1. Kaia ne fia‵fia ei a tino Papelonia ki te pelofeta ko Tanielu?

 KOI tamataene eiloa te pelofeta ko Tanielu i te taimi ne puke ei a ia ne tino Papelonia e pelā me se pagota i te taimi o te taua kae avatu kea‵tea mai tena fenua. Kae ne fia‵fia a ofisa o te kau Papelonia ki a Tanielu. Ne lavea ne latou “a mea e lavea ki mata”—me i a Tanielu e “seai ne ana pona, e tinogali,” kae ko ia ne vau mai se kāiga tāua ‵ki. (1 Samu. 16:7) Ona ko pogai konā, ne akoako ne tino Papelonia a ia ke fai pelā me se tino tāua i te lotou fenua.—Tani. 1:3, 4, 6.

2. Ne pefea lagonaga o Ieova e uiga ki a Tanielu? (Esekielu 14:14)

² Ne alofa a Ieova ki a Tanielu, e se ona ko ana foliga io me ko tauliaga fakapito ne maua ne ia, kae ona ko te vaegā olaga ne filifili ne te tamataene talavou tenei. A te ‵tonuga loa, kāti ko 20 tupu fua a tausaga o Tanielu i te taimi ne taku ei a ia ne Ieova e pelā me se tino amiotonu fakatasi mo Noa mo Iopu, ko tāgata kolā ne fakamāumāu ne latou te fia sefulu tausaga ke ati aka se igoa ‵lei i mua o te Atua. (Kene. 5:32; 6:9, 10; Iopu 42:16, 17; faitau te Esekielu 14:14.) Kae ne alofa faeloa a Ieova ki a Tanielu i tena olaga kātoa kae fakaofoofogia.—Tani. 10:11, 19.

3. Ne a mea ka sau‵tala tatou ki ei i te mataupu tenei?

³ I te mataupu tenei, ka suke‵suke tatou ki uiga e lua o Tanielu kolā e fai ei ke tāua a ia i te kilokiloga a Ieova. Muamua la, ka sau‵tala tatou ki uiga takitasi konā, kae onoono ki taimi ne fakaasi atu ei ne ia. Te lua, ka onoono tatou ki te auala ne tauloto a Tanielu ke fakaasi atu a uiga konā. Kae ko te ‵toe mea, ka sau‵tala tatou ki te auala e mafai o fakaakoako tatou ki a ia. E tiga eiloa ne tusi fakapitoa a te mataupu tenei mō talavou, kae e mafai eiloa o tauloto ne tatou katoa a mea e uke mai te fakaakoakoga a Tanielu.

4. Ne fakaasi atu pefea ne Tanielu a te loto malosi? Taku mai se fakaakoakoga.

⁴ E mafai o ma‵taku a tino loto ma‵losi, kae e se talia ne latou te mataku ke taofi ei latou mai te faiga o te mea tonu. A Tanielu se talavou loto malosi ‵ki. Mafaufau ki taimi e lua ne fakaasi atu ei ne ia te loto malosi. A te taimi muamua kāti ne tupu i se lua tausaga mai tua o te fakaseaiga ne Papelonia a Ielusalema. Ne isi se moemiti fakamataku a te tupu o Papelonia ko Nepukanesa e uiga ki te tupua lasi ‵ki. Ne fakatonu atu a ia ke tamate ana tāgata ‵poto katoa e aofia i ei a Tanielu, māfai e se mafai o fakamatala mai ne latou tena moemiti mo tena uiga. (Tani. 2:3-5) Ne ‵tau o gasuesue fakavave a Tanielu i te mea ma ‵mate a tino e tokouke. Ne fanatu a Tanielu kae “fakamolemole atu ki te tupu ke fakaavanoa mai se taimi ke fakamatala atu ki te tupu a te uiga o te moemiti.” (Tani. 2:16) Ne manakogina a te loto malosi mo te fakatuanaki i te taimi tenā. E seai eiloa se mea e fakaasi mai me ne fakamatala sāle ne Tanielu a uiga o moemiti mai mua atu. Ne fakamolemole atu a ia ki ana taugasoa—kolā olotou igoa Papelonia ko Satalaka, Mesako, mo Apeteniko—“ke ‵talo mō te alofa fakamagalo mai te Atua o te lagi e uiga ki te mea ‵funa tenei.” (Tani. 2:18) Ne tali eiloa ne Ieova a olotou ‵talo. Mai te fesoasoani o te Atua, ne fakamatala atu ne Tanielu te uiga o te moemiti o Nepukanesa. Ne ‵sao i ei a ola o Tanielu mo ana taugasoa.

5. Se a te suā tofotofoga o te loto malosi ne fepaki mo Tanielu?

⁵ I se taimi mai tua i te otiga ne fakamatala ne Tanielu te moemiti e uiga ki se tupua lasi ‵ki, ne toe tofotofo ei tena loto malosi. Ne isi foki se suā moemiti fakamataku o Nepukanesa. Ne aofia i te moemiti tenei se lakau lasi ‵ki. Ne fakamatala atu ne Tanielu mo te loto malosi ki te tupu a te uiga o te moemiti, e aofia i ei te folafolaga me i te tupu ka fakavalevale kae ka se fai mō fai se tupu mō se vaitaimi. (Tani. 4:25) Ne faigofie fua ke mafaufau te tupu me i te fekau tenā se fakaasiga o te ‵teke atu o Tanielu ki a ia kae ne mafai fua o fakatonu atu ke tamate tou tagata. Kae ne fakaasi atu eiloa ne Tanielu a te loto malosi kae fakamatala atu te uiga o te moemiti.

6. Ne a mea kāti ne fesoasoani atu ki a Tanielu ke loto malosi?

⁶ Ne a mea kāti ne fesoasoani atu ki a Tanielu ke loto malosi i tena olaga kātoa? I te taimi koi  foliki ei a ia, e mautinoa eiloa me ne tauloto ne ia te fakaakoakoga a tena mātua mo tena tamana. E mautinoa me ne faka‵logo lāua ki fakatonuga ne tuku atu ne Ieova ki mātua Isalaelu, kae ne akoako ne lāua te lā tama ki Tulafono a te Atua. (Teu. 6:6-9) Ne seki iloa fua ne Tanielu a Tulafono fakavae e pelā mo Tulafono e Sefulu, kae penā foki ki fakamatalaga likiliki ki mea e mafai mo mea e se mafai o kai ne se tino Isalaelu. b (Levi. 11:4-8; Tani. 1:8, 11-13) Ne tauloto foki a Tanielu ki te tala fakasolopito o tino o te Atua kae ne iloa ne ia a mea ne ‵tupu ki a latou i te taimi ne seki faka‵logo ki tulafono a Ieova. (Tani. 9:10, 11) A mea ne ‵tupu ki te olaga kātoa o Tanielu ne fai ei ke loto talitonu a ia me ka fesoasoani atu eiloa a Ieova mo Ana agelu ma‵losi ki a ia.—Tani. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Ne a foki nisi mea ne fesoasoani atu ke loto malosi a Tanielu? (Onoono foki ki te ata.)

⁷ Ne sukesuke a Tanielu ki tusitusiga a pelofeta a te Atua, e aofia i ei a valoaga a Ielemia. Mai i ana sukesukega konā, ne iloa aka fakamuli ne Tanielu me ko pili o gata atu a te ‵nofo fakapagota o te kau Iutaia i Papelonia. (Tani. 9:2) A te kilo atu ki te fakataunuga o valoaga i te Tusi Tapu e mautinoa eiloa me ne fakamalosi atu ke talitonu a Tanielu ki a Ieova, kae ko tino kolā e tali‵tonu malosi ki te Atua e mafai eiloa o loto ma‵losi ‵ki. (Fakatusa ki te Loma 8:31, 32, 37-39.) A te ‵toe mea tāua, ne ‵talo atu faeloa a Tanielu ki tena Tamana faka-te-lagi. (Tani. 6:10) Ne fakaasi atu ne ia ana agasala ki a Ieova penā foki mo ana lagonaga. Kae ne akai atu a Tanielu mō se fesoasoani. (Tani. 9:4, 5, 19) A ia se tino e penei mo tatou, tela la, ne seki fanau mai a ia mo te loto malosi. Kae ne ati aka ne ia te uiga tenā e auala i te sukesuke, ‵talo kae talitonu ki a Ieova.

8. E mafai pefea o ati aka ne tatou te loto malosi?

⁸ Ke ati aka te loto malosi, ne a ‵tou mea e ‵tau o fai? Kāti e fakamalosi mai ‵tou mātua ke loto ma‵losi tatou, kae e se mafai o tuku mai ne latou te uiga tenei e pelā eiloa me se iloga o te kāiga. A te mauaga o te loto malosi e pelā mo te tauloto ki se atamai fou. A te auala e tasi e mafai o apo koe ko te onoono faka‵lei ki faifaiga a te faiakoga ko fakaakoako ei koe ki a ia. I se auala tai ‵pau, e tauloto tatou ke loto ma‵losi mai te onoono faka‵lei atu ki te auala e fakaasi atu ne nisi tino te uiga tenei, ko fakaakoako ei ki a latou. Tela la, ne a mea ne tauloto ne tatou mai i a Tanielu? E pelā mo ia, e ‵tau o iloa faka‵lei ne tatou a te Muna a te Atua. E ‵tau o ati aka ne tatou se fesokotakiga ‵pili mo Ieova mai te fai‵pati atu faeloa ki a ia i taimi katoa. Kae e manakogina ke maua ne tatou te loto talitonu me e fesoasoani mai eiloa a Ieova ki a tatou. Tela la, kafai ko tofotofogina ‵tou fakatuanaki, ka loto ma‵losi eiloa tatou.

9. Ne a mea aoga e maua ne tatou mai te loto malosi?

⁹ E uke a auala e maua ei ne tatou a mea aoga mai te loto malosi. Mafaufau ki te tala o Ben. Ne fano a ia ki se akoga i Siamani telā a tama‵liki katoa i ei e tali‵tonu ki te evolusione kae mafau‵fau i te tala e uiga ki mea a te Atua ne faite se ‵tala ‵kai. I te aso e tasi, ne tuku atu se avanoaga ki a Ben ke fakamatala atu ki tena vasega a te pogai e talitonu ei a ia me isi se tino ne māfua mai i ei a te ola. Ne fakamatala atu ne ia mo te loto malosi ana talitonuga. Se a te ikuga? “Ne fakalogologo faka‵lei mai toku faiakoga,” ko pati a Ben, “kae ne fai ne ia a ‵kopi e uke o te tusi ne fakaaoga ne au kae ne tuku atu ne ia ki tama‵liki katoa i te vasega.” Ne ‵saga atu pefea a tama‵liki i te vasega a Ben? “A te tokoukega o latou ne fakalogo‵logo mai,” ko pati a Ben, “kae ne fai mai me ‵gali ki a latou aku fakamatalaga.”  E pelā mo te mea e fakaasi mai i te tala o Ben, e āva faeloa a nisi tino ki tino loto ma‵losi. E mafai foki o fesoasoani atu ki nisi tino loto ‵lei ke iloa ne latou a Ieova. E mautinoa eiloa me isi ne pogai ‵lei ke ati aka ne tatou te loto malosi.

10. Se a te alofa tumau?

¹⁰ I te Tusi Tapu, a te pati Epelu ki te “alofa tumau” io me ko te “alofa fakamaoni,” e fakamatala mai ei a te manatu ki se fesokotakiga alofa kae gali telā ne fakaaoga faeloa ke fakamatala atu i ei a te alofa o te Atua ki ana tavini. Ne fakaaoga foki a te pati tenā ke fakamatala mai i ei a te alofa i te vā o tavini a te Atua. (2 Samu. 9:6, 7) E mafai eiloa o gasolo aka o malosi atu a te ‵tou a‵lofa tumau i te gasologa o taimi. Ke onoono aka tatou ki te auala ne gasolo aka faeloa o malosi te alofa tumau o te pelofeta ko Tanielu.

11. Se a te tofotofoga o te alofa tumau ne fepaki mo Tanielu i te taimi ko matua a ia? (Onoono ki te ata i te ‵kava.)

¹¹ Ne tofotofogina a te alofa tumau o Tanielu ki a Ieova i tena olaga kātoa. Kae tasi o toe tofotofoga faigata ne fepaki mo ia, ko te taimi ko 90 tupu i ei ana tausaga. I te taimi tenei, ko oti ne puke a Papelonia ne Metai mo Pelesia telā ne pule ki ei a te tupu ko Taliu. Ne seki fia‵fia a ofisa a te tupu ki a Tanielu kae ne seki āva ki te Atua e tapuaki a ia ki ei. Tenā ne palani ei ne latou ke tamate a Tanielu. Ne fai ne latou se tulafono telā ka tofotofo aka i ei me ka alofa tumau a Tanielu ki te Atua io me ki te tupu. A te mea fua ne ‵tau o fai ne Tanielu ke fakamaoni atu a tena alofa tumau ki te tupu kae ‵kau fakatasi mo nisi tino ko te fakagata o tena ‵talo atu ki a Ieova i loto i se 30 aso. Ne seki talia ne Tanielu ke gutugutulua a ia. Ona ko te mea tenā, ne ‵pei ei a ia ki te lua leona. Kae ne fakamanuia ne Ieova a te alofa tumau o Tanielu mai te fakasao a ia mai gutu o leona. (Tani. 6:12-15, 20-22) E mafai pefea o ati aka ne tatou a te alofa tumau ki a Ieova telā ne fakaasi atu ne Tanielu?

12. Ne ati aka pefea ne Tanielu a te alofa tumau ki a Ieova?

¹² E pelā mo te mea ne taku atu muamua, a te alofa tumau e fakamalosigina ne te lasi o te alofa ki a Ieova. Ne fakatumau ne Tanielu a tena alofa tumau ki a Ieova ona ko te lasi o tena alofa ki tena Tamana faka-te-lagi. E seai se fakalotolotolua me ne ati aka ne Tanielu a te alofa tenā mai te mafaufau ki uiga o Ieova kae  mafaufau ‵loto ki te auala ne fakaasi atu ne Ia ki a latou. (Tani. 9:4) Ne mafaufau ‵loto foki a Tanielu ki mea ‵lei katoa ne fai ne Ieova mō ia mo Ana tino.—Tani. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Ne a tofotofotoga o te alofa tumau e fe‵paki mo ‵tou talavou? Taku mai se fakaakoakoga. (Onoono foki ki te ata.) (e) E pelā mo te vitio, e mafai pefea o tali atu koe ki tino kolā e fesili mai me e mata, e ‵lago a Molimau a Ieova ki tāgata kolā e fia‵fai ki tāgata mo fāfine kolā e fia‵fai ki fāfine?

¹³ E pelā mo Tanielu, e ‵mio tasi ‵tou talavou mo tino kolā e se āva ki a Ieova mo ana tulaga. Kāti e se fia‵fia a vaegā tino penā ki so se tino telā e fai mai i a ia e alofa ki te Atua. Ne taumafai a nisi tino o fai fakamasei ‵tou talavou ke sē a‵lofa tumau ki a Ieova. Onoono ki te mea ne tupu ki te tamataene e igoa ki a Graeme, telā e nofo i Ausetalia. Ne fakafesagai atu a ia ki se tulaga faigata i te akoga lasaga lua. Ne fesili atu te faiakoga ki te vasega me ka ‵saga atu pefea latou māfai e isi se lotou taugasoa tagata e fai atu i a ia e fiafai ki se tagata io me se taugasoa fafine e fai atu me ia ia e fiafai ki se fafine. Ne fai atu te faiakoga me i tama‵liki katoa i te vasega kolā e ‵lago atu ki te manatu tenā e ‵tau o ‵tu i te feitu e tasi o te faleakoga; a latou kolā e se ‵lago ki ei, ke ‵tu i te suā feitu. Ne fai mai a Graeme, “Ne ‵tu atu a te vasega kātoa i te feitu telā e ‵lago atu ki te manatu tenā, kae e se ko māua mo te suā tamaliki Molimau.” Kae ne gasolo o faigata atu a te tulaga tenā, telā ne ‵tau o fakaasi atu ei ne Graeme me e alofa tumau a ia ki a Ieova io me ikai. “I te itula kātoa telā ne fai ei te motou mataupu tenā,” ko ana pati, “ne fakaitaita ne tama‵liki a‵koga mo te faiakoga a māua. Ne fai ne au te ‵toe mea e mafai ke fakamatala atu oku talitonuga i se auala filemu kae faigofie, kae ne seki faka‵logo mai latou ki se pati ne fai atu ne au.” Ne pefea lagonaga o Graeme e uiga ki te tofotofoga tenei o tena alofa tumau? Ne fai mai a ia, “Ne seki fiafia au māfai e fakaitaita mai taku vasega ki a au, kae ne fiafia ‵ki eiloa au me ne mafai o fakamatala atu oku talitonuga e aunoa mo te gutugutulua.” c

14. Se a te auala e tasi e mafai o faka‵mautakitaki ne tatou a te alofa tumau ki a Ieova?

¹⁴ E mafai o faka‵mautakitaki ne tatou te alofa tumau ki a Ieova e pelā mo Tanielu, māfai e lasi te ‵tou a‵lofa ki a ia. E ati aka ne tatou a te alofa tenā mai te tauloto ki uiga o Ieova. E pelā mo te suke‵suke ki ana mea ne faite. (Loma 1:20) Ka manako koe ke momea aka te lasi o tou alofa mo te āva ki a Ieova, e mafai o faitau koe ki mataupu toe‵toe i te fakasologa o mataupu ko te “E Mata, ne Faite?” io me onoono ki vitio. E mafai foki o faitau koe ki mataupu i polosiua ko te Was Life Created? mo te The Origin of Life—Five Questions Worth Asking. Onoono ki pati a se tuagane talavou mai Denmark e igoa ki a Esther e uiga ki tusi konā: “E ‵gali a manatu i ei. E se fakaasi mai i polosiua konei a mea e ‵tau o talitonu koe ki ei; e fakamatala mai fua i ei a manatu ‵tonu, ko tuku atu ei ke fai sau fakaikuga.” A Ben, telā ne taku mai muamua, ne fai mai: “A te tusi tenei e fakamalosi aka i ei a te fakatuanaki. Ne fakamaoni mai ei ki a au me ne māfua mai i te Atua a te ola.” Kafai ko oti ne sukesuke koe ki tusi konei, e mautinoa eiloa me ka lotomalie koe ki pati i te Tusi Tapu kolā e fai mai, penei: “E ‵tau eiloa o maua ne koe, e Ieova te motou Atua, te vikiga mo te ‵malu mo te malosi, me ne faite ne koe a mea katoa.”—Faka. 4:11. d

15. Se a te suā auala telā e mafai o ati aka ei ne tatou se fesokotakiga ‵pili mo Ieova?

¹⁵ A te suā auala ke ati aka te lasi o te ‵tou a‵lofa ki a Ieova, ko te sukesuke faka‵lei ki te olaga o tena Tama ko Iesu. Ne fai ne se tuagane talavou  e igoa ki a Samira, telā e nofo i Siamani a te mea tenei. Ana muna: “Ne kamata o iloa ‵lei ne au a Ieova e auala i a Iesu.” I tena folikiga, ne faigata ke malamalama a Samira me isi ne lagonaga o Ieova, kae ne mafai o malamalama a ia i lagonaga o Iesu. “Ne gali ki a au a Iesu me ne fiafia kae alofa ki tama‵liki,” ne fai mai a ia. Ko te uke o ana mea ne tauloto e uiga ki a Iesu, ko te lasi foki o tena alofa mo te iloa ‵lei ne ia a Ieova. Kaia? Ne fai mai a ia: “Ne kamata malielie o malamalama au me e fakaakoako eiloa a Iesu i se auala ‵lei katoatoa ki tena Tamana. E uke a mea e ‵pau i ei lāua. Ne fatoa iloa aka ne au me tenei te pogai e tasi ne uga mai ei ne Ieova a Iesu ki te lalolagi, ko te mea ke mafai o iloa ‵lei ne tino a Ieova.” (Ioa. 14:9) Kafai e manako koe o fakamalosi aka tou fesokotakiga mo Ieova, kaia e se fakamāumāu ei a taimi e uke ke tauloto ki mea e uiga ki a Iesu? Kafai e fai koe penā, ka gasolo aka o lasi a tou alofa mo tou alofa tumau ki a Ieova.

16. E maua pefea ne tatou a mea aoga mai te fakamaoni? (Salamo 18:25; Mika 6:8)

¹⁶ A latou kolā e fakamaoni e ati aka faeloa ne latou a vā fakataugasoa ‵pili kae tumau. (Luta 1:14-17) E se gata i ei, kafai e fakamaoni tatou ki a Ieova e maua ne tatou te filemu mo te lotomalie. Kaia? Me e tauto mai a Ieova me ka fakamaoni a ia ki a latou kolā e fakamaoni atu ki a ia. (Faitau te Salamo 18:25; Mika 6:8.) Mafaufau ki te mea tenei—e loto fiafia te ‵tou Mafuaga malosi katoatoa ke ati aka ne ia se fesokotakiga alofa mo tatou! Kae kafai e maua ne tatou se vā fakataugasoa ‵pili mo Ieova, ka seai eiloa se tofotofoga, se tino ‵teke, ke oko foki loa ki te mate e mafai o ‵kati ne ia ‵tou fesokotakiga mo ia. (Tani. 12:13; Luka 20:37, 38; Loma 8:38, 39) Ko oko eiloa i te tāua ke fakaakoako tatou ki a Tanielu kae ke tumau i te fakamaoni ki a Ieova!

17-18. Ne a nisi mea e mafai o tauloto ne tatou mai i a Tanielu?

¹⁷ I te mataupu tenei, ne suke‵suke tatou ki uiga fua e lua o Tanielu. Kae koi uke atu a mea e mafai o tauloto ne tatou mai i a ia. Pelā me se fakaakoakoga, ne tuku atu ne Ieova ki a Tanielu se fakasologa o fakaasiga mo moemiti, penā foki mo te atamai ke fakamatala atu a fekau fakavaloaga konā. A te ukega o valoaga konā ko oti ne fakataunu. A nisi valoaga e maua i ei a fakamatalaga ki mea ‵tupu i aso mai mua kolā ka pokotia i ei a tino katoa i te lalolagi.

¹⁸ I te suā mataupu, ka suke‵suke tatou ki valoaga e lua ne tusi ne Tanielu. A te malama‵lama i valoaga konā ka fesoasoani mai ki a tatou katoa, talavou mo tino ma‵tua, ke fai a fakaikuga ‵poto i te taimi nei. E mafai foki o fakamalosi aka ne valoaga konā a te ‵tou loto ma‵losi mo te fakamaoni, ko te mea ke toka tatou o fakafesagai atu ki tofotofoga i aso ‵pili mai mua nei.