1-3. (a) Se a te mea faigata e fakafesagai atu ki ei a talavou, kae e fakatusa eiloa ki te a? (Ke onoono ki te ata i te kamataga.) (e) E mafai pefea ne talavou Kelisiano o fakafesagai atu ki te mea faigata tenei?

KE MAFAUFAU ki te mea tenei me e palani atu eiloa sau malaga ke fanatu ki se isi fakai mō se faigāmea. Ke oko atu ki te koga ‵mao tenā e manakogina loa ke fanatu koe i se pasi. I te koga e ‵tu i ei a pasi, e fakafesagai atu eiloa koe mo tino e tokouke mo pasi e uke. Kae se mea fakafiafia eiloa me e isi eiloa sou fakamoemoega mautinoa—ko te ‵sala atu ki te pasi telā e tele atu ki te koga ne manako koe o fano ki ei! Kae ko te sopo atu i se suā pasi telā e tele atu ki se koga fakaa‵tea e mafai o avatu ne ia koe ki te auala ‵se.

² I se auala tai ‵pau, e penā foki loa a talavou. E olo atu eiloa a talavou i se malaga ‵mao, e se i luga i te pasi, kae i te olaga. I nisi taimi, e mafai o foliga ‵mafa ki a latou a fakaikuga mo avanoaga e fakafesagai atu latou ki ei. Talavou, e mafai eiloa o fakafaigofie aka ne koe māfai e isi sou manatu ‵lei ki te fakamoemoega e manako koe ke fakataunu i tou olaga. I te auala fea?

³ Ka tali aka loa te fesili tenā i te mataupu tenei mai te fakamalosi atu ki talavou ke ‵saga tonu atu ki te lotou manakoga ke fakafiafia atu ki a Ieova. Telā ko te fai o so se mea kae ke aofia katoatoa a Ieova i ei—akoga,  galuega ‵togi, tiute i loto i te kāiga, mo nisi mea e uke atu. Kae e aofia i ei te kausaki atu ki fakamoemoega faka-te-agaga. A talavou kolā ne tumau i te ‵saga tonu atu ki te lotou taviniga ki a Ieova ne mautinoa eiloa me ne maua ne latou a fakamanuiaga i olotou olaga.—Faitau te Faataoto 16:3.

4. Ne a mea ka suke‵suke tatou ki ei i te mataupu tenei?

⁴ Se mea ‵lei ke fakatoka a fakamoemoega faka-te-agaga i te olaga i te taimi koi fo‵liki ei. Kaia? Ka suke‵suke eiloa tatou ki pogai e tolu. A pogai muamua e lua e fakaasi mai loa i ei me i te ga‵lue malosi atu o kausaki ki ‵tou fakamoemoega faka-te-agaga e fakamalosi aka loa i ei a ‵tou fesokotakiga ‵pili mo Ieova; a ko te tolu e faka‵mafa mai eiloa i ei a mea aoga e maua ne tatou mai te kausaki atu ki fakamoemoega faka-te-agaga i te taimi koi fo‵liki i ei.

5. Se a te pogai tāua e fakatoka i ei a fakamoemoega faka-te-agaga?

⁵ A te pogai tāua e fakatoka i ei a fakamoemoega faka-te-agaga ko te fakaasi atu me e loto fakafetai tatou mō te alofa o Ieova mo ana mea ko oti ne fai mō tatou. E fai mai te faisalamo, penei: “Se mea ‵lei ke fakafetai atu ki a Ieova . . . Me ne fai ne koe au ke fiafia, e Ieova, ona ko au faifaiga; ona ko galuega a ou lima e kalaga atu ei au mo te fiafia.” (Sala. 92:1, 4) E pelā me se talavou, ke mafaufau ki mea katoa e nofo kaitalafu ei koe ki a Ieova. Tou ola, tou fakatuanaki, te Tusi Tapu, te fakapotopotoga, mo tou fakamoemoega gali mō aso mai mua. A te saga tonu atu o fakamuamua a mea faka-te-agaga ko te auala ke fakaasi atu ei te loto fakafetai ki te Atua mō fakamanuiaga konei, kae ka fai eiloa ke pili malosi koe ki a ia.

6. (a) E aoga pefea a ‵tou fakamoemoega faka-te-agaga mo ‵tou fesokotakiga ‵pili mo Ieova? (e) Ne a fakamoemoega e mafai o fakatoka ne tatou ke kausaki atu ki ei a koi tai fo‵liki tatou?

⁶ A te lua o pogai me i te taimi eiloa e kamata ei o kausaki atu koe ki ou fakamoemoega faka-te-agaga, ko te taimi foki eiloa tenā ko kamata ne koe o fakaputu aka au galuega ‵lei ne fai mō Ieova. Kae ka fai eiloa ne te mea tenei ke pili atu koe ki a ia. E tauto mai te apositolo ko Paulo, penei: “Me i te Atua e sē se tino sē amiotonu ke puli i a ia otou galuega mo te alofa ne fakaasi ne koutou mō tena igoa.” (Epe. 6:10) A koe e se to foliki ke fakatoka ou fakamoemoega. A Christine ko 10 ana tausaga i te taimi ne fakaiku aka ne ia ke faitau ki tala ‵tonu o Molimau fakamaoni. A Toby, telā ko 12 ana tausaga ne kausaki atu eiloa ki tena fakamoemoega ke faitau ne ia te Tusi Tapu kātoa a koi tuai o papatiso a ia. A ko Maxim, telā ko 11 fua ana tausaga mo tena tuagane ko Noemi telā e tasi tausaga fua e foliki i a ia kae ko papatiso atu lāua tokolua. Kae ne kausaki atu eiloa lāua ki te lā fakamoemoega ki te taviniga i te Peteli. Ke fesoasoani atu ki a lāua ke saga ‵tonu atu, ne fakapiki eiloa ne lāua te pepa faka‵fonu ke ulu atu ki te Peteli i te pui i loto i te fale. Kaia e se mafaufau ei koe ki fakamoemoega kolā e tāua ki a koe kae kamata o galue atu ki ei?—Faitau te Filipi 1:10, 11.

7, 8. (a) E mafai pefea ne te fakatokaga o fakamoemoega o fakafaigofie te faiga o fakaikuga? (e) Kaia ne filifili aka ne se talavou e tokotasi ke se fanatu ki se univesiti?

⁷ A te tolu o pogai ke fakatoka a fakamoemoega a koi tai fo‵liki e aofia i ei a fakaikuga e fai ne tatou. E ‵tau o fai ne talavou a olotou fakaikuga e uiga ki akoga, galuega ‵togi mo nisi mea aka i olotou olaga. A te faiga o fakaikuga e fai eiloa pelā mo te filifili atu te auala tonu i te taimi e tū atu koe i se sokoga o auala. Kafai e iloa ne koe te koga e fano koe ki ei, ka faigofie o filifili aka ne koe te auala tonu. I se auala tai ‵pau, kafai e iloa ne koe ou fakamoemoega, ka faigofie eiloa a te faiga o au fakaikuga. A te Faataoto 21:5 e fai mai, penei: “A palani a tino ga‵lue malosi e manuia eiloa.” Ko te vave o fai au palani ke fakatoka ou fakamoemoega, ko te iku manuia koe i te feitu tenā. Tenā eiloa te mea ne maua ne Damaris i te taimi ne fakafesagai atu a ia ki te faiga o toe fakaikuga tāua i tena olaga e pelā me se talavou.

⁸ Ne oti atu eiloa a Damaris mai te akoga lasaga lua mō ne kai ma‵luga. Ne mafai eiloa o talia ne ia te avanoaga ke fanatu o faka‵soko ana akoakoga ma‵luga i mea tau tulafono i te univesiti, kae i lō te  fai penā, ne filifili aka eiloa ne ia ke galue atu i se pagike. Kaia? “Ko oti eiloa ne fakaiku aka ne au i toku mafaufau i te taimi koi foliki ei au ke paenia. Ko tona uiga ke maua fua se galuega ‵togi sē tumau. Ne mafai eiloa o maua ne au a tupe e uke moi ne fai e maua ne au se pepa maluga i mea tau tulafono, kae se manakogina foki ke ‵sala ne au se galuega ‵togi sē tumau.” Ne paenia atu eiloa a Damaris mō tausaga e 20. E mata, ne fakatoka ne ia se fakamoemoega tonu kae fai se fakaikuga ‵lei i te taimi koi talavou ei a ia? “I toku koga galue i te pagike, e uke faeloa taimi e fesokotaki atu ei au ki lōia e tokouke. Ne fai eiloa ne latou te galuega telā ne mafai ne au o fai moi ne faka‵soko aku akoga i mea tau tulafono. Kae e ui i ei, a te tokoukega e se maua ne latou te fiafia mai i olotou galuega. A taku fakaikuga ke paenia ne fesoasoani mai eiloa ke kalo kea‵tea au mai i manavasega kolā e maua i galuega ‵togi ma‵luga kae ne ‵tala mai eiloa ei te auala ke maua te fiafia mō tausaga e uke i loto i te taviniga ki a Ieova.”

9. Kaia e ‵tau eiloa o fakamālō atu tatou ki ‵tou talavou?

⁹ Ke fakamālō atu eiloa ki te fia afe o talavou i fakapotopotoga i te lalolagi kātoa. Ne tukugina atu eiloa latou ki a Ieova kae ‵saga tonu atu ki fakamoemoega faka-te-agaga i olotou olaga. Ne fakaaoga eiloa ne talavou konā a olotou olaga i te ‵toe auala ‵lei fakatasi mo te tauloto foki loa i te taimi tenā ke tau‵tali ki fakatakitakiga a Ieova i olotou fakamoemoega katoa e fai ne latou. E aofia i ei a akoga, galuega ‵togi, mo te olaga o te kāiga. “Talitonu ki a Ieova mo tou loto kātoa,” ko muna a Solomona. “Ke masaua ne koe a ia i ou auala katoa, kae ka fai ne ia ke ‵tonu ou auala.” (Faata. 3:5, 6) A talavou i loto i fakapotopotoga Kelisiano e tāua eiloa ki a Ieova, e alofa malosi eiloa a ia ki a latou kae e tuku atu foki ne ia tena puipuiga ki a latou mo fakamanuiaga.

10. (a) Kaia e ‵tau ei o fakamuamua te galuega talai i te fakasologa o ‵tou mea e fai? (e) I auala fea e mafai ei o magoi te ‵tou galuega talai?

¹⁰ A te talavou telā e fakavae tena olaga ki te manakoga ke fakafiafia a Ieova, e saga tonu atu eiloa ki te galuega talai. Ne faka‵mafa mai ne Iesu Keliso me “e ‵tau foki o talai muamua atu te tala ‵lei ki atufenua katoa.” (Male. 13:10) Ona ko te mea e manakogina ke fai fakavave te galuega talai, e ‵tau o fakamuamua a te mea tenā i ‵tou fakasologa o mea e fai. E mata, e mafai ne koe o fakatoka se fakamoemoega kau atu faeloa ki te galuega talai? E mata, e mafai koe o paenia? Kae e a māfai e se fiafia malosi koe i te galuega talai? Kae i auala fea e mafai o tai magoi atu te tukuatuga o se molimau? E lua auala e mafai o fesoasoani atu: Ko te fakatoka faka‵lei, kae ke mo a e ‵fiu i te fesoasoani atu ki tino ke iloa ne latou te mea telā ko oti ne iloa ne koe. Kae ka poi eiloa koe i te fiafia telā ka maua ne koe i te taimi e fanatu sāle koe o talai.

11, 12. (a) Ne a mea e mafai ne talavou o fai ke toka o tuku atu se molimau? (e) Ne fakaaoga pefea ne se talavou te avanoaga ke tuku atu se molimau i te akoga?

¹¹ E mafai o kamata atu koe mai te tali aka o se fesili ki se mataupu telā ne masani o ‵sili ne tamaliki e a‵koga tasi mo koe e pelā mo te fesili, “Kaia e talitonu ei koe ki te Atua?” A te ‵tou fakatuatusi i te itaneti ko te jw.org e maua loa i ei a fakamatalaga ki talavou ke fesoasoani ki a latou ke tali te fesili tenā. Ke onoono mai lalo i te BIBLE TEACHINGS > TEENAGERS. Ka maua atu eiloa ne koe te worksheet telā e fakaulutala mai penei “Why Do I Believe in God?” A te worksheet ka takitaki atu eiloa ne ia koe ki te tali. E maua loa i ei a tusi fai‵tau e tolu kolā e mafai o fakaaoga ne koe ke fakatalitonu atu au fakamatalaga—Epelu 3:4, Loma 1:20, mo te Salamo 139:14. Mai i te fakaaogaga o worksheets konei, ka fesoasoani atu eiloa ke fakatoka au tali ki fesili takitasi konā.—Faitau te 1 Petelu 3:15.

¹² Kafai e maua ne koe se avanoaga, ke fakamalosi atu ki tama‵liki e a‵koga mo koe ke onoono ki te ‵tou fakatuatusi i te itaneti i te jw.org i a latou eiloa. Kae e tenā eiloa te mea ne fai ne Luca. Ne sau‵tala eiloa tena vasega e uiga ki talitonuga kese‵kese, kae ne iloa aka ne ia me i te tusi akoga ne fakaaoga ne latou e isi ne fakamatalaga sē ‵tonu e uiga ki Molimau a Ieova. Kae e ui i ei ne tai fakatalave a ia, ne fano eiloa a ia o fanoi ko te mea ke mafai ne ia o faka‵tonu aka a mea konā, kae ne talia eiloa ne tena faiakoga. Ne seki gata fua i te fakamatala atu o ana  talitonuga kae ne fakaasi atu foki loa ne Luca a te ‵tou fakatuatusi i te itaneti ki tena vasega kātoa. Ne fai atu eiloa te faiakoga ki tamaliki taki tokotasi ke onoono ki te ata i te whiteboard Beat a Bully Without Using Your Fists. Ne fiafia eiloa a Luca ki te molimau ‵lei ne tuku atu ne ia.

13. Kaia e se ‵tau ei mo tatou o ‵fiu i te taimi e ‵sae aka ei a mea faiga‵ta?

¹³ Ke mo a e loto vāivāi faitalia me e fanatu koe i se auala e isi ne poko i ei. (2 Timo. 4:2) Kafai e ‵sae aka a mea faiga‵ta, ke ‵piki ‵mau eiloa ki ou fakamoemoega. I te taimi koi 17 ei tausaga o Katharina, ne fakatoka ne ia se fakamoemoega ke talai atu ki tino taki tokotasi e ga‵lue fakatasi mo ia. E tokotasi mai i a latou ne fakamasei atu sāle ne ia tou fafine, kae ne seki talia lele eiloa ne ia te mea tenā ke faka‵tuka atu ki a ia. Ko ana faifaiga ‵lei ne fai faitalia mea faiga‵ta ne fakafesagai atu ki ei tou fafine ne ofo masei loa i ei a Hans. Kae ko te ikuga, ne faitau sāle ne Hans a ‵tou tusi, fai tena akoga faka-te-Tusi Tapu, kae ne papatiso eiloa tou tagata fakamuli. Ne tupu eiloa te mea tenei kae ko oti ei ne fano kea‵tea a Katharina mai te koga tenā. Ke mafaufau la ki tena fiafia i te taimi ne ‵kami mai ei a Hans e pelā me se failauga asiasi i te 13 tausaga mai tua ifo, i te taimi ne sagasaga atu ei tou fafine mo tena kāiga i te Fale Tapuaki! Mafaga o mea ‵lei ne fai ne Katharina me ne seki ‵fiu eiloa a ia i tena fakamoemoega ke talai atu ki tino e ga‵lue fakatasi mo ia!

14, 15. (a) Kafai e fe‵paki mo fakamalosiga sē ‵lei, se a te mea e ‵tau o masaua ne talavou? (e) E mafai pefea ne talavou o ‵teke atu a fakama‵losiga sē ‵lei?

¹⁴ Tela la, ko oti eiloa ne fakamalosigina koe ne te mataupu tenei ke fakaiku aka i tou mafaufau ke saga tonu atu koe ki tou manakoga ke tavini ki a Ieova. Ko tena uiga ke fakavae tou olaga ki fakamoemoega faka-te-agaga. Kāti a nisi kautama o koe e fakavae eiloa olotou olaga ki te mauaga o se taimi fakafiafia, kae ka ‵kami atu eiloa ne latou koe ke aofia i ei. Kae ke vave o fakaasi atu me ko oti ne filifili aka ne koe ke piki ‵mau ki au filifiliga ko oti ne fai. Ke mo a e saga atu ki olotou fakamalosiga. Tela la, ke ‵toe mafaufau ki te tala fakatusa o te pasi, ka se sopo atu eiloa koe ki so se pasi telā ka fanatu ki so se koga ona fua me foliga mai a pasese i ei ko oko aka loa te fiafia.

¹⁵ E uke a auala e mafai ne tatou o ‵teke atu ki fakamalosiga sē ‵lei. E pelā mo te mea tenei, ke ‵kalo kea‵tea tatou mai koga kolā e iloa ne tatou e mafai o maua ne tatou a tofotofoga i ei. (Faata. 22:3) Kae ke masaua ne koe a ikuga se ‵lei e  mafai o maua ne koe mai te kau atu ki faifaiga se ‵lei a nisi tino e fai. (Kala. 6:7) A te suā mea telā e mafai o fesoasoani atu, ko te atiakaga o te manakoga ke maua ne manatu fakatonutonu. A te loto maulalo ka fesoasoani foki ke talia ne koe a manatu fesoasoani mai i ou mātua mo nisi tino ma‵tua faka-te-agaga i te fakapotopotoga.—Faitau te 1 Petelu 5:5, 6.

16. Fakamatala mai se tala ki mea aoga e maua māfai e isi se loto maulalo.

¹⁶ Ne fesoasoani atu ki a Christoph a te loto maulalo ke talia ne ia a manatu fakatonutonu ‵lei. Mai tua malie o tena papatisoga, ne kamata a ia o fano sāle ki se koga fakamalosi foitino. Ne fakamalosi atu a nisi talavou i konā ke kau atu a ia ki te olotou kalapu ta‵fao. Kae ne fakaasi eiloa ne ia a te mea tenei ki se toeaina, kae ne fai atu a te toeaina ki a Christoph ke mafaufau muamua a ia ki tulaga fakama‵taku e mafai o fe‵paki mo ia a koituai o fai a tena fakaikuga, e pelā mo te maua ne ia a te agaga o te fakatau‵fai. E tiga ei, ne kau atu loa a Christoph ki te kalapu ta‵fao tenā. I se taimi mai tua i ei, ne iloa aka ne ia me i te tafaoga tenei e aofia i ei a faifaiga fakasaua kae fakama‵taku. Kae ne toe fanatu loa a ia o faipati ki toeaina, kolā ne tuku atu ne latou ki a ia a manatu fesoasoani aoga mai te Tusi Tapu. “Ne tuku mai eiloa ne Ieova a tino fakatonutonu ‵lei, kae ne fakalogo loa au ki a Ia, faitalia loa me ne tai ‵lave malie.” E mata, e loto maulalo koe ke talia ne koe a manatu fakatonutonu aoga?

17, 18. (a) Ne a mea e manako a Ieova mō talavou i aso nei? (e) Ne a mea fakafanoanoa e mafai o ‵sae aka māfai ko oko atu ki te tulaga matua, kae e mafai pefea o ‵kalo kea‵tea mai i ei? Fakamatala mai.

¹⁷ “Ke fiafia, e te tamataene [io me se tamafine] i te taimi koi foliki ei koe, kae fai ke fiafia tou loto i aso koi talavou ei koe.” (Fai. 11:9) E tonu, e manako a Ieova ke maua ne koe a te loto fiafia e pelā me se talavou. E fesoasoani mai eiloa a te mataupu tenei ke mafai o taunu a te manakoga tenā. Ke tumau faeloa koe o saga tonu ki ou fakamoemoega faka-te-agaga, kae ke aofia faeloa ne koe a Ieova i au palani konā e fai. Ko te vave o fai ne koe a te mea tenei, ko te vave foki o lavea ne koe a te takitakiga a Ieova, tena puipuiga, mo ana fakamanuiaga. Mafaufau ki manatu fesoaosani aoga e maua ne koe mai i te Muna a te Atua, kae puke ‵mau i tou loto a te manatu fakatonutonu tenei: “Ke masaua tou Mafuaga Sili i aso koi talavou ei koe.”—Fai. 12:1.

¹⁸ E seai eiloa se tino e tumau loa a tena tulaga talavou mo se taimi leva. Kae e vave ‵ki o oko atu ki te tulaga matua. Kae fakafanoanoa ke iloa atu, me e pelā me ne tino ko ma‵tua nei, ne sala‵mo ‵ki a te tokoukega kolā ne tau‵tali atu i olotou fakamoemoega se ‵lei i te taimi koi talavou ei latou, e pelā eiloa me ne tino kolā ne seki ai aka eiloa ne olotou fakamoemoega ne fai. Kae ko talavou kolā e tumau o ‵saga atu ki olotou fakamoemoega faka-te-agaga ka maua eiloa ne latou se lagonaga o te lotomalie i te taimi e ma‵tua i ei latou ona ko olotou filifiliga ne fai ne iku manuia eiloa. E tenā loa te mea ne tupu ki a Mirjana, se talavou telā ne ‵fai ‵ki i te tafao. Ne fakamalosi atu ki tou fafine ke kau atu ki te Winter Olympic Games, kae i lō te kau atu ki ei, ne filifili loa ne tou fafine ke kau atu a ia ki te taviniga tumau. I se 30 tausaga mai tua i ei, a Mirjana koi tumau eiloa o fai a tena taviniga tumau, fakatasi mo tena avaga. Muna tou fafine: “A te takutakua, te fakaaloalo, te malosi, mo te maumea ne mea e se tumau kae ne fakamoemoega e se aoga ki te olaga. A te tavini atu ki te Atua mo te taumafai o fesoasoani atu ki tino i te feitu faka-te-agaga i so se auala se fakamoemoega aoga kae tumau.”

19. Fakamatala fakatoetoe mai a mea aoga e maua ne tatou māfai e ‵saga tonu atu ki fakamoemoega faka-te-agaga a koi fo‵liki.

¹⁹ E manakogina ne talavou i te fakapotopotoga a pati fakamālō ki te auala e fakafesagai atu ei latou ki fakalavelave e fe‵paki mo latou mo te ‵saga tonu atu o fakaaoga a olotou olaga i te tavini atu ki a Ieova. E fai ne talavou a mea konei mai te kausaki atu o latou ki fakamoemoega faka-te-agaga mo te fakamuamua faeloa ne latou a te faiga o te galuega talai. E se gata i ei, ne fai foki ne latou se fakaikuga ke mo a eiloa e ‵saga atu latou ki te lalolagi tenei. E tali‵tonu a talavou me i te ga‵lue malosi o latou e aoga eiloa. E ‵lago atu a olotou taina mo tuagane ki a latou, kae kafai e tuku atu a latou ki a Ieova, ka fakamanuia atu eiloa a Ieova ki a latou mo olotou palani e fai i te olaga tenei.