1, 2. (a) Se a te fakamaoniga e lavea atu me e taumafai malosi a tino ke maua te saolotoga? (e) Se a te mea ne iku mai i taumafaiga katoa konā?

I ASO nei, e uke a fai‵patiga ne fai e uiga ki te sē fakailoga tino, tulaga saoloto mo te saolotoga. E ma‵nako eiloa a tino mai koga kese‵kese o te lalolagi o saoloto mai ‵tekemaiga, fakakese‵kesega, mo te tulaga mativa. E ma‵nako malosi foki a nisi tino ki te saolotoga ke fai‵pati atu, ke fai a filifiliga, penā foki loa mo fakaikuga totino. A te manakoga o te tino ke fai ne ia se mea io me ke ola i te auala e manako a ia ki ei ko te manakoga tonu eiloa o tino i koga katoa.

² Kae ko te auala ke fakama‵lie aka ei a manakoga konā e tai ‵kese eiloa. I tulaga o mea fakapolitiki pelā foki mo fakapotopotoga, e tokouke a tino e fai ne latou a māti, fai olotou tagi ke fakaasi atu olotou loto sē ma‵lie ke oko foki ki taumafaiga ke tuku ifo a nisi malo. Kae e mata, e maua mai kinauga penā a mea kolā e ma‵nako latou ki ei? E ‵kese mai i ei, e iku atu faeloa a mea konā ki fakalavelave mo te ‵galo atu a ola o tino. E fakaasi mai ne te mea tenei a te ‵tonu o te kilokiloga telā ne fai mai ne te Tupu ko Solomona: “Ne pule . . . te tagata ki te suā tagata kae logo‵mae i ei.”—Fai. 8:9.

3. Se a te mea e mafai ne tatou o fai ke maua te fiafia tonu mo te lotomalie?

 ³ Ne faka‵mafa mai ne te soko Kelisiano ko Iakopo a te kī ki te mauaga o te fiafia tonu mo te lotomalie. Ne tusi mai a ia: “Kae ko te tino telā e onoono faka‵lei ki te tulafono ‵lei katoatoa o te saolotoga kae tumau i ei, . . . ka fiafia a ia i ana mea e fai.” (Iako. 1:25) A Ieova, telā ne tuku mai ne ia te tulafono ‵lei katoatoa, e iloa ne ia a toe mea ‵lei e manakogina ne tino ko te mea ke fia‵fia kae lotoma‵lie katoatoa i ei. Ne tuku atu ne ia ki te tauavaga muamua a mea katoa e manakogina ne lāua ke maua te fiafia—e aofia i ei te saolotoga tonu.

4. Se a te saolotoga telā ne maua ne Atamu mo Eva? (Ke onoono ki te ata i te kamataga.)

⁴ I te taimi e fai‵tau ei ki mataupu e lua o te Kenese, e faigofie eiloa ke lavea ne tatou me ne fia‵fia eiloa a Atamu mo Eva i te vaegā saolotoga telā e ma‵nako a tino i aso nei ki ei—ko te saolotoga mai mea e ma‵nako ki ei, mai te mataku, mo ‵tekemaiga. Ne saoloto katoatoa eiloa a te tauavaga muamua mai te manava‵se ki mea‵kai, galuega, masaki, mo te mate. (Kene. 1:27-29; 2:8, 9, 15) E mata, e fakauiga i ei me i te saolotoga telā ne maua ne Atamu mo Eva ne katoatoa? Ke onoono nei tatou ki ei.

5. Faitalia a mea kolā e mafau‵fau ki ei te tokoukega, se a te mea e manakogina ne tino ke maua ei ne latou te saolotoga?

⁵ E mafau‵fau a tino e tokouke i aso nei me ke maua te saolotoga tonu, e ‵tau o fai ne latou so se mea io me ko mea katoa e ma‵nako latou o fai, faitalia me ne a a ikuga. E fakamatala mai ne The World Book Encyclopedia a te saolotoga e pelā me ko “te atamai ke fai a filifiliga kae fakagalue a mea konā.” Kae e toe fakaopoopo mai penei: “Mai te kilokiloga i mea tau tulafono, e saoloto eiloa a tino māfai e fakagalue ne te malo a tapulā kolā e fai i se auala tonu, aoga kae ‵lei.” Ko tena uiga, e manakogina ke fakatapula a saolotoga ko te mea ke maua ne tino katoa a mea aoga mai i ei. Kae tenei la te fesili: Kae ko oi te tino e maua ne ia te aiā ke fakaiku aka a tapulā kolā e ‵tonu, aoga kae ‵lei?

6. (a) Kaia e maua fua ne Ieova a te saolotoga katoatoa? (e) Se a te vaegā saolotoga e mafai o maua ne tino, kae kaia?

⁶ Kafai ko sau‵tala tatou ki te saolotoga, ke maua ne tatou a te kī tāua me ko Ieova te Atua fua e tokotasi e maua ne ia te saolotoga katoatoa telā e seai sena tapulā. Kaia? Me i a ia ko te Mafuaga o mea katoa kae ko te Pule Sili kae malosi i te iunivesi. (1 Timo. 1:17; Faka. 4:11) Mafau‵fau la ki pati ‵gali a te Tupu ko Tavita i te fakamatalamaiga ne ia a te tulaga tu ‵kese kae maluga telā e maua fua ne Ieova. (Faitau te 1 Nofoaiga Tupu 29:11, 12.) E ‵kese mai i ei, a mea ola katoa i te lagi mo te lalolagi e isi ne tapulā ki olotou saolotoga. E ‵tau o iloa ne latou me e maua ne Ieova te Atua a te tulaga pule ke fakagalue a tapulā kolā e ‵tonu, aoga kae ‵lei. Tela la, tenā eiloa te mea ne fai ne Ieova te Atua ki ana tino katoa ne faite talu mai loa i te kamataga.

7. Ne a nisi mea kolā e ‵tau o fai ne tatou ke maua i ei a te fiafia?

⁷ E tiga eiloa ne maua ne Eva mo Atamu i te taimi muamua a te saolotoga i auala e uke, kae ne isi eiloa ne tapulā ne tuku atu ki saolotoga konā. A nisi tapulā ne mea masani loa kolā ne fa‵nau mai mo lāua. E pelā me se fakaakoakoga, ne iloa ne ‵tou mātua muamua me ke tumau i te ola, ne ‵tau mo lāua o mā‵nava, ‵kai, ‵moe, mo nisi mea aka. E mata, ne galo atu te lā saolotoga mai te faiga o mea konei? Ikai, me ne lavea ‵lei ne Ieova me i te faiga o mea masani konei, ne mafai ei o maua ne lāua a te fiafia mo te lotomalie. (Sala. 104:14, 15; Fai. 3:12, 13) Ko oi te tino e se fiafia ke mānava a ia ki se ea fou, kai ki mea‵kai kolā e ‵gali ki a ia, io me moe ‵lei i te po? E fai eiloa ne tatou a mea aoga konei mo te fia‵fia e aunoa mo se lagonaga me e fakatapulāgina io me fi‵ta. Tenā eiloa te lagonaga ne maua ne Atamu mo Eva.

8. Se a te fakatonuga mautinoa telā ne tuku atu ne te Atua ki ‵tou mātua muamua, kae kaia?

 ⁸ Ne tuku atu eiloa ne Ieova te fakatonuga ki a Atamu mo Eva ke fakatokouke a te lalolagi kae ke tausi atu ki ei. (Kene. 1:28) E mata, ne fakaseaoga ne te fakatonuga tenei a te lā saolotoga? Ikai eiloa! Ne fai te fakatonuga ke mafai ne tino o aofia i te fuafuaga a te lotou Mafuaga—te faiga o te lalolagi ke fai mo palataiso mō se kaukāiga o tino ‵lei katoatoa ki te se-gata-mai. (Isa. 45:18) I aso nei, e se ‵teke ki te loto o Ieova a filifiliga a tino ke ‵nofo taka io me ke a‵vaga kae sē fanafanau. Tela la, e a‵vaga eiloa a tino kae puti aka olotou tama‵liki faitalia a mea faiga‵ta e maua ne latou mai filifiliga konā. (1 Koli. 7:36-38) Kaia? Me e pelā mo te masani, e ma‵nako eiloa latou ke maua a te fiafia mo te lotomalie mai te faiga o mea konā. (Sala. 127:3) Moi ne faka‵logo a Atamu mo Eva ki a Ieova, penei e mafai eiloa o fia‵fia lāua i te lā olaga avaga kae ‵nofo kāiga.

9. Kaia a te fakatonuga a te Atua telā e maua i te Kenese 2:17 ne fai i se auala tonu, aoga io me ‵lei?

⁹ Ne tuku atu ne Ieova ki a Atamu mo Eva a te suā fakatonuga, telā ne aofia i ei se fakasalaga mautinoa māfai e fakaseaoga ne lāua: “Kae e pelā mo te lakau telā e iloa ei a te mea ‵lei mo te mea masei, e se ‵tau mo koe o kai ki ei, me i te aso telā e kai ei koe ki ei, a koe ka mate eiloa.” (Kene. 2:17) E mata, a te fakatonuga tenei ne fai i se auala sē tonu, sē aoga, io me sē ‵lei? E mata, ne ave kea‵tea ne ia a te saolotoga o Atamu mo Eva? Ikai eiloa. A te ‵tonuga loa, ne fakaasi mai ne tino sukesuke ki te Tusi Tapu a te poto mo te aoga o te fakatonuga tenei. E pelā me se fakaakoakoga, e fai mai se tino sukesuke e tokotasi, penei: “A te pogai o te fakatonuga a te Atua i te [Kenese 2:16, 17] me ko ia fua tokotasi e iloa ne ia te mea ‵lei . . . mō tino katoa kae ko te Atua fua tokotasi e iloa ne ia te mea telā e se ‵lei . . . mō latou. Ke maua te ‘‵lei,’ e ‵tau mo tino katoa o tali‵tonu ki te Atua kae faka‵logo ki a ia. Kafai e se faka‵logo latou, ka tuku atu eiloa ke filifili ne latou a te mea telā e ‵lei . . . mo te mea telā e se ‵lei mō latou.” A te mea tenā se amoga telā e faigata ke amo eiloa ne tino i a latou eiloa.

10. Kaia e se ‵tau ei o faka‵pau ne tatou a te saolotoga ke fai a filifiliga mo te aiā ke filifili aka a te mea ‵lei mo te mea masei?

¹⁰ Mai te fai‵tau ki te fakatonuga a Ieova ki a Atamu, e fai mai a tino e tokouke i aso nei me ne seki tuku atu ki a Atamu a te saolotoga ke fai a te mea e manako a ia ki ei. Ko tena uiga e se iloa ne latou me e ‵kese a te fakagalue o te saolotoga o se tino mo te aiā ke fakaiku aka a te mea telā e ‵lei mo te mea telā e masei. Ne maua eiloa ne Atamu mo Eva a te saolotoga ke filifili me e faka‵logo lāua ki te Atua io me ikai. Kae, ko Ieova fua tokotasi e maua ne ia te aiā ke fakaiku aka i se auala tonu a te mea ‵lei mo te mea masei, telā ne fakaata mai “i te lakau e iloa i ei a te mea ‵lei mo te mea masei” i te fatoaga o Etena. (Kene. 2:9) E ‵tau o talia ne tatou me e se iloa faeloa ne tatou a te ikuga o ‵tou filifiliga e fai; e se mafai foki ne tatou o fakaiku aka me ka maua eiloa ne tatou a ikuga ‵lei i taimi katoa. Tenā te pogai e lavea faeloa ne tatou a tino e fai ne latou a filifiliga io me ko fakaikuga i se auala ‵lei—kae iku atu fua ki logo‵maega, fakalavelave, mo puapuaga. (Faata. 14:12) E isi ne tapulā o tino ki mea e fai ne latou. E auala i tena fakatonuga, ne akoako atu ne Ieova mo te alofa ki a Atamu mo Eva a te auala ke fakagalue aka i ei a te saolotoga tonu. Ne fai pefea a te mea tenā, kae se a te fakaikuga ne fai ne te tauavaga muamua?

11, 12. Kaia ne iku atu te filifiliga a Atamu mo Eva ki se fakalavelave matagā? Fakamatala mai.

¹¹ Se mea fakafanoanoa, me ne seki faka‵logo a ‵tou mātua muamua. A te tautoga fakakolekole a Satani—me “ka ‵pula oulua mata kae ka ‵pau koulua mo te Atua, ka iloa foki ei ne koulua te mea ‵lei mo te mea masei”—ne foliga gali ‵ki eiloa ki a Eva. (Kene. 3:5) E mata, ne maua fakamuli ne Atamu mo Eva a te saolotoga tai lasi atu mai te  lā filifiliga? Se mea fakafanoanoa me seki fai loa penā. Ne seki maua ne lāua a te mea telā ne fai a Satani ke filifili lāua ki ei. A te ‵tonuga loa, ne tauloto eiloa ne lāua mai konā me i te ‵teke atu ki fakatonuga a Ieova kae fai te mea e ma‵nako lāua ki ei e iku atu ki fakalavelave. (Kene. 3:16-19) Kaia? Me e manino ‵lei me ne seki tuku atu ne Ieova ki tino a te saolotoga ke fakaiku aka ne latou a te mea ‵lei mo te mea masei.—Faitau te Faataoto 20:24 mo te fakamatalaga mai lalo; Ielemia 10:23.

¹² E mafai o fakatusa a te mea tenei ki te pailate telā e fakalele ne ia se vakalele. Ke oko faka‵lei atu ki te koga e fano a ia ki ei, e ‵tau eiloa o tautali a ia ki te auala e fakasino mai i te masini ki te koga e lele i ei te vakalele. E fai eiloa ne mea faigaluega ‵fou mō vakalele ke mafai ne te pailate o fakaeva faka‵lei a te vakalele kae ke fesokotaki foki mo tino ga‵lue i mea tau vakalele ko te mea ke mafai o taunu faka‵lei a ia ki te koga e eva a ia ki ei. Kae kafai ne filifili aka ne te pailate ke fakaseaoga ne ia a mea faigaluega konā kae eva atu fua ki so se koga e manako a ia ki ei, e mafai eiloa o iku atu ki se fakalavelave. E pelā mo te pailate, ne ma‵nako a Atamu mo Eva ke fai a mea i auala eiloa o lāua. Ne ‵teke atu lāua ki te takitakiga ne tuku atu ne te Atua. Se a te ikuga? E pelā mo te mea e iloa atu, ne iku atu eiloa ki te agasala mo te ‵mate o lāua penā foki a lā tama‵liki. (Loma 5:12) Mai te taumafai ke fia tu tokotasi, ne ‵galo atu ei i a lāua a te saolotoga tonu telā ne tuku atu ki a lāua.

13, 14. E mafai pefea o maua ne tatou te saolotoga tonu?

¹³ Kāti e mafau‵fau a tino me ko te lasi o te saolotoga e maua ne latou, ko te ‵lei o olaga o latou, kae ko te ‵tonuga loa a te mauaga o te saolotoga e aunoa mo tapulā e fai pelā me se pelu ‵kai matalua. E tonu, e maua ne tatou a mea aoga mai te saolotoga; kae e fakamataku ke mafau‵fau tatou ki te tulaga o te lalolagi māfai e seai ne tapulā o ‵tou saolotoga. Tenei eiloa te pogai e fai mai ei The World Book Encyclopedia: “A tulafono o malo katoa e tai faiga‵ta me e aofia i ei a tapulā mo fakataputapuga kolā e puipui i ei a saolotoga o tino.” A te pati “tai faigata” ko te pati tonu eiloa ke fakaaoga. Mafaufau la ki te fia o tusi tulafono  kolā ne tusi ne te tāgata, e manakogina eiloa a loia mo famasino ke fakamatala kae fakagalue ne latou a mea konā.

¹⁴ E ‵kese mai i ei, ne fakamatala mai ne Iesu Keliso se auala faigofie ke maua te saolotoga tonu. Ne fai mai a ia: “Kafai e tumau koutou i aku muna, ko oku soko ‵tonu koutou, kae ka iloa ne koutou te munatonu, kae ko te munatonu ka fakasaoloto ne ia koutou.” (Ioa. 8:31, 32) Ne aofia ne Iesu a mea e lua i tena fakatonuga tenei ke maua i ei te saolotoga tonu: Muamua la, ke talia te munatonu telā ne akoako ne ia, a ko te lua, ke fai mo ana soko. A te faiga tenā ka iku atu ki te saolotoga tonu. Kae saoloto la mai i te a? Ne fakamatala mai a Iesu penei: “So se tino e fai ne ia te agasala ko te pologa eiloa a te agasala. . . . Kafai e fakasaoloto koutou ne te Tama, ka saoloto tonu eiloa koutou.”—Ioa. 8:34, 36.

15. Kaia e mafai ei ne te saolotoga telā ne tauto mai ne Iesu o fai ke “saoloto tonu” tatou?

¹⁵ E manino ‵lei, me i te saolotoga telā ne tauto atu ne Iesu ki ana soko e sili fakafia atu i so se saolotoga i mea fakafenua mo mea fakapolitiki kolā e ma‵nako ki ei a te tokoukega i aso nei. I te taimi ne fai atu ei a Iesu: “Kafai e fakasaoloto koutou ne te Tama, ka saoloto tonu eiloa koutou,” ne faipati eiloa a ia ki te saoloto mai te pologa mo ‵tekemaiga kolā ne maua ne tino katoa—telā ko te “pologa ki te agasala.” E se takitaki atu fua ne te agasala a tatou ki te faiga o te mea masei, kae e taofi foki ne ia tatou mai te faiga o te mea tonu io me ola e ‵tusa mo te mea telā e iloa ne tatou me ko te ‵toe mea ‵lei. I te auala tenā, ko fai tatou mo pologa o te agasala, kae e iku atu loa ki te masiasi, logo‵mae, kae mate atu fakamuli. (Loma 6:23) Ne fepaki foki a te apositolo ko Paulo mo te logo‵mae mo te tigaina tenei. (Faitau te Loma 7:21-25.) Kafai ko fakaseai atu a te agasala, ko mafai ei o fakamoe‵moe tatou ke maua te saolotoga tonu telā ne maua ne ‵tou mātua muamua.

16. E mafai pefea o saoloto tonu tatou?

¹⁶ A te fakamatalaga a Iesu me “kafai e tumau koutou i aku muna” e fakaasi mai i ei me e isi ne nāi fakatonuga io me ko mea e ‵tau o fai ne tatou ke fakasaoloto ne ia tatou. E pelā me ne Kelisiano tukugina atu, ko se toe mafau‵fau tatou ki a tatou eiloa kae ne filifili aka ke ola tatou e ‵tusa mo akoakoga a Keliso e pelā me ne ana soko. (Mata. 16:24) E pelā mo te mea ne tauto mai ne Iesu, ka saoloto tonu eiloa tatou māfai ko fakagalue katoatoa aka a mea aoga mai tena taulaga togiola.

17. (a) E mafai pefea o maua ne tatou te fiafia tonu mo te lotomalie? (e) Se a te mea ka sau‵tala tatou ki ei i te suā mataupu?

¹⁷ A te faka‵logo ki akoakoga a Iesu e pelā me ne ana soko ka maua i ei ne tatou a te ola tonu mo te lotomalie. E iku atu te mea tenei ki te fakamoemoega ke saoloto katoatoa mai te ‵nofo pologa ki te agasala mo te mate. (Faitau te Loma 8:1, 2, 20, 21.) Ka sau‵tala tatou i te suā mataupu ki te auala e mafai ne tatou o fakaaoga i se auala poto a te saolotoga e maua nei ne tatou, ko te mea ke fakaaloalo atu tatou ki a Ieova, te Atua o te saolotoga tonu, ki te se-gata-mai.