1, 2. (a) Ne māfua mai pefea te avaga? (e) Se a te mea ne iloa aka ne te tagata mo te fafine muamua e uiga ki te avaga? (Ke onoono ki te ata i te kamataga.)

A TE avaga se vaega tāua o te olaga. Kafai e toe mafau‵fau tatou ki te māfuaga mo te pogai o te avaga, ka fesoasoani mai ei ke maua ne tatou se kilokiloga ‵lei ki ei kae fiafia ki fakamanuiaga kolā e maua mai i ei. I te otiga ne faite ne te Atua a te tagata muamua, ko Atamu, ne tuku atu ne te Atua ki a ia a te galuega ke mafai o fakaigoa ne ia a manu. Kae e seai eiloa se “soa o te tagata o fesoasoani ki a ia.” Tela la, ne fai ne te Atua ke tō ‵ki te moe o Atamu, puke ne ia se ivi kasokaso o tou tagata, faite ne ia te fafine, kae tuku atu ne ia ki tou tagata. (Faitau te Kenese 2:20-24.) Tela la, ne māfua mai eiloa i te Atua a te fakatokaga e uiga ki te avaga.

² Ne faka‵patonu mai ne Iesu a pati a Ieova konei: “Tenei te pogai e tiaki ei ne te tagata tena tamana mo tena mātua kae ‵nofo fakatasi mo tena avaga kae ka fai ei lāua mo fai se foitino e tasi.” (Mata. 19:4, 5) A te fakaaogaga ne te Atua se ivi kasokaso o Atamu ke faite ki ei te fafine muamua ne fai i ei ke ‵pili te lā vā fakatauavaga. E seai se fakatokaga a te Atua ki te ‵talaga o te  avaga io me fai ke uke atu a avaga a se tino.

3. Se a te pogai tāua ne fai ei te fakatokaga e uiga ki te avaga?

³ Ne fiafia eiloa a Atamu ki tena avaga pele, telā ne fakaigoa fakamuli ne ia ki a Eva. E pelā me “se soa” o tou tagata, ne fai tou fafine mo “fesoasoani” ki a ia i te aumaiga o te fiafia ki a laua i aso katoa e auala i te fakataunuga o lā tiute e pelā me se tagata avaga io me se fafine avaga. (Kene. 2:18) A te pogai tāua o te fakatokaga ki te avaga ko te fakatokoukega o te lalolagi. (Kene. 1:28) E tiga eiloa e a‵lofa latou ki olotou mātua, e tiakina ne tama‵liki kolā ko a‵vaga a olotou kāiga kae fai olotou kāiga ‵fou. Ka faka‵fonu ne tino a te lalolagi ki te tulaga ‵lei kae fakalauefa atu te lotou koga ‵nofo ki te lalolagi kātoa, ko liu palataiso ei.

4. Se a te mea ne tupu ki te avaga muamua?

⁴ Ne fakamasei eiloa a te avaga muamua ona ko te mea ne filifili ne Atamu mo Eva ke fakaaoga ‵se te lā saolotoga mai te sē faka‵logo ki a Ieova. Ne fakaloiloi ne te “gata muamua,” ko Satani te Tiapolo a Eva mai te fai ne ia ke talitonu tou fafine me i te kai ki te fuaga o te “lakau telā e iloa ei te mea ‵lei mo te mea masei” ka maua ne ia te iloaga fakapito telā ka fai ei ke iloa ne ia o filifili a te mea ‵lei mo te mea masei. Ne seki āva tou fafine ki te tulaga pule o tena avaga mai te fesili atu ki tou tagata e uiga ki te mea tenā. Kae i lō te fakalogo ki te Atua, ne talia ne Atamu a te fuaga o te lakau telā ne tuku atu ne Eva ki a ia.—Fa. 12:9; Kene. 2:9, 16, 17; 3:1-6.

5. Se a te mea e mafai o tauloto ne tatou mai i te tali ne tuku atu ne Atamu mo Eva ki a Ieova?

⁵ I te taimi ne fakamasino ei ne te Atua, ne ‵losi atu ne Atamu ki tena avaga, i ana pati: “Ko te fafine tenei ne aumai ne koe ke ‵nofo māua, ne aumai ne ia te fuaga o te lakau ki a au, telā ne kai ei au ki ei.” Ne ‵losi ne Eva ki te gata telā ne fakaloiloi ne ia tou fafine. (Kene. 3:12, 13) Ne fai fua ne laua a fakamasakoga sē ‵tonu e aunoa mo se pogai tonu! Ona ko te sē faka‵logo o te tauavaga muamua ki a Ieova, ne fakamasino ei laua e pelā me ne tino ‵teke. A te mea tenei se fakamasauaga ke fakaeteete tatou i ei! Ke manuia te olaga avaga, e ‵tau mo tino a‵vaga o fai olotou tiute kae faka‵logo ki a Ieova.

6. E fakamatala mai pefea ne koe a te Kenese 3:15?

⁶ Faitalia te mea ne fai ne Satani i Etena, ne faka‵mautakitaki eiloa ne Ieova a te fakamoemoega o tino mō aso mai mua e auala i te valoaga muamua i te Tusi Tapu. (Faitau te Kenese 3:15.) Ka tuki pala eiloa ne te “fanau a te fafine” a te tino muamua faka-te-agaga telā ne ‵teke atu i te kamataga. Kae ne tuku mai ne Ieova ki tino se ata foliki e uiga ki te fesokotakiga fakapito i te vā o ia mo te fia piliona o tino faka-te-agaga kolā e tavini atu ki a ia i te lagi. Ne fakaasi fakamuli mai i te Tusi Tapu me e auala i tena avaga fakatusa, ka uga mai ne te Atua a te tino telā ka “tuki pala” ne ia a te Tiapolo kae fakatoka a te auala ke toe fakafoki mai ei a te fakamoemoega telā ne galo atu i te tauavaga muamua—ko te ola ki te se-gata-mai i te lalolagi e ‵tusa mo te fuafuaga a Ieova i te kamataga.—Ioa. 3:16.

7. (a) Se a te mea ne tupu ki te avaga talu mai te taimi ne ‵teke atu ei a Atamu mo Eva? (e) Se a te fakatonuga e tuku mai i te Tusi Tapu ki tagata mo fafine a‵vaga?

⁷ Ne fai ne te ‵tekeatuga o Atamu mo Eva ke pokotia te lā avaga penā foki mo avaga katoa fakamuli. E pelā me se fakaakoakoga, ne maua ne Eva mo ana tama‵liki fa‵fine a te logo‵mae i te taimi e fai‵tama kae fa‵nau ei latou. A fafine ka ma‵nako faeloa ki olotou avaga, kae ko tagata ka pule fakamasei atu ki olotou avaga kae fakasaua foki latou, e pelā mo te mea ko lavea atu ne tatou i te  ukega o avaga i aso nei. (Kene. 3:16) E fakatonu mai te Tusi Tapu me e ‵tau o pule atu a tagata a‵vaga i se auala alofa. Kae penā foki fafine, e ‵tau mo latou o faka‵logo ki pulega a olotou avaga. (Efe. 5:33) Ona ko te ga‵lue fakatasi o taki tauavaga kolā e ma‵taku ki te Atua, e se uke io me seai ne fakalavelave e mafai o ‵tupu i olotou olaga avaga.

8. Se a te tala fakasolopito o te avaga mai te taimi o Atamu ke oko atu ki te Lolo?

⁸ A koi tuai o ‵mate a Atamu mo Eva ona ko te agasala mo te tulaga sē ‵lei katoatoa, ne fai ne laua a lā tama‵liki. (Kene. 5:4) A te lā tamaliki tagata muamua ko Kaino, ne avaga ki se fafine mai tena kāiga. A te tamaliki a Kaino ko Lameko ko te tagata muamua ke iloa atu me tokolua ana avaga. (Kene. 4:17, 19) I te fakasologa o te gafa mai i a Atamu ke oko atu ki te Lolo i aso o Noa, ne nāi tino fua ne fai pelā me ne tino tapuaki o Ieova. E aofia i a latou konā ko Apelu, Enoka mo Noa ei mo tena kāiga. I aso o Noa, “ne kamata o lavea ne tama a te Atua tonu a te tauleka‵leka o tama fafine a tino konā,” ko muna a te Tusi Tapu. “Tenā ne kamata ei o puke ne latou a fāfine kolā e ma‵nako latou ki ei mo fai olotou avaga.” Ne iku atu te faifaiga matagā tenei ne fai ne agelu kaima‵nako kolā ne a‵vaga mo fafine ke fa‵nau mai ne latou a tino ‵mafi kolā ne taku ki Nefilimi. E se gata i ei, ne gasolo aka eiloa a te “ma‵sei o amioga a te tagata i luga i te lalolagi” kae ko “manakoga katoa o tena loto e ma‵sei i taimi katoa.”—Kene. 6:1-5, NW.

9. Ne a mea ne fai ne Ieova ki tino amio ma‵sei i aso o Noa, kae se a te akoakoga e ‵tau o tauloto ne tatou mai mea ne ‵tupu i te taimi tenā?

⁹ Ne fakaoko atu ne Ieova a te Lolo i aso o Noa ko te mea ke fakaseai atu ei a tino amio ma‵sei. I te taimi tenā, ne fakalave‵lave eiloa a tino i mea o te olaga i aso takitasi, e aofia ei te faiga o avaga, ko ala ei o manatu mā‵ma latou ki te faka‵pulaga a “Noa, te tino talai o te amiotonu” e uiga ki te fakaseaiga telā ko pili o oko atu ki a latou. (2 Pe. 2:5) Ne faka‵pau ne Iesu a te tulaga tenā ki ‵tou aso nei. (Faitau te Mataio 24:37-39.) I aso nei, e tokouke a tino e se fia faka‵logo mai ki te tala ‵lei o te Malo o te Atua telā ko oti ne talai atu ki te lalolagi nofoaki kātoa mō fai se molimau ki fenua katoa a koi tuai o oko mai te gataga o te olaga masei tenei. Ke masaua ne tatou me e se ‵tau o fai ne fakalavelave faka-te-kāiga, e pelā mo avaga mo te putiakaga o tama‵liki ke sē toka tatou mō te aso o Ieova.

10. (a) Ne pefea te kilokiloga a fenua e uke e uiga ki faifaiga fakatauavaga sē ‵tau? (e) Se a te fakaakoakoga ‵lei ne tuku mai ne Apelaamo mo Sala i te lā olaga avaga?

¹⁰ E tiga eiloa e takitasi katoa a avaga a Noa mo ana tamaliki tagata e tokotolu, kae ne lauiloa a te faiga o avaga e tokouke i aso mua. I te ukega o fenua, ne fai a faifaiga fakatauavaga sē ‵tau e pelā me se mea masani i te olaga, kae ko fai foki pelā me se faifaiga fakalotu. I te taimi ne faka‵logo ei a Apelamo (Apelaamo) mo tena avaga ko Salai (Sala) ki te Atua kae olo atu ki Kanana, ne ‵fonu eiloa a te fa‵kai tenā i faifaiga kolā e fakamasei ei te avaga. Tela la, ne fai te fakatonuga a Ieova ko te fa‵kai o Sotoma mo Komolo ke fakaseai atu ona ko tino kolā e ‵nofo i ei e fai ne latou a faifaiga fakatauavaga matagā. Ne fai ne Apelaamo se takitakiga ‵lei i tena kāiga, kae ne fai a Sala mo fai se fakaakoakoga ‵lei i te fakalogo ki te tulaga pule o tena avaga. (Faitau te 1 Petelu 3:3-6.) Ne manako eiloa a Apelaamo ko tena tama tagata ko Isaako ke avaga ki se tino tapuaki o Ieova. Tenā foki te mea ne fai ne Isaako ki tena tama tagata ko Iakopo, telā ne fai ana tamaliki tagata mo tupuga o matakāiga e toko 12 o Isalaelu.

11. Ne puipui pefea ne te Tulafono a Mose a tino Isalaelu?

 ¹¹ Fakamuli ifo, ne fai ne Ieova mo te fanau a Iakopo (Isalaelu) se feagaiga mo Ia. Ne fakatulafonogina ne te Tulafono a Mose a faifaiga masani e uiga ki avaga i aso mua, e aofia i ei te avaga ki tino e tokouke. Ne fesoasoani atu eiloa te Tulafono ke puipui a Isalaelu i te feitu faka-te-agaga mai te fakatapu ma a‵vaga ki tino i tapuakiga ‵se. (Faitau te Teutelonome 7:3, 4.) Kafai e ‵sae aka ne fakalavelave i te olaga avaga, e maua faeloa te fesoasoani mai i toeaina. E isi foki ne tulafono e uiga ki te sē fakamaoni, masalosalo, mo te seai o se loto talitonu. Ne talia te ‵talaga o avaga, kae ne fakatulafonogina foki ke mafai o puipui ei. E mafai o ‵tala ne se tagata tena avaga i se “mea mataga.” (Teu. 24:1, NW) E se fakamatala mai i te Tusi Tapu a te “mea matagā,” kae e manino ‵lei me e se aofia i ei a tamā fakalavelave.—Levi. 19:18.

12, 13. (a) Ne pefea a faifaiga a nisi tagata a‵vaga ki olotou avaga i aso o Malaki? (e) I aso nei, kafai e ‵tele se tino papatiso mo te avaga a te suā tino, ne a ikuga e maua ne laua?

¹² I aso o te pelofeta ko Malaki, e tokouke a tagata Iutaia ne fakaloiloi ne latou a olotou avaga fafine mai te fakaaoga ne latou a fakamasakoga e uke ke ‵tala ei olotou avaga. Ne ‵tala ne tagata konā a olotou avaga, kāti ko te mea ke a‵vaga mo tamafine io me ko fafine fapau‵pau. Ne tumau foki eiloa a tagata Iutaia i te fakaloiloi ke ‵tala olotou avaga “i so se pogai” i te taimi ne nofo ei a Iesu i te lalolagi nei. (Mata. 19:3) Ne takalialia eiloa a Ieova ki tino kolā e ‵tala olotou avaga i so se pogai.—Faitau te Malaki 2:13-16.

¹³ I aso nei, e se talia ne tino o Ieova a te uiga fakaloiloi i te olaga avaga. Kae e a māfai e ‵tele se taina io me se tuagane papatiso telā ko oti ne avaga mo te avaga a te suā tino kae avaga mo ia. Kafai a ia e se salamō, ka fakatea a ia ko te mea ke fakatumau te ‵ma o te fakapotopotoga i te feitu faka-te-agaga. (1 Koli. 5:11-13) E ‵tau mo tou tagata io me ko tou fafine o ‘fakaasi mai ne faiga ke iloa ei i a ia ko salamō’ a koi tuai o toe foki ki te fakapotopotoga. (Luka 3:8; 2 Koli. 2:5-10) E tiga eiloa e seai se taimi tonu ke fakafoki mai ei a te tino fakatea tenā, a vaegā uiga fakaloiloi penā kolā e tai faigata ke ‵tupu ki tino o te Atua e mafai eiloa o ‵tupu māfai e manatu mā‵ma ki ei. E mafai o tai tuku atu ki se taimi—se tausaga io me ke tai leva atu, ko te mea ke fakamaoni aka te salamō tonu o te tino tenā. Kafai foki ko oti ne foki mai te tino tenā, koi ‵tau eiloa o tuku atu ne ia se tala e uiga ki a ia “i mua o te nofoga fakamasino o te Atua.”—Loma 14:10-12; ke onoono ki The Watchtower, Novema 15, 1979, itu. 31-32.

14. Se a te pogai tonu ne fakatoka ei te Tulafono?

¹⁴ Ne takitaki ne te Tulafono a Mose a te kau Isalaelu mō tausaga e silia atu mo te 1,500. Ne fesoasoani atu ki tino o te Atua ke tausi ki fakatakitakiga amio‵tonu i te faka‵leiga o fakalavelave faka-te-kāiga mo nisi mea aka e fai ei pelā me se tausi telā e takitaki atu ei ki te Mesia. (Kala. 3:23, 24) I te taimi ne fakaseai ei te tulafono ne te mate o Iesu, ne kamata ne te Atua se fakatokaga fou. (Epe. 8:6) Mai lalo i te fakatokaga fou tenei, ne seki toe fakagalue ei a nisi tulafono a Mose.

15. (a) Se a te tulaga o te avaga e ‵tau o tau‵tali ki ei a te fakapotopotoga Kelisiano? (e) Ne a mea e ‵tau o mafaufau ki ei se Kelisiano māfai e manako a ia ke ‵tala tena avaga?

¹⁵ I tena tali ki se fesili ne fakasae aka ne nisi Falesaio, ne fai atu a Iesu me i te tulafono ne fai ne Mose ki te ‵tala o avaga “e se tenā eiloa te faiga i te kamataga.” (Mata. 19:6-8) Kae ne fakaasi mai ne Iesu me i te fuafuaga a te Atua e uiga ki te avaga telā ne fakatoka i Etena e ‵tau o tau‵tali ki ei a te fakapotopotoga Kelisiano. (1 Timo. 3: 2, 12) E pelā me se “foitino e tasi,” ko oti ne tuku fakatasi a te tauavaga, kae ka fakamalosi aka te lā fesokotakiga ne te lā a‵lofa ki te Atua mo te lā a‵lofa ki a laua eiloa. A te ‵talaga o te avaga kae seki aofia i faifaiga fakatauavaga sē ‵tau e se mafai o fakasaoloto i ei se tino ke toe avaga. (Mata. 19:9) E tonu, e mafai o fakamagalo ne se tino a tena avaga telā ne mulilua kae salamō, e pelā eiloa mo te pelofeta ko Hosea telā ne fakamagalo ne ia tena avaga mulilua ko Komeli. I se auala tai ‵pau, ne fakaasi ne Ieova tena alofa fakamagalo ki tino Isalaelu loto sala‵mo i te taimi ne mulilua ei a te fenua i te feitu faka-te-agaga. (Ho. 3:1-5) E se gata i ei, kafai e iloa ne se tino i tena avaga ne mulilua kae filifili aka ke toe aofia a ia i faifaiga fakatauavaga mo tena avaga telā e ‵se, ko tena uiga ko fakamagalo ne ia tena avaga, kae ko seai se pogai faka-te-Tusi Tapu ke ‵tala te avaga.

16. Ne a pati a Iesu e uiga ki te nofo taka?

¹⁶ I te otiga ne fai atu me e seai aka se auala e ‵tala ei ne Kelisiano ‵tonu a olotou avaga kae nā ko faifaiga fakatauavaga sē ‵tau, ne toe faipati eiloa a Iesu e uiga ki “tino fua kolā ko oti ne maua ne latou te meaalofa” ko te nofo taka. Ne toe fai mai a ia: “So se tino telā e avanoa ke se avaga, ke na fai eiloa penā.” (Mata. 19:10-12) Ne filifili ne te tokoukega ke ‵nofo taka latou ko te mea ke tavini atu latou ki a Ieova mo se mafaufau telā e se vaelua. E fakamālō atu eiloa ki a latou kolā e fai penā.

17. Se a te mea e mafai o fesoasoani atu ki se Kelisiano ke filifili aka ke avaga io me ikai?

¹⁷ A te nofo taka io me ko te avaga se mea telā e fakaiku ana ne se tino i tena loto māfai e mafai o ati aka ne ia a te meaalofa ko te nofo taka. Ne filifili eiloa ne te apositolo ko Paulo ke nofo taka a ia; kae ne fai mai a ia, penei: “Ona ko te salalau o amioga fakatauavaga sē ‵tau, ko ‵tau ei mo tāgata taki tokotasi o a‵vaga, e pelā foki mo fāfine.” Ne toe fakaopoopo mai a ia: “Kafai e seai se loto pulea i a latou, fai la ke a‵vaga latou, me e ‵lei atu ke a‵vaga i lō te ‵fonu o latou i manakoga penā.” A te avaga e mafai o fesoasoani atu ki se tino ke ‵kalo keatea mai manakoga kolā e takitaki atu ei ki te fai tokotasi io me ko faifaiga fakatauavaga sē ‵tau. E se gata i ei, a te matua ‵lei o se tino se mea telā e ‵tau o mafaufau ki ei, me ne fai mai te apositolo ko Paulo, penei: “Kafai e manatu ifo se tino me ko se ‵lei ana amioga i tena nofo taka, kae ko ‵seke foki a ia mo te tulaga o te talavou, tenei la te mea e ‵tau o fai: ke fai te mea e manako a ia ki ei; e se agasala a ia. Ke na fai ke avaga a ia.” (1 Koli. 7:2, 9, 36; 1 Timo. 4:1-3) Kae tiga te feitu tenā, e se ‵tau o avaga fakavave se tino ona ko manakoga fakatalavou. Kāti e seki toka ‵lei a ia mō nisi tiute i te olaga avaga.

18, 19. (a) E ‵tau o fai pefea a te avaga faka-Kelisiano? (e) Se a te mea ka sau‵tala ki ei i te suā mataupu?

¹⁸ A te avaga faka-Kelisiano e ‵tau fua o aofia i ei se tagata mo se fafine kolā ko oti ne tuku atu ki a Ieova kae a‵lofa ki a ia mo lā loto kātoa. Kae e ‵tau foki mo laua o fakatau a‵lofa mai te ga‵lue fakatasi o fakamalosi aka te lā fesokotakiga fakatauavaga. E tonu, ka fakamanuiagina laua ona ko te tau‵tali i te fakatonuga ke avaga fua “i te Aliki.” (1 Koli. 7:39) Kafai ko oti ne avaga, ka tali‵tonu laua me ko te Tusi Tapu fua e tuku mai ne ia te ‵toe fesoasoani ‵lei i te faiga ke manuia a te lā olaga avaga.

¹⁹ I te suā mataupu, ka sau‵tala eiloa tatou ki manatu faka-te-Tusi Tapu kolā e mafai o fesoasoani atu ki Kelisiano a‵vaga ke fakafesagai atu ki fakalavelave faiga‵ta i “aso fakaoti,” ko te taimi e fakaasi mai ei ne tagata mo fafine e tokouke a uiga kolā e fai ei ke se manuia te avaga. (2 Timo. 3:1-5) E auala i tena Muna, ne tuku mai ei ne Ieova a mea kolā e ma‵nako tatou ki ei ko te mea ke maua se olaga avaga manuia kae fiafia i te taimi e sa‵sale fakatasi ei tatou mo ana tino i te auala telā e tau atu ki te ola se-gata-mai.—Mata. 7:13, 14.