatou ki a latou, ke oko ki taimi ne fatoa fetaui tatou mō te taimi muamua. E fia‵fia malosi tatou ke ‵kau fakatasi mo latou i te tavae kae tapuaki atu ki te ‵tou Tamana faka-te-lagi alofa.—Sala. 133:1.

4. Kaia e manakogina ei ne tatou ‵tou taina mo tuagane?

⁴ Ko sili atu nei te tāua ke tumau tatou i te ‵kau fakatasi mo ‵tou taina mo tuagane. I nisi taimi, e fesoasoani mai latou o amo ‵tou amoga. (Loma 15:1; Kala. 6:2) E fakamalosi mai foki latou ke tumau tatou i te gasue‵sue malosi i te taviniga ki a Ieova kae tumau i te malosi faka-te-agaga. (1 Tesa. 5:11; Epe. 10:23-25) Mafaufau la moi seai se puipuiga e maua ne tatou mai te fakapotopotoga ke fesoasoani mai ke ‵teke atu tatou ki ‵tou fili masani—ko Satani te Tiapolo mo tena lalolagi masei. Ko pili o taua atu a Satani mo latou kolā e pule atu a ia ki ei ki tavini a te Atua. Mafaufau ki te fiafia ka maua ne tatou māfai e ‵kau fakatasi tatou mo ‵tou taina mo tuagane!

5. Kaia e faigata ei ki nisi tino ke tali‵tonu ki olotou taina mo tuagane?

⁵ Kae e faigata ki nisi tino ke tali‵tonu ki olotou taina mo tuagane, kāti ne faitogafiti ne se taina talitonu a latou io me ne fakatamala o tausi se mea ‵funa. Io me kāti e isi ne pati io me se mea ne fai ne se tino i te fakapotopotoga, telā ne fakalogo‵mae malosi atu ki a latou. A vaegā mea penā e mafai o fai ei ke faigata o tali‵tonu ki nisi tino. Se a la te mea e mafai o fesoasoani mai ke ati aka te ‵tou loto tali‵tonu ki ‵tou taina tapuaki?

6. E fesoasoani mai pefea te alofa ke ati aka te loto talitonu? (1 Kolinito 13:4-8)

⁶ A te alofa ko te fakavae mō te talitonu. I te 1 Kolinito mataupu 13 e fakamatala mai i ei a vaega kese‵kese o te alofa kolā e mafai o fesoasoani mai ke ati aka io me ke toe ati aka te ‵tou loto tali‵tonu ki nisi tino. (Faitau te 1 Kolinito  13:4-8.) E pelā mo te fuaiupu 4 e fai mai me i “te alofa e kufaki kae atafai.” A Ieova e kufaki ki a tatou katoa faitalia foki loa māfai ko agasala tatou ki a ia. Tela la, e ‵tau foki mo tatou o fakaasi atu te kufaki ki ‵tou taina māfai ne fai ne latou se pati io me se mea telā e fakaitaita io me fakalogo‵mae mai ki a tatou. E toe fai mai te fuaiupu 5: “[A te alofa] e se kaitaua vave. E se ita fakamoemoe.” E se ma‵nako tatou ke “ita fakamoemoe,” mai te fakamauga o mea ‵se a ‵tou taina i ‵tou mafaufau ke fakasala ne tatou ki ei i aso mai mua. E fai mai te Failauga 7:9 “ke mo a ma ita vave” tatou. Ko tafaga la te ‵lei atu ke fakagalue a pati i te Efeso 4:26: “Ke se tō te mata o te la kae koi ita koutou”!

7. Ka fesoasoani mai pefea a akoakoga fakavae i te Mataio 7:1-5 ke ati aka te loto talitonu?

⁷ A te suā fesoasoani i te atiakaga o te loto talitonu ko te kilo atu ki ‵tou taina mo tuagane i te auala e kilo atu ei a Ieova ki a latou. E alofa te Atua ki a latou, kae e se fakamau ne ia olotou agasala. Kae e se ‵tau foki mo tatou o fai penā. (Sala. 130:3) I lō te ‵saga atu fua ki olotou mea ‵se, e ‵tau o taumafai tatou ke ‵kilo atu ki olotou uiga ‵lei kae mafaufau ki mea ‵lei e mafai ne latou o fai. (Faitau te Mataio 7:1-5.) E fakaasi atu ne tatou ki a latou a te loto talitonu me i te alofa “e talitonu ki mea katoa.” (1 Koli. 13:7) E se fakauiga a te fakamatalaga tenā, me e fakamoemoe a Ieova ke sona tali‵tonu fua tatou ki nisi tino; i lō te fai penā, ke tali‵tonu tatou ki a latou me ko oti ne fakaasi mai ne latou a te lotou fakatalitonugina. *

8. E ati aka pefea ne koe te loto talitonu ki ou taina?

⁸ E ‵tau o galue malosi koe ke maua te loto talitonu e pelā eiloa mo te āva, kae e manakogina se taimi tai leva. E ati aka pefea ne koe te loto talitonu ki ou taina? Taumafai ke iloa ‵lei ne koe a latou. Faipati atu ki a latou i fakatasiga a te fakapotopotoga. Fakatoka ke ga‵lue tasi koutou i te galuega talai. Ke fakaasi atu te kufaki ki a latou mai te fakaavanoa atu o se taimi ke fakaasi mai te lotou fakatalitonugina. Muamua la, kāti e manako koe ke filifili aka a nai mea ke fakaasi atu ki se tino telā ko kamata o iloa ne koe. Kafai ko gasolo aka o malosi te fesokotakiga tenā, kāti ko sili atu i te ‵lei ki a koe ke fakaasi atu ou lagonaga totino. (Luka 16:10) Kae e a māfai ne fakamasei ne se tino tou loto talitonu? Ke mo a ma ‵fiu vave koe i ei. I lō te fai penā, toe fakaavanoa atu se taimi ke toe taumafai mai a ia. Kae ke mo a ma talia ne koe a faifaiga a nai tino ke faka‵tuka atu ki tou loto talitonu ki ou taina. I te feitu tenei, ka mafau‵fau tatou ki se fakaakoakoga telā ne tuku mai ne nai tavini fakamaoni a Ieova, kolā ne tumau te lotou loto tali‵tonu ki nisi tino faitalia me ne fakafanoanoa latou ne nisi tino.

9. (a) Ne fakatumau pefea ne Hana tena loto talitonu ki te fakatokaga a Ieova, faitalia a vāivāiga o latou kolā ne sui ne latou a ia? (e) Se a te mea e akoako mai ne te tala o Hana ki a koe e uiga ki te loto talitonu ki te fakatokaga a Ieova? (Onoono ki te ata.)

⁹ Kai fakafanoanoa aka eiloa koe ne amioga a se taina tōfia? Kafai e penā loa, kāti ka maua ne koe a mea aoga mai te mafaufau ki te tala o Hana. A te toe tino pule malosi i te feitu faka-te-agaga i Isalaelu ko te Faitaulaga Sili ko Eli. Kae ne seki fai tena kāiga mo fai se fakaakoakoga ‵lei. Ana tama kolā ne tavini atu i tulaga tōfia, ne aofia faeloa lāua i amioga fakatakalia‵lia kae ma‵sei, kae ne seki polopoloki ‵mafa ne te lā tamana a lāua. Ne seki tapale vave ne Ieova a Eli mai tena tulaga. Kae ne seki fulitua atu a Hana ki te fakatokaga a te Atua mai te ita fitifiti ma fanatu o tapuaki i te faletapu, i te  taimi koi fai ei a Eli mo faitaulaga sili. I te taimi ne lavea ei ne Eli a Hana e ‵talo atu mo te loto mafatia, ne fakaiku ‵se aka ne ia me i tou fafine e konā. E aunoa mo te fesili atu mua, ne fakamasei ne ia a te fafine loto mafatia tenei. (1 Samu. 1:12-16) Kae ke oko foki loa ki a Hana, ne fai tena tautoga me kafai ko maua ne ia se tama tagata, ka avatu ne ia tou tagata ke tavini i te faletapu, telā ka nofo a ia mai lalo i te tausiga a Eli. (1 Samu. 1:11) E mata, ne ‵tau o faka‵tonu a mea kolā ne aofia i ei a tama tāgata a Eli? Ao, kae ne gasuesue a Ieova i tena taimi tonu. (1 Samu. 4:17) Kae ne taui atu eiloa ne te Atua a Hana ki se tama tagata, ko Samuelu.—1 Samu. 1:17-20.

10. Ne fakatumau pefea ne te tupu ko Tavita tena loto talitonu ki nisi tino, faitalia me ne fakatogafiti a ia ne nisi tino?

¹⁰ Kai fakatogafiti aka eiloa koe ne se taugasoa pili? Kafai ko oti, mafaufau ki te tala o te tupu ko Tavita. A tena taugasoa e tokotasi e igoa ki a Aitofele. Kae i te taimi ne taumafai ei a te tama tagata a Tavita ko Apisaloma o puke mai te tulaga fakatupu mai tena tamana, ne kau atu a Aitofele ki a Apisaloma i te ‵tekeatuga tenā. Ko tafaga la te faigata ki a Tavita ke galo atu tena tama mo te tagata telā ne mafaufau a ia me se taugasoa! Kae ne seki talia ne Tavita a te amioga faitogafiti tenei ke fakagata aka tena loto talitonu ki nisi tino. Ne tumau a ia i te fakaasi atu o te loto talitonu ki te suā taugasoa fakamaoni ko Husai, telā ne ita fitifiti ke kau atu ki te ‵tekeatuga tenei. Ne fakavae eiloa te loto talitonu o Tavita ki pogai ‵tonu. Ne fakamaoni atu ne Husai me i a ia se taugasoa ‵lei mai te fesoasoani atu ki a Tavita, faitalia te fakamataku ki tena ola.—2 Samu. 17:1-16.

11. Se a te auala ne fakaasi atu ei ne se tavini e tokotasi a Napalu a te loto talitonu?

¹¹ Mafaufau ki te tala o te tavini e tokotasi a Napalu. Ne puipui mo te atafai ne Tavita mo ana tāgata a tavini a te tino Isalaelu e igoa ki a Napalu. Fakamuli ifo, ne fakamolemole atu a Tavita ki a Napalu, telā se tino maumea, ke tuku mai aka ne mea‵kai ma tāgata a Tavita, mai i so se mea e mafai o tuku mai ne ia. I te taimi ne ita fitifiti ei a Napalu ke talia a te akai fatauva tenei, ne kaitaua malosi a Tavita, telā ne fakaiku aka ke tamate ne ia a tāgata katoa i te kaukāiga o Napalu. Ne lipoti atu ne se tavini a te tulaga tenā ki te avaga a Napalu, ko Apikaila. E pelā me  se tino i te kaukāiga, ne iloa ne ia me ko faka‵na eiloa tena ola ki lima o Apikaila. I lō te ‵tele keatea, ne talitonu tou tagata me ka mafai o faka‵tonu aka ne Apikaila a te tulaga tenei. Kāti ne maua ne ia te loto talitonu tenei me ne lauiloa tou fafine e pelā me se tino atamai. Kae ne tonu eiloa tena loto talitonu. Ne gasuesue eiloa a Apikaila mo te loto malosi ke taofi a Tavita mai te fakataunuga o tena palani tenā. (1 Samu. 25:2-35) Ne talitonu tou fafine me ka gasuesue a Tavita mo te poto.

12. Ne fakaasi atu pefea ne Iesu te loto talitonu ki ana soko faitalia olotou vāivāiga?

¹² Ne loto talitonu a Iesu ki ana soko, faitalia olotou vāivāiga. (Ioa. 15:15, 16) I te taimi ne fakamolemole atu ei a Iakopo mo Ioane ki a Iesu mō se tulaga fakapito i te Malo, ne seki fakalotolotolua a Iesu ki te lā manakoga ke tavini atu ki a Ieova io me ke tapale lāua mai te fai mo fai ne apositolo. (Male. 10:35-40) Fakamuli ifo ne tiaki a Iesu ne ana soko katoa i te po ne puke fakapagota ei a ia. (Mata. 26:56) Kae ne seki galo atu te loto talitonu o Iesu ki a latou. Ne iloa ‵lei ne ia te lotou tulaga sē ‵lei katoatoa; kae ne “ne alofa eiloa a ia ki a latou ke oko ki te fakaotiga.” (Ioa. 13:1) Ne tuku atu foki ne Iesu telā ne toetu aka, a te tiute tāua ki ana apositolo fakamaoni e toko 11 ke fai ne latou te takitakiga i te galuega ko te faiga o soko, kae ke tausi atu foki ki ana mamoe pele. (Mata. 28:19, 20; Ioa. 21:15-17) Kae ne seki faka‵segina tena loto talitonu ki tāgata sē ‵lei katoatoa konei. Ne tavini atu fakamuli latou mo te fakamaoni ke oko eiloa ki te gataga o olotou olaga i te lalolagi. E mautinoa me i a Hana, Tavita, te tavini a Napalu, Apikaila, mo Iesu, ne tuku mai ne latou se fakaakoakoga ‵lei o te loto talitonu ki tino sē ‵lei katoatoa.

13. Se a te mea e mafai o fakamasei ei a te loto talitonu?

¹³ Kai fakamatala aka eiloa ne koe se mea ‵funa ki se taina, kae iloa aka fakamuli a te sē fakatalitonugina o tou tagata? Se mea faigata ‵ki. I te taimi e tasi, ne fakaasi atu ne se tuagane a fakamatalaga totino e uiga ki a ia ki se toeaina. I te aso mai tua ifo, ne telefoni atu te avaga a te toeaina o fakamalosi te tuagane, kae lavea atu me ko mea katoa kolā ne fakaasi ‵funa atu ki te toeaina. E manino ‵lei, me ne faigata ke toe talitonu te tuagane ki te toeaina tenā. Kae ne fai eiloa ne te tuagane a te mea tonu mai te ‵sala atu ki se fesoasoani. Ne fanatu tou fafine ki te suā toeaina kae ne fesoasoani atu tou tagata ke toe ati aka tena loto talitonu ki toeaina.

14. Se a te mea ne fesoasoani atu ki se taina ke toe ati aka tena loto talitonu?

¹⁴ Ne maua ne se taina a te va sē ‵lei mo toeaina e tokolua mō se taimi leva, telā ne mafaufau a ia me ko se toe mafai o talitonu ki a lāua. Kae ne kamata o mafaufau a ia ki se mea ne fai atu ne se taina telā ne āva malosi a ia ki ei. Tenei te fakamatalaga faigofie kae aoga ‵ki: “A Satani ko te fili, e se ko ‵tou taina.” Ne mafaufau faka‵lei a te taina ki te fakamatalaga tenei, ne ‵talo atu a ia, kae fakamuli loa ne mafai o toe maua ne ia se va filemu mo toeaina e tokolua konā.

15. Kaia e manakogina ei se taimi leva ke toe ati aka te loto talitonu? Taku mai se fakaakoakoga.

¹⁵ E mata, kai ave keatea se tauliaga mai i a koe? Se mea fakalogo‵mae ‵ki a te mea tenā. A Grete mo tena mātua ne molimau fakamaoni i Siamani mai lalo i te kau Nasi i tausaga talu mai te 1930, i te taimi ne fakatapu ei a te ‵tou galuega. Ne maua ne Grete a te tauliaga ke taipa ne ia a ‵kopi o Te Faleleoleo Maluga mō ana taina tali‵tonu. Kae i te taimi ne iloa ei ne taina me ne ‵teke atu tena tamana ki te munatonu, ne ave kea‵tea ne latou te tauliaga tenā ona ko te manava‵se i te mea ma fakaasi atu ne tena tamana a mea e uiga ki te fakapotopotoga ki tino ‵teke. Ne seki gata atu i kona a tofotofoga o Grete. I  te Taua i te Lua a te Lalolagi, ne seki tuku atu ne taina ki a Grete mo tena mātua a ‵kopi o mekesini, kae ne ita fitifiti latou ma fai‵pati atu ki a lāua māfai e fetaui latou i te auala. Se mea fakalogo‵mae ‵ki! Ne lasi ‵ki te pakiaga, kae ne fai mai a Grete me ne leva ‵ki te taimi ke fakamagalo kae toe maua te loto talitonu ki taina konā. E se leva, ne iloa aka ne tou fafine me kāti ko oti ne fakamagalo latou ne Ieova, tela la, e ‵tau foki mo ia o fakamagalo atu. *

16. Kaia e ‵tau ei o ‵teke atu ki so se fakalavelave i te atiakaga o te loto talitonu?

¹⁶ Kafai ne fepaki koe mo se mea tai ‵pau penā, galue malosi ke toe ati aka tou loto talitonu. Kāti e manakogina ne koe se taimi leva, kae ka aoga ‵ki eiloa tau taumafaiga. Ke fai se fakatusaga, kafai ne pokotia koe i mea‵kai poisini, kāti ka momea aka tou fakaeteete ki au mea e kai. Kae ko te kai ki se meakai poisini e tasi, ka se fakagata aka ei a tou kai. E penā foki loa, e se ‵tau o talia ne tatou se mea masei e tasi ne tupu, ke fakavāivāi ei ‵tou loto tali‵tonu ki ‵tou taina mo tuagane katoa kolā e iloa ne tatou me ne fa‵nau mai kae se ‵lei katoatoa. Kafai e toe ati aka ne tatou ‵tou loto tali‵tonu, ka momea aka te ‵tou fia‵fia kae ka momea aka foki te ‵lei o te ‵tou ‵saga tonu ki mea e mafai o fai ne tatou ke fesoasoani atu ki te atiakaga o te loto talitonu i ‵tou fakapotopotoga.

17. Kaia e tāua ei te loto talitonu, kae se a te mea ka sau‵tala ki ei i te suā mataupu?

¹⁷ E mauagatā te loto talitonu i te lalolagi a Satani, kae ko te loto talitonu telā e fakavae ki te alofa, e lauiloa i te ‵tou kautaina i te lalolagi kātoa. E fesoasoani atu a te vaegā loto talitonu penā, ke maua ne tatou te fiafia mo te fealofani nei kae ka fai mo fai se puipuiga māfai ko fe‵paki tatou mo taimi faiga‵ta i aso mai mua. Kae e a māfai ne fakalogo‵mae koe ne se tino kae galo atu tou loto talitonu ki a ia? Taumafai ke kilo atu ki ei e ‵tusa mo te kilokiloga a Ieova, fakagalue a akoakoga fakavae i te Tusi Tapu, ati aka te alofa malosi ki ou taina, kae tauloto mai i fakaakoakoga o tino i te Tusi Tapu. E mafai o manumalo tatou i lagonaga logo‵mae kae toe ati aka ‵tou loto tali‵tonu ki nisi tino. Kafai e fai tatou penā, ka fakamanuia eiloa tatou ki taugasoa e uke kolā ‘e ‵pili atu i lō se taina tonu.’ (Faata. 18:24) Kae e se ko tatou fua e ‵tau o tali‵tonu ki nisi tino, e ‵tau o iloa ne latou me e mafai foki o tali‵tonu mai latou ki a tatou. I te suā mataupu, ka sau‵tala tatou ki auala e mafai o momea aka te ‵tou fakatalitonugina ne ‵tou taina.