1-3. (a) Kaia e tali‵tonu ei tatou me e mafai o fai tatou pelā me ne taugasoa o te Atua? (e) Ko oi a tino kolā ka sau‵tala tatou ki ei i te mataupu tenei?

E FAKATOLU taimi e fakasino atu a te Tusi Tapu ki a Apelaamo e pelā me ko te taugasoa o te Atua. (2 Nofo. 20:7; Isa. 41:8; Iako. 2:23) E tonu, a te tagata fakamaoni tenā ko te tino tokotasi fua ne taku i te Tusi Tapu e pelā me ko te taugasoa o te Atua. Kae e mata, e fakauiga i ei me ko Apelaamo fua te tino telā ne fai mo taugasoa o Ieova? Ikai, me e fakaasi mai i te Tusi Tapu me i te fai taugasoa mo te Atua se mea telā e mafai o maua ne tino taki tokotasi katoa.

² E ‵fonu eiloa te Muna a te Atua i tala o tāgata mo fafine fakamaoni kolā ne ma‵taku ki a Ieova, fakatuanaki ki a ia, kae fai mo ana taugasoa ‵pili. (Faitau te Salamo 25:14.) ^[1] Ne tusi mai te apositolo ko Paulo e uiga ki “ne molimau e tokouke,” e mautinoa eiloa me i a latou katoa ne taugasoa o te Atua. (Epe. 12:1) A latou katoa ne tino kese‵kese.

³ Ke na mafau‵fau nei tatou ki taugasoa ‵pili e tokotolu o Ieova kolā ne fakamatala mai i te Tusi Tapu. Ka sau‵tala eiloa tatou ki a (1) Luta, te fafine fakamaoni ko mate tena avaga mai i Moapi; (2) ko Hesekia, se tupu amiotonu o Iuta; kae ko te (3) ko Malia, te mātua loto maulalo o Iesu. Se a te mea e mafai o tauloto ne tatou mai te auala ne fakamalosi aka ei ne tino konei a te lotou va fakataugasoa mo te Atua?

4, 5. Se a te fakaikuga faigata ne ‵tau o fai ne Luta, kae kaia ne faigata ei ki a ia? (Ke onoono ki te ata i te kamataga.)

⁴ Ke fakaataata ne koe a fafine e tokotolu ko ‵mate olotou avaga, e sa‵sale atu i se auala loa i te koga laugatasi o Moapi mo olotou gatu e agina‵gina ne te matagi. Ko Naomi mo avaga a ana tama tāgata, ko Luta mo Olepa. E lavea atu ne tatou a Olepa ko sasale o fano, me ko oti ne fakaiku aka ne ia ke toe foki atu ki tena kāiga i Moapi. Ne fakaiku aka ne Naomi ke toe foki atu a ia ki tena fenua tonu ko Isalaelu. A Luta telā e ‵nofo fakatasi atu mo ia, ne fakafesagai atu ki se fakaikuga tāua i tena olaga. Ne mafai o toe foki atu a ia ki ana tino i Moapi io me olo fakatasi atu ki Petelema mo Naomi, te mātua o tena avaga.—Luta 1:1-8, 14.

⁵ Ne faigofie fua ke fakasako‵sako atu a Luta me e isi ne ana kāiga i Moapi—ko tena mātua mo nisi kāiga aka kolā e mafai o tausi atu ki tou fafine telā ko mate tena avaga. A Moapi ko tena fenua tonu, e iloa ‵lei ne ia a tino i ei, tuu mo aganuu e pelā foki mo te ‵gana. E se mafai o tauto atu a Naomi me ka mafai o maua ne tou fafine se olaga ‵lei i Petelema. Tela la, ne fai atu tou fafine ki a Luta ke na foki atu ki Moapi. Ne mataku a Naomi me ka sē mafai o ‵sala ne ia se avaga io me se fale mō Luta. Se a la te mea ka fai ne Luta? Mafaufau la ki te ‵kese o tou fafine mai i a Olepa telā ne toe foki atu “ki tena fenua mo tena atua.” (Luta 1:9-15) E mata, ne manako a Luta ke toe foki atu o tapuaki ki atua ‵se o ana tino? Ikai, ne seki manako lele eiloa a ia ki ei.

6. (a) Se a te filifiliga poto ne fai ne Luta? (e) Kaia ne fai atu ei a Poasa me i a Luta ne ‵sala atu ki a Ieova mō se puipuiga?

⁶ E foliga mai me ne kamata o tauloto a Luta e uiga ki a Ieova te Atua, kāti mai tena avaga telā ko mate io me ko Naomi. A Ieova e se fai pelā mo atua o tino Moapi. Ne iloa ne Luta me ne talia ne Ieova tena alofa mo tena tapuakiga. E tonu, ne seki lava te iloaga ne maua ne ia. Ne ‵tau o fai ne Luta se fakaikuga mautinoa. E mata, ne ‵tau o filifili aka ne ia a Ieova ke fai pelā me ko tena Atua? Ne fai ne Luta se filifiliga poto. Ne fai atu a ia ki a Naomi: “A tou fenua ka fai mo oku fenua, a tou Atua ka fai foki mo oku Atua.” (Luta 1:16) E fakamalosi loto eiloa a te alofa o Luta ki a Naomi, kae e sili atu la i te tāua ko tena alofa ki a Ieova. Fakamuli ifo, ne tavae a Luta ne Poasa te tino telā i o ia te manafa ona ko te mea ne ‵sala atu tou fafine ki se puipuiga mai i a Ieova. (Faitau te Luta 2:12.) E fakamasaua mai ei ki a tatou a te auala e ‵lafi atu ei se manu eva foliki ki lalo ifo o kapa‵kau o tena mātua ke puipui ei a ia. (Sala. 36:7; 91:1-4) Ne fai eiloa a Ieova e pelā me se tamana ki a Luta. Ne fakamanuia ne ia tou fafine ona ko tena fakatuanaki, kae ne seki salamō eiloa tou fafine i tena fakaikuga ne fai.

7. Se a te mea e mafai o fesoasoani atu ki a latou kolā e fakatalave ke tuku atu olotou ola ki a Ieova?

⁷ E tokouke a tino e tauloto e uiga ki a Ieova kae sē fia faka‵lafi atu ki a ia. E fakatalave latou mai te fai pelā me ne tavini tukugina atu kae papatiso. Kafai koe e fakatalave o fai tau tukuatuga ki a Ieova, e mata, kai mafaufau aka eiloa me kaia e fakatalave ei koe? A tino ola katoa e tapuaki atu ki se atua io me ko nisi mea aka. (Iosu. 24:15) Kae kaia la e se faka‵lafi atu ei koe ki te Atua fua e tokotasi telā e ‵tau o tapuaki atu ki ei a tino? A te faiga o se tukuatuga ki a Ieova se auala gali ‵ki ke fakaasi atu ei te fakatuanaki ki a ia. Ka fesoasoani mai a ia ke ola koe e ‵tusa mo te fakaikuga tenā kae fakafesagai atu ki so se tofotofoga telā e mafai o sae aka. Tenā eiloa te mea ne fai ne te Atua ki a Luta.

8. Fakamatala mai te auala ne tupu aka ei a Hesekia.

⁸ Ne ‵kese eiloa te auala ne tupu aka ei a Luta mai i te auala ne tupu aka ei a Hesekia, me ne ola aka eiloa tou tagata i se fenua telā ne tuku katoatoa atu ki a Ieova. Kae e se ko tino Isalaelu katoa ne ola e ‵tusa mo te lotou tukuatuga. A te tamana o Hesekia ko te tupu ko Aasa, se tino masei. Ne takitaki ne te tagata masei tenā  a te malo o Iuta ki tapuakiga fapau‵pau, kae fakamasei foki ne ia te faletapu o Ieova i Ielusalema. Se mea faigata ke fakaataata ne tatou te vaegā olaga ne tupu aka ei a Hesekia, me ne ‵mate atu ana nisi taina i se auala matagā, mai te ‵sunu ola ne te lotou tamana ke fai pelā me ne taulaga ki atua ‵se!—2 Tupu 16:2-4, 10-17; 2 Nofo. 28:1-3.

9, 10. (a) Kaia ne mafai o faigofie ki a Hesekia ke fai pelā me se tagata kaitaua kae saua? (e) Kaia e se ‵tau ei mo tatou o kaitaua ki te Atua? (i) Kaia e se ‵tau ei o mafau‵fau tatou me ko te auala e puti aka ei tatou ka fai ne ia ke ‵lei io me ke ma‵sei ‵tou olaga?

⁹ Kāti ne faigofie ke fai foki a Hesekia e pelā me se tagata kaitaua kae saua telā ne fulitua atu ki te Atua. A nisi tino kolā ne fakafesagai atu foki ki nisi mea faiga‵ta ‵ki ne mafau‵fau me e isi eiloa se pogai ‵lei ke “‵lou ei ne latou me ko te Aliki [Ieova]” io me fakaasi atu te lotou kaitaua ki tena fakapotopotoga. (Faata. 19:3) Kae ko nisi e tali‵tonu me e mafai o iku atu olotou olaga ki se tulaga masei ona ko te auala e puti aka ei latou, kāti ko ikuga o mea ‵se ne fai ne olotou mātua. (Eseki. 18:2, 3) E mata, e ‵tonu a manatu konā?

¹⁰ Ikai, ne fakatalitonu mai i te olaga o Hesekia a te ‵se o manatu konā! E seai eiloa se pogai ‵lei ke kaitaua ei tatou ki a Ieova, me e se ko ia te māfuaga o mea ma‵sei katoa kolā e ‵tupu ki tino i te lalolagi masei tenei. (Iopu 34:10) E tonu, e mafai o tuku atu ne mātua ki olotou tama‵liki a fakamalosiga ‵lei io me ma‵sei. (Faata. 22:6; Ko. 3:21) Kae e se fakauiga i ei me ko te auala e puti aka ei a tino i te kāiga ka fai ne ia tatou ke ‵lei io me ke ma‵sei ‵tou olaga. Kaia? Me ne tuku mai ne Ieova ki a tatou katoa se meaalofa—ko te saolotoga ke filifili aka ne tatou a te mea ‵lei io me ko te mea masei. (Teu. 30:19) Ne fakaaoga la pefea ne Hesekia a te meaalofa tenā?

11. Kaia ne fai ei a Hesekia pelā me se tokotasi o tupu ‵lei o Iuta?

¹¹ E tiga eiloa a Hesekia ko te tama a se tupu masei o Iuta, ne tupu aka tou tagata kae fai pelā me se tokotasi o tupu ‵lei. (Faitau te 2 Tupu 18:5, 6.) E tonu, a tena tamana se tokotasi o fakamalosiga masei, kae ne fakalogo eiloa a Hesekia ki fakamalosiga mai nisi tino. A Isaia, Mika mo Hosea ne tavini atu e pelā me ne pelofeta i aso konā. E mafai o fakaatata ne tatou a te auala ne saga faka‵lei atu ei a te tupu ko Hesekia ki faka‵pulaga fakamalosi loto a tāgata fakamaoni konei, kae talia ne ia a pati fakatonutonu mo polopolokiga mai i a Ieova. Tela la, ne faka‵tonu aka ne Hesekia a mea ‵se kae matagā kolā ne fakamakosu aka ne tena tamana. Ne faka‵ma ne ia  te faletapu, ‵talo atu ki te Atua ke fakamagalo agasala a tino, kae fakama‵sei katoa a tupua faite i te fenua kātoa. (2 Nofo. 29:1-11, 18-24; 31:1) I te taimi ne fakafesagai atu a ia ki mea faiga‵ta, e pelā mo te osoatuga a te kau Asulia ki Ielusalema e auala i te tupu ko Sanelivi, ne fakaasi atu ne Hesekia te lasi o tena loto malosi mo tena fakatuanaki. Ne fakalagolago a ia ki te Atua mō se faka‵saoga kae fakamalosi atu ana tino e auala i ana pati mo tena fakaakoakoga. (2 Nofo. 32:7, 8) Fakamuli ifo, i te taimi ne fakatonutonu aka ei a Hesekia ona ko tena uiga fiasili, ne fakaasi atu ne ia te loto maulalo kae salamō. (2 Nofo. 32:24-26) E manino ‵lei me ne seki manako a Hesekia ke fakamasei tena olaga ne te auala ne puti aka ei a ia. I lō te fai penā, ne fakaasi mai ne ia me i a ia ko te taugasoa o Ieova kae tuku mai foki se fakaakoakoga ‵lei ke tau‵tali tatou ki ei.

12. E pelā mo Hesekia, ne fai pefea a te tokoukega o tino i aso nei mo fai ne taugasoa o Ieova?

¹² Ona ko te mea e ola nei tatou i se lalolagi sauā kae sē alofa, e se ‵poi tatou me e tokouke eiloa a tama‵liki e puti aka ne mātua kolā e se a‵lofa kae sē tausi atu ki a latou. (2 Timo. 3:1-5) E tiga eiloa e puti aka te tokoukega o Kelisiano i aso nei i loto i kāiga kolā e fe‵paki mo logo‵maega e uke, kae ne mafai eiloa o ati aka ne latou se va fakataugasoa ‵pili mo Ieova. E pelā mo Hesekia, e fakaasi atu ne latou me e se fakavae olotou olaga i aso mai mua ki te auala ne puti aka ei latou. Ne tuku mai ne te Atua a te meaalofa ko te saolotoga, kae se tauliaga eiloa ke fakaaoga ne tatou a te meaalofa tenā ke ‵lago atu ei ki a Ieova kae faka‵malu atu ei ki a ia, e pelā mo te mea ne fai ne Hesekia.

13, 14. Kaia ne manavase malosi ei a Malia i te tauliaga telā ne tuku atu ki a ia, kae ne tali atu pefea tou fafine ki pati a Kapilielu?

¹³ I tausaga fakamuli ifo mai tua o aso o Hesekia, ne ati aka ne se tamafine Iutaia loto maulalo mai Nasaleta se va fakataugasoa tu ‵kese mo Ieova. E seai aka eiloa se tino ne maua ne ia se tauliaga tu ‵kese e penei mo Malia. Ne faitama, fanau kae puti aka ne ia te Tama tagata eiloa e tokotasi a te Atua! Mafaufau la ki te loto talitonu o Ieova ki a Malia, te tama fafine a Heli, mai te tuku atu ne ia se tauliaga tāua ki tou fafine. Kae, se a te kilokiloga a Malia e uiga ki te tauliaga tenā?

¹⁴ E faigofie ki a tatou ke mafau‵fau ki te tauliaga gali ne maua ne Malia, kae ne seki mafau‵fau eiloa tatou ki nisi mea kolā ne manavase ki ei tou fafine. Ne fai atu te agelu a te Atua ko Kapilielu ki tou fafine me ka faitama a ia i se auala fakavavega e aunoa mo faifaiga fakatauavaga mo se tagata. Ne seki uga atu a Kapilielu ke fano o fakailoa ki kāiga o Malia mo ana tuakoi a te pogai e faitama ei a Malia. Ne a mea ka mafai o mafau‵fau latou ki ei? Ne manavase malosi eiloa a Malia e uiga ki tena sai feagaiga ko Iosefa. E mafai pefea o fakatalitonu atu ne tou fafine ki a Iosefa me i a ia ne tumau i te fakamaoni ki tou tagata, faitalia me i tou fafine ko faitama? E se gata i ei, se tiute lasi ka panaki mo ia ke puti aka, tausi kae akoako a te Tama eiloa e tokotasi a te Atua Tafasili i te Maluga! E se mafai  o iloa katoa ne tatou a mea kolā ne manavase ki ei a Malia i te taimi ne faipati atu ei a Kapilielu ki a ia. Kae e iloa ne tatou me ne tali atu tou fafine, penei: “Kiloke! Au ko te tamafine pologa a Ieova! Ke oko mai eiloa te mea tenei ki a au e ‵tusa mo au pati.”—Luka 1:26-38.

15. Kaia ne tu ‵kese i ei a te fakatuanaki o Malia?

¹⁵ E mata, e tu ‵kese eiloa a te fakatuanaki o Malia? Ne toka eiloa te tamafine pologa o fai so se mea ne fakamolemole mai ki ei tena matai. Ne talitonu eiloa a Malia ki te tausiga mo te puipuiga a tena Matai, ko Ieova. Ne manako tou fafine o tavini atu ki a ia i so se auala. Ne maua pefea ne Malia a te vaegā fakatuanaki tenā? A te fakatuanaki e sē se uiga ne fa‵nau mai mo tatou, kae e mafai fua o maua māfai e ati aka ne tatou te fakatuanaki i ‵tou loto kae akai atu ki te Atua ke fakamanuia mai ‵tou taumafaiga. (Kala. 5:22; Efe. 2:8) E mata, e isi se fakamaoniga me ne galue malosi a Malia o fakamalosi aka tena fakatuanaki? Ao e isi eiloa. Ke onoono nei tatou ki te auala ne fakalogologo kae faipati ei tou fafine.

16. Se a te mea e fakaasi mai me i a Malia se tino telā ne fakalogologo faka‵lei?

¹⁶ Te auala ne fakalogologo ei a Malia. E fakailoa mai te Tusi Tapu ko tatou ke “vave o fakalogo‵logo, kae fakatuai o fai‵pati.” (Iako. 1:19) E mata, ne fai a Malia pelā me se tino telā e fakalogologo faka‵lei? Ao ne fai eiloa a ia penā. E fakaasi mai i te Tusi Tapu me ne fakalogologo faka‵lei eiloa a Malia ki mea kolā ne lagona ne ia, maise loa a mea ne tauloto ne ia e uiga ki a Ieova. Ne fakaavanoa ne ia te taimi ke mafaufau ‵loto ki mea tāua katoa konā. I te taimi ne fanau ei a Iesu, ne fakaasi atu ne tausi mamoe loto mau‵lalo se fekau mai te agelu ki a Malia. Fakamuli ifo, i te taimi ko 12 ei tausaga o Iesu, ne fai atu ne ia se mea telā ne ofo ‵ki i ei a Malia. Ne fakalogologo, masaua kae mafaufau ‵loto a Malia e uiga ki mea kolā ne lagona ne ia.—Faitau te Luka 2:16-19, 49, 51.

17. Se a te mea e mafai o tauloto ne tatou e uiga ki te auala ne faipati ei a Malia?

¹⁷ Te auala ne faipati atu ei a Malia. E se ko pati katoa a Malia ne fakamau ki loto i te Tusi Tapu. A te ‵toe sau‵talaga loa a Malia e maua ne tatou i te Luka 1:46-55. E fakaasi mai i pati konā me ne masani ‵lei a ia ki tusitusiga i te Tusi Tapu. E tai ‵pau eiloa a pati konei a Malia mo te ‵talo a Hana, te mātua o te pelofeta ko Samuelu. (1 Samu. 2:1-10) I se iloiloga e tasi, ne foliga mai me nofo ki se 20 taimi ne fakasino atu a Malia ki te Tusi Tapu i ana faipatiga. E manino ‵lei, me i a ia se fafine telā ne loto fiafia o faipati ki mea faka-te-agaga. Ne fakatāua eiloa ne Malia i tena loto a mea faka-te-agaga, ko muna‵tonu tāua kolā ne tauloto ne ia mai tena toe Taugasoa sili, ko Ieova te Atua.

18. I auala fea e mafai o tauloto tatou ki te fakatuanaki o Malia?

¹⁸ I nisi taimi e maua ne tatou a tauliaga mai i a Ieova kolā e foliga mai me e faigata ki a tatou. E pelā mo Malia, ke loto mau‵lalo tatou o talia so se tauliaga e maua ne tatou kae ke tali‵tonu ki a Ieova me ka fesoasoani mai a ia ki a tatou. E mafai o fakaakoako tatou ki te fakatuanaki o Malia mai te fakalogologo faka‵lei ki mea e tauloto ne tatou e uiga ki a Ieova mo ana fuafuaga, mai te mafaufau ‵loto ki muna‵tonu faka-te-agaga, kae loto fia‵fia o fakailoa atu ki nisi tino a mea ne tauloto ne tatou.—Sala. 77:11, 12; Luka 8:18; Loma 10:15.

19. Kafai e fakaakoako tatou ki fakaakoakoga tu ‵kese o tino i te Tusi Tapu kolā ne fakatuanaki, se a te mea e mafai o fakatalitonu aka ne tatou?

¹⁹ E seai eiloa se fakalotolotolua me i a Luta, Hesekia mo Malia ne fai mo taugasoa o Ieova, e pelā eiloa mo Apelaamo. Ko oti ne maua ne latou katoa fakatasi mo “ne molimau e tokouke” mo nisi tino fakamaoni e tokouke a te tauliaga gali ke fai pelā me ne taugasoa o te Atua. Ke na tumau tatou i te fakaakoako ki a latou kolā e tuku mai ne latou se fakaakoakoga ‵lei e uiga ki te fakatuanaki. (Epe. 6:11, 12) Kafai e fai tatou penā, e mautinoa eiloa me ka maua ne tatou te taui sili ke fai pelā me ne taugasoa ‵pili o Ieova ki te se-gata-mai!