1, 2. Se a te mea masei ne fakaaoga ne te Tiapolo ke fai ei ke pokotia a tino katoa?

A TE telefoni, moli iti, motoka, mo te aisa ne mea ‵fou katoa ne faite kolā e fakaaoga i aso katoa o te olaga. Kae ko nisi mea ‵fou kolā ne faite ne tai fakamataku eiloa ki te ola—e pelā mo fana, pōmu kolā e tanu i te laukele, sikaleti, mo pōmu atomika, mo nisi mea aka kolā seki taku atu. Kae e isi se mea telā ne tupu muamua atu kae ne pokotia masei a tino katoa i ei. Se a te mea tenā? Te loi! Ko te fai atu ne koe se mea telā e iloa ne koe me e ‵se ko te mea ke fakaloiloi ne koe a te suā tino. Kae ko oi ne māfua mai i a ia te loi muamua? Ne fakasino atu a Iesu Keliso ki “te Tiapolo” e pelā me ko te “tamana foki o te loi.” (Faitau te Ioane 8:44.) I te taimi fea ne fakaasi mai ne ia te loi muamua?

² Ne tupu te mea tenā i se fia afe tausaga ko ‵teka i te fatoaga o Etena. Ne fia‵fia eiloa te tauavaga muamua ko Atamu mo Eva i te olaga i te Palataiso telā ne fakatoka ne te lā Mafuaga mō lāua. Kae ne ulu mai te Tiapolo ki te fakatokaga tenei. Ne iloa ne ia me ne fakatonu atu te Atua ki te tauavaga ke mo a ma ‵kai mai “te lakau telā e iloa ei te mea ‵lei mo te mea masei,” me e ‵mate eiloa lāua māfai e se faka‵logo. E se gata i ei, e auala i se gata, ne fai atu a Satani ki a Eva, penei: “A koulua ka se ‵mate eiloa [te loi muamua eiloa telā ne fai atu ne ia]. E iloa ne te Atua, me i te aso eiloa telā e ‵kai ei koulua ki ei, ka ‵pula oulua mata kae ka ‵pau koulua mo te Atua, ka iloa foki ei ne koulua te mea ‵lei mo te mea masei.”—Kene. 2:15-17; 3:1-5.

3. Kaia e mafai o fai atu me ne matagā ‵ki eiloa te loi o Satani, kae se a te mea ne iku mai i ei?

 ³ Ne matagā ‵ki eiloa te loi o Satani me ne iloa faka‵lei ne ia me kafai e talitonu a Eva ki a ia kae kai te fuagalakau, ka mate eiloa tou fafine. Ne seki faka‵logo katoa a Eva mo Atamu ki te fakatonuga a Ieova kae ne ‵mate fakamuli atu lāua. (Kene. 3:6; 5:5) Kae e se gata fua i te mea tenā, e auala i te agasala tenā, “ne maua ne tino katoa te mate.” E tonu, “ne pule mai te mate e pelā me se tupu . . . , ke oko foki eiloa ki a latou kolā ne seki agasala i te auala ne agasala ei a Atamu.” (Loma 5:12, 14) Nei la, i lō te mauaga o te olaga ‵lei katoatoa ki te se-gata-mai e ‵tusa mo te fuafuaga a te Atua i te kamataga, e ola ‵lei eiloa a tino kolā e “70 tausaga, io me 80 māfai e tumau te malosi o te tino.” Kae e se gata i ei, e “‵fonu eiloa a tausaga konā i fakalavelave mo te fanoanoa.” (Sala. 90:10) Ko oko eiloa i te fakafanoanoa—o ikuga katoa kolā ne māfua mai i te loi o Satani!

4. (a) Ne a fesili kolā e mafai ne tatou o tali aka? (e) E ‵tusa mo pati i te Salamo 15:1, 2, ko oi te tino e mafai fua o fai mo taugasoa o Ieova?

⁴ I te fakamatalaga ne ia a faifaiga a Satani, ne fai mai a Iesu: “Ne seki tumau i te munatonu, me e seai se munatonu i loto i a ia.” Koi seki ai loa nei se munatonu i a Satani, me koi tumau eiloa i te “takitaki ‵se ne ia te lalolagi nofoaki kātoa” ki ana loi. (Faka. 12:9) E se ma‵nako eiloa tatou ke takitaki ‵se ne te Tiapolo. Tela la, ke na sau‵tala nei tatou ki fesili konei e tolu: E takitaki ‵se pefea ne Satani a tino? Kaia e masani ei o ‵loi a tino? Kae ona ko te mea e se ma‵nako tatou o fakamasei ‵tou va fakataugasoa mo Ieova e pelā mo te mea ne fai ne Atamu mo Eva, e mafai pefea o fakaasi atu me i a tatou e “fai‵pati ki te munatonu” i taimi katoa?—Faitau te Salamo 15:1, 2.

5. E takitaki ‵se pefea ne Satani a tino i aso nei?

⁵ Ne iloa ne te apositolo ko Paulo me e mafai ne tatou o ‵kalo kea‵tea mai te fai ke “‵poa tatou ne Satani, me e maina ‵lei tatou i ana togafiti.” (2 Koli. 2:11) E iloa ne tatou me i te lalolagi kātoa—aofia i ei a lotu ‵se, potukau fakapolitiki sē fakamaoni, mo pisinisi kaima‵nako—e ‵nofo katoa mai lalo i te pule a te Tiapolo. (1 Ioa. 5:19) Tela la, e se ‵poi tatou me i a Satani mo ana temoni ka fakamalosi ne latou a tāgata pule ke “fai‵pati ki mea ‵loi.” (1 Timo. 4:1, 2) E mautinoa eiloa me e tonu eiloa te mea tenā e uiga ki pisinisi ‵lasi kolā e fakasalalau atu olotou koloa fakama‵taku mo faifaiga sē fakamaoni e auala i olotou faka‵pulaga ‵loi.

6, 7. (a) Kaia e agasala i ei a takitaki lotu kolā e ‵loi? (e) Ne a akoakoga ‵lei ko oti ne lagona ne koe mai takitaki o lotu ‵se?

⁶ A takitaki lotu kolā e ‵loi e agasala eiloa me fakamasei ne latou a fakamoemoega mō aso mai mua o tino kolā e tali‵tonu ki olotou mea ‵loi. Kafai e talia ne se tino se akoakoga ‵se kae fai ne ia se mea telā e taku fakamasei ne te Atua, e mafai eiloa o pokotia te ola o te tino tenā ki te se-gata-mai. (Hose. 4:9) Ne iloa ne Iesu me i takitaki lotu i ona aso ne agasala ona ko te uiga fakaloiloi tenā. Ne fai ‵tonu atu a ia ki olotou mata, penei: “Kalofa eiloa i a koutou failautusi mo Falesaio, koutou ne tino ‵loi me i a koutou e faima‵laga i luga i te tai mo te laukele ke maua se tino talitonu e tokotasi, kae kafai ko maua, ko fai ei ne koutou a ia ke sili fakalua atu tena malaia i Kena [fakaseaiga se-gata-mai] e pelā mo koutou.” (Mata. 23:15, fml.) Ne taku fakamasei ne Iesu a takitaki lotu konā mai te fai atu o pati ‵mafa. A latou ne māfua tonu mai te ‘lotou tamana ko te Tiapolo, se tino tatino.’—Ioa. 8:44.

⁷ Faitalia me taku ki faifeau, faitaulaga, faiakoga, faifeau o te lotu hinitu, io me ko nisi tofi aka, ko ‵fonu eiloa te lalolagi i aso nei i takitaki lotu. E pelā mo nisi tino kolā e ‵pau mo latou i te senitenali muamua, a latou e “‵teke ki te munatonu” mai te Muna a te Atua kae ne “sui ne latou te munatonu a te Atua ki te loi.” (Loma 1:18, 25) E fakamalosi aka ne latou a akoakoga ‵se e pelā mo akoakoga  konei, “kafai ko sao, ka sao faeloa,” te tumau o te agaga o te tino i te ola māfai ko mate, toe fanau, mo te manatu valea me e talia ne te Atua a amioga fakatauavaga i te vā o te tagata mo te tagata io me ko te fafine mo te fafine.

8. Se a te loi ka fakasalalau atu ne takitaki i mea fakapolitiki i aso mai mua nei, kae e ‵tau o ‵saga atu pefea tatou ki ei?

⁸ Ne fakaaoga eiloa ne takitaki i mea fakapolitiki a te loi ke takitaki ‵se i ei a tino. A te ‵toe loi matagā e tasi telā ko pili o lagona ne tino ko te folafolaga me ko pili o maua ne latou a te “filemu mo te tokagamalie!” Kae i te taimi eiloa tenā, kae ka “oko fakapoi atu te fakaseaiga ki luga i a latou.” Ke mo a e talia ne tatou olotou taumafaiga ke manatu mā‵ma tatou ki te fakamataku o te olaga masei tenei! A te ‵tonuga loa, e “iloa ne [tatou] i te aso o Ieova e oko mai e pelā me se tino kaisoa i te po.”—1 Tesa. 5:1-4.

9, 10. (a) Kaia e ‵loi i ei a tino, kae se a te ikuga o te mea tenā? (e) Se a te mea e ‵tau o masaua ne tatou e uiga ki a Ieova?

⁹ Kafai ko kamata o lauiloa se mea fou io me ne auala ‵fou, ka uke eiloa a mea penā ka faite fakamuli. E penā foki te mea e tupu ki te loi. A te salalau atu o te loi ko fai pelā me se mea masani i koga katoa i aso nei, kae ko tino kolā e fakamalosi aka ne latou te uiga tenā e se ko latou fua e fakaloiloi ne latou a nisi tino. Ne fakamatala mai i te mataupu tenei “Kaia e ‵Loi ei Tatou” telā ne tusi ne Y. Bhattacharjee, “a te loi ko fai pelā me se uiga masani telā ko ‵mautakitaki i loto o tino.” A te tokoukega o tino ko masani faeloa o ‵loi ko te mea ke puipui ei latou io me fai ke takutakua latou. E ‵loi latou ko te mea ke ‵funa aka olotou mea ‵se io me ko amioga ma‵sei io me ke maua ne latou a tupe mo mea totino a latou. E pelā mo te fakamatalaga tenā, e isi ne tino kolā e “faigofie ke ‵loi, i mea ‵lasi io me fo‵liki, ki tino fakaa‵tea, tino ga‵lue, taugasoa, mo olotou tino pele.”

¹⁰ Se a te mea e iku mai i loi katoa konei? Ka galo atu te loto talitonu kae ka fakamaseigina foki a fesokotakiga. Mafaufau la ki te fakafanoanoa māfai e se fakamaoni te fafine avaga ki tena avaga fakamaoni kae loi ke ‵funa aka ei te fesokotakiga fakafamau o ia mo te suā tino. Io me masani o fai fakamasei ne se tagata a tena avaga mo ana tamaliki i te feitu faka-te-foitino mā ‵nofo loa i a latou, kae fakafoliga fakaloiloi atu ki te tokoukega i a ia se tagata fai kāiga. Kae e ‵tau o masaua ne tatou me e se mafai eiloa o ‵funa so se vaegā mea penā mai i a Ieova, me i “mea katoa e tuku faka‵sau atu eiloa ki mata” o ia.—Epe. 4:13.

11. Se a te mea e akoako mai ne te fakaakoakoga masei a Anania mo Safaila? (Ke onoono ki te ata i te kamataga.)

¹¹ E pelā me se fakaakoakoga, e fakaasi mai i te Tusi Tapu a te auala ne “fai ei ne Satani” se tauavaga Kelisiano i te senitenali muamua ke ‵loi ki te Atua. Ne palani eiloa ne Anania mo Safaila i lā loto ke fakaloiloi te kau apositolo. Ne ‵togi ne lāua ki tua a nisi kope kae ne tuku atu fua ne lāua se vaega mai mea ne maua ne lāua ki te kau apositolo. Ne ma‵nako te tauavaga konei ke ‵lei te lā ata i te fakapotopotoga, mai te fakafoliga atu i a lāua ne tino kaima‵lie mo la meaalofa tupe, kae e se penā eiloa lāua. Kae ne mafai o lavea ne Ieova a te mea ne fai ne lāua, kae ne fakasala eiloa ne ia lāua e ‵tusa mo te mea ne fai ne lāua.—Galu. 5:1-10.

12. E olo atu ki fea a tino ‵loi kolā e se loto sala‵mo, kae kaia?

¹² E pefea a lagonaga o Ieova e uiga ki te loi? A Satani e pelā foki mo nisi tino ‵loi kolā e se loto sala‵mo kae fakaakoako ki a ia e iku atu katoa ki te “lase ‵ka ulaula.” (Faka. 20:10; 21:8; Sala. 5:6) Kae kaia? Me ka tuku atu ne Ieova a vaegā tino ‵loi penā ki te potukau o “tino kolā e fai ne latou a faifaiga kolā e fakatakalialia i te kilokiloga a te Atua.”—Faka. 22:15, fml.

13. Se a te mea e iloa ne tatou e uiga ki a Ieova, kae se a te mea e fakamalosi mai ne te iloaga tenā ke fai ne tatou?

 ¹³ E iloa ne tatou me i a Ieova e “sē se tagata telā e masani o loi.” A te ‵tonuga loa, “e se mafai o loi te Atua.” (Nume. 23:19; Epe. 6:18) ‘E takalialia a Ieova ki . . . se alelo fakaloiloi.” (Faata. 6:16, 17) Ke maua tena taliaga, e ‵tau o ola tatou e ‵tusa mo ana tulaga fai mea tonu. Tenā eiloa te pogai a tatou e se “loi te suā tino ki te suā tino.”—Kolose 3:9.

14. (a) E faka‵kese pefea ne tatou a tatou eiloa mai tino o lotu ‵se? (e) Fakamatala mai a te fakatakitakiga telā e maua i te Luka 6:45.

¹⁴ Se a te auala e tasi e ‵kese i ei a Kelisiano ‵tonu mai tino kolā e ‵kau ki lotu ‵se? A tatou e “fai‵pati ki te mea tonu.” (Faitau te Sakalia 8:16, 17.) Ne fakamatala mai a Paulo, penei: “E fakaasi atu ne matou i feitu katoa i a matou ko tavini a te Atua, . . . i te faipati ‵tonu.” (2 Koli. 6:4, 7) Ne fai mai a Iesu e uiga ki te tagata: “Me e faipati mai ne te gutu a mea kolā e ‵fonu i tena loto.” (Luka 6:45) Tela la, kafai e faipati se tagata ‵lei ki te mea tonu i tena loto, ka faipati mai eiloa ne ia a te munatonu. Ka faipati ki te mea tonu i auala ‵lasi io me fo‵liki—ki tino fakaa‵tea, tino ga‵lue, taugasoa mo tino pele. Ke onoono nei ki nai fakaakoakoga e uiga ki te auala e mafai ei ne tatou o fakaasi atu me e taumafai eiloa tatou ke fakamaoni i mea katoa.

15. (a) Kaia e sē se mea poto ke taumafai o ola i se olaga magalua? (e) Se a te mea e mafai o fesoasoani atu ki talavou ke ‵teke atu ki taugasoa ma‵sei? (Ke onoono ki te fakamatalaga mai lalo.)

¹⁵ E a, a koe se talavou telā e manako o ‵kau fakatasi mo ou taugasoa? Ke masaua ke mo a e fai ne koe a te mea telā e fai sāle ne nisi talavou, ko te ola i se olaga magalua. E fakafoliga mai i a latou e ‵mā māfai ko ‵nofo fakatasi mo olotou kāiga mo te fakapotopotoga, kae e ‵kese ‵mao eiloa latou ma ‵nofo fakatasi mo talavou o te lalolagi io me i luga i fakatuatusi o te itaneti. E mafai o fakaaoga ne latou a pati ma‵sei, ‵pei ki gatu sē mata ‵lei, fakalogo‵logo ki pese e aofia i ei a pati sē ‵lei, fakaaoga ‵se a meainu ma‵losi mo vailakau tapu, fai famau ‵funa, io me ko nisi mea ma‵sei aka. A latou e ‵loi, e fakaloiloi ne latou olotou mātua, taina tapuaki, mo te Atua. (Sala. 26:4, 5) E iloa ne Ieova māfai fua tatou e ‘āva atu ki a ia i ‵tou laugutu, kae ko ‵tou loto e ‵mao ‵ki mai i a ia.’ (Male. 7:6) Kae ko sili atu la i te ‵lei ke fai atu ne tatou a pati a te faigamuna, penei: “Ke mo a ma kaisano tou loto ona ko tino agasala, kae ke mataku koe ki a Ieova i te aso kātoa.”—Faata. 23:17. *

16. E ‵tau o faka‵fonu pefea ne koe a te pepa mō se tauliaga i te taviniga tumau?

¹⁶ Kāti e manako koe o tavini atu e pelā me  se paenia tumau io me i nisi vaega o te taviniga tumau, e pelā mo te Peteli. I te taimi e faka‵fonu ei ne koe te pepa, se mea tāua ke tuku atu ne koe a tali ‵tonu ki fesili katoa e uiga ki tou ola ‵lei, filifiliga o fakafiafiaga, mo au amioga. (Epe. 13:18) Kae e a māfai ne aofia koe i nisi vaegā faifaiga sē ‵mā telā e seki iloa ne te kau toeaina? ‵Sala atu ki te lotou fesoasoani ko te mea ke mafai koe o tavini atu mo se loto lagona ‵ma.—Loma 9:1; Kala. 6:1.

17. Ne a mea e ‵tau o fai ne tatou māfai ko fesili mai a tino fakasaua e uiga ki ‵tou taina?

¹⁷ E pelā me se fakaakoakoga, ne a au mea e ‵tau o fai māfai e fakatapu ne tino pule a galuega o te Malo i tou fenua kae puke ne latou koe o fakafesilisili e uiga ki ou taina? E mata, e ‵tau o fakaasi atu ne koe a mea katoa e iloa ne koe? Ne a mea ne fai ne Iesu i te taimi ne fakafesilisili ei a ia ne te kovana o Loma? E pelā eiloa mo te fakatakitakiga i te Tusi Tapu telā e fai mai me e isi “se taimi ke nofo ‵mu mo te taimi ke faipati,” ne seki fai atu eiloa ne Iesu i nisi taimi se mea e tasi ki a ia! (Fai. 3:1, 7; Mata. 27:11-14) I vaegā tulaga penā, a te atamai ko te ‵toe auala ‵lei, ko te mea ke mo a e tuku ne tatou ‵tou taina i se tulaga fakamataku.—Faata. 10:19; 11:12.

18. Se a te tiute e maua ne tatou māfai ko fai‵pati atu ki toeaina e uiga ki ‵tou taina?

¹⁸ E a māfai ne fai ne se tino i te fakapotopotoga se agasala matagā kae ne iloa ne koe a te mea ne tupu? Kāti e mafai eiloa o ‵sili atu a toeaina kolā i o latou te tiute ke tausi te fakapotopotoga ke ‵mā i mea tau amioga, me e iloa ne koe te fakalavelave. Ne a au mea ka fai, maise loa māfai a te tino tenā se taugasoa pili io me se kāiga o koe? “A te tino telā e molimau atu mo te fakamaoni ka faipati eiloa ki te mea tonu.” (Faata. 12:17; 21:28) Tela la, e maua ne koe te tiute ke fai atu ki toeaina a te mea tonu, e se ko te āfa fua o te tala, kae e ‵se tau foki o ‵funa ne koe. E isi se aiā o latou ke iloa a fakamatalaga ‵tonu ko te mea ke mafai o fai ne latou se fakaikuga ‵lei ke fesoasoani atu ki te tino agasala ke toe maua ne ia se fesokotakiga ‵lei mo Ieova.—Iako. 5:14, 15.

19. Se a te mea e mafai o olioli tatou ki ei ke tauloto i te suā mataupu?

¹⁹ Ne ‵talo atu a te faisalamo ko Tavita ki a Ieova penei: “E maua ne koe te fiafia ki te munatonu i te loto.” (Sala. 51:6) Ne iloa ne Tavita me e vau i te loto a te mea tonu. I vaega katoa o ‵tou olaga, e ‵tau mo Kelisiano ‵tonu katoa o “fai‵pati ki te mea tonu te suā tino ki te suā tino.” A te suā auala e mafai ei ne tatou o fakaasi atu me i a tatou e tu ‵kese e pelā me ne tavini a te Atua, ko te akoako atu ana muna‵tonu ki nisi tino i te ‵tou galuega talai. Ka sau‵tala eiloa tatou i te suā mataupu ki te auala ke fai ei ne tatou a te mea tenā.