1, 2. (a) Se a te mea faigata e fe‵paki mo mātua, kae fakafesagai atu pefea latou ki ei? (e) Ne a manatu e fa ka sau‵tala tatou ki ei?

NE FAI mai se tauavaga i Falani: “A māua e tali‵tonu ki te Atua kae sē ko tena uiga me ka tali‵tonu foki a mā tama‵liki. A te fakatuanaki e sē se mea telā ne fanau mai mo koe. Ne maua malielie ne mā tamaliki a te mea tenā.” Ne tusi mai se taina mai Ausetalia: “A te fesoasoani atu ke ati aka te fakatuanaki i te loto o tau tama kāti ko te ‵toe mea faigata eiloa. E manakogina ke fakaasi atu ne koe so se fakamatalaga e uiga ki te fakatuanaki. E mafai o mafaufau koe me ko oti ne lotomalie a tau tama ki te tali ne tuku atu ne koe. Kae fakamuli ifo, e poi koe me ko toe ‵sili atu foki ne ia te fesili tenā! Ko tena uiga kāti e seki lotomalie eiloa a ia ki ei. Tela la, e manakogina ke toe sukesuke faeloa ke mafai ei ne koe o fakaaoga auala kese‵kese i te akoako atu o tau tamaliki.”

² Kafai koe se mātua, e mata e mafaufau koe i nisi taimi me seai se atamai i a koe ke fai ou tiute ki te akoako kae fulifuli ne koe au tama‵liki ke fai pelā mo tagata mo fāfine fakatuanaki? A te ‵tonuga loa, e sē mafai o fai ne tatou a te tiute tenā i ‵tou malosi eiloa! (Iele. 10:23) Kae e mafai o manuia tatou māfai e ‵sala atu ki te takitakiga mai te Atua. Mafaufau ki manatu e fa kolā e mafai o fesoasoani atu ki te atiakaga o te fakatuanaki i au tama‵liki: (1) Ke iloa ‵lei ne koe latou. (2) Ke faka‵goto ki tou loto au akoakoga. (3) Fakaaoga a tala fakatusa ma‵goi. (4) Ke lava te kufaki kae ‵talo faeloa.

3. E mafai pefea ne mātua o tau‵tali atu ki te fakaakoakoga a Iesu i te akoako atu?

³ Ne seki mataku a Iesu ma fesili atu ki ana soko e uiga ki mea e tali‵tonu latou ki ei. (Mata. 16:13-15) Ke tau‵tali ki tena fakaakoakoga. Se mea ‵lei ke onoono ki te taimi telā e fia‵fia ei au tama‵liki, ke ‵kami ne koe ke fakaasi atu olotou lagonaga. E aofia ei te sau‵tala ki so se mea telā e fakalotolotolua ki ei latou. Ne tusi mai se taina ko 15 ana tausaga i Ausetalia: “Ne faipati mai sale toku tamana e uiga ki toku fakatuanaki kae ne fesoasoani mai ke iloa ne au o fakasakosako atu. Ne fesili mai a ia: ‘Ne a pati a te Tusi Tapu?’ ‘E talitonu koe ki pati i ei?’ ‘Kaia e talitonu ei koe ki ei?’ Ne manako a ia ke tali atu loa au i aku pati kae ke sē tautali atu fua i ana pati io me ko pati a toku mātua. I te taimi ko matua ei au, ne ‵tau mo au o tai fakalauefa atu aku tali.”

4. Kaia e tāua ei ke saga tonu ki fesili a te tamaliki? Taku mai se fakaakoakoga.

⁴ Kafai e fakalotolotolua se tamaliki i nisi akoakoga, taumafai ke sē kaitaua io me fakaasi atu i a koe e manatu māmā ki ana tali. Fesoasoani atu ki a ia mo te kufaki ke fakasakosako atu ki se mea. “Ke fakatāua ne koe a fesili a tau tamaliki,” ko pati a se tamana. “Sa fakagata ne koe e pelā me se mea e se tāua, kae sa ‵fuli ne koe te mataupu ona ko te mea e se ‵lei ou lagonaga i ei.” E tonu, e fesoasoani atu a te fakatāua ne koe o fesili a tau tamaliki e pelā me se fakaasiga o tena atafai mo tena fia malamalama. I te taimi ko 12 ei tausaga o Iesu, ne fesili atu foki ne ia a fesili faiga‵ta. (Faitau te Luka 2:46.) Ne fai mai se tamaliki tagata ko 15 ana tausaga i Denmark, penei: “I te taimi ne fakafesili ne au me e mata, tenei eiloa te lotu tonu, ne ata fai‵pati mai oku mātua—e tiga loa ne manava‵se laua ki a au. Ne tali katoa ne laua aku fesili mai te fakaaogaga o te Tusi Tapu.”

5. E mafai pefea o fakaasi atu ne mātua me sē manatu ma‵ma latou ki te fakatuanaki o olotou tamaliki?

⁵ Ke iloa ‵lei ne koe au tama‵liki—olotou mafaufauga, lagonaga, mo mea e manava‵se ki ei. Ke mo a eiloa e mafaufau koe me maua ne latou te fakatuanaki ona ko te ‵kau sale atu ki fakatasiga Kelisiano mo te galuega talai. Ke aofia a sau‵talaga faka-te-agaga i otou polokalame fai i aso katoa. ‵Talo mō au tama‵liki kae ‵talo fakatasi foki mo latou. Taumafai ke iloa ne koe a so se tofotofoga ki te lotou fakatuanaki kae fesoasoani atu ke fakafesagai atu latou ki ei.

6. Kafai e faka‵goto ne mātua a te munatonu mai te Tusi Tapu ki olotou loto, ka fesoasoani atu pefea a te mea tenā ke fai latou e pelā me ne faiakoga?

⁶ E pelā me se faiakoga, ne oko atu eiloa a akoakoga a Iesu ki loto o tino, ona ko te alofa ki a Ieova, te Muna a te Atua, mo tino. (Luka 24:32; Ioa. 7:46) A te vaegā alofa penā ka fesoasoani atu ki mātua ke mafai o fakaoko atu a akoakoga ki loto o olotou tama‵liki. (Faitau te Teutelonome 6:5-8; Luka 6:45.) Tela la mātua, ke sukesuke faka‵lei ki te Tusi Tapu mo ‵tou tusi. Ke fakaasi atu te fiafia ki mea ne faite ne Ieova e penā foki mo ‵tou tusi kolā e faipati ki te mataupu tenei. (Mata. 6:26, 28) A te faiga tenā ka fakalauefa ei tou iloa, faka‵poko ne ia tou loto fakafetai ki a Ieova, kae ka fesoasoani atu ke mafai ne koe o akoako au tamaliki.—Luka 6:40.

7, 8. Kafai ko ‵fonu te loto o mātua i muna‵tonu mai i te Tusi Tapu, se a te mea ka iku mai ei? Taku mai se fakaakoakoga.

⁷ Kafai ko ‵fonu tou loto i muna‵tonu mai te Tusi Tapu, ka manako eiloa koe ke sau‵tala fakatasi ki ei mo tou kāiga. Fai te mea tenei i so se taimi kae sē ko taimi fua ka fakatoka ei ki fakatasiga faka-Kelisiano io me ko tapuakiga a kāiga. E se gata i ei, a vaegā sau‵talaga penā e se ‵tau o faimālō kae ‵tau o fai pelā me se mea masani kae ne fakatoka faka‵lei—se vaega masani o sau‵talaga a koutou i aso takitasi. E masaua faeloa ne se tauavaga i te Iunaite Sitete a Ieova i taimi ‵gali e mafau‵fau ei te olotou kāiga ki se vaega o te natula io me ne mea‵kai. “Ne fakamasaua faeloa ne māua ki mā tama‵liki a te alofa mo te mafaufau o Ieova i mea katoa kolā ne  tuku mai ne ia,” ko pati a se tauavaga. Kafai e ga‵lue i te fatoaga mo lā tamaliki fa‵fine e tokolua, ne fakaasi atu sale ne laua ki lā tamaliki a te fakaofoofogia o te auala e ola ei te fuaga mo te lakau. “E taumafai māua ke ati aka i mā tamaliki fa‵fine a te āva malosi ki te ola mo galuega ‵loto kae fakaofoofogia ne fai ki ei,” ko pati a mātua.

⁸ I te taimi ko sefulu ei tausaga o tena tamaliki tagata, ne fakaaoga ne se tamana i Ausetalia te avanoaga ke ave tena tama ki te fale tausi mea mua ko te mea ke fakamalosi aka ei tena fakatuanaki ki te Atua mo ana mea ne faite. “Ne lavea ne māua a manu o te tai kolā e fakaigoa ki ammonoids mo trilobites,” ko pati a te tamana. “Ne ofo māua i te ‵gali, te ‵loto o te auala ne faite i ei, mo te katoatoa o manu konei kolā ko sē maua i ‵tou aso nei—ko ‵pau eiloa te ‵gali mo mea e lavea ne tatou i aso nei. Tela la, kafai te ola ne kamata mai i se mea faigofie o fano loa ki se mea telā e faigata kae ‵loto tena faitega, kaia la a manu o aso mua konei ko leva eiloa ne faigata kae ‵loto te lotou faitega? Ne tauloto ne au se akoakoga gali ‵ki telā ne fakaasi atu foki ne au ki taku tama.”

9. Kaia e ma‵goi ei a tala fakatusa, kae ne fai pefea ne se mātua a te mea tenā?

⁹ Ne fakaaoga faeloa ne Iesu a tala fakatusa, kolā e fakaala aka ei te mafaufau, fakafiafia loto, kae fesoasoani ke masaua faeloa. (Mata. 13:34, 35) E masani sale o manino ‵lei ki tamaliki māfai e fakaataata ne latou a mea. Tela la, mātua, taumafai o fakaaoga a tala fakatusa kolā e maina faka‵lei i te taimi e akoako atu ei koutou. Ne fai penā se mātua i Tiapani. I taimi ko valu kae sefulu ei a tausaga o ana tama‵liki tagata, ne akoako ne ia laua e uiga ki te vanimonimo mo te atafai o Ieova telā ne fakaasi mai ne ia i te faitega ne ia. Ke fai ne ia te mea tenā, ne tuku atu ne ia ki ana tama a te susu, te suka mo te kōfe. Fai atu ei ki ana tama ke palu atu sena ipu kōfe. “Ne palu faka‵lei ne laua,” ko ana pati. “Ne fesili atu au me kaia ne palu faka‵lei ne laua, kae ne tali mai me ma‵nako laua ki te tinā kōfe loa telā ne manako au ki ei. Fai atu ei au me ne palu faka‵lei foki loa penā ne te Atua a kēsi i te vanimonimo—ke fetaui ‵lei mo tatou.” Ne fetaui ‵lei te fakatusaga tenā ki lā tausaga, me ne seki fakalogologo fua laua kae ne aofia foki loa laua i ei. Seai se fakalotolotolua me ne masaua faeloa ne laua te akoakoga tenā!

10, 11. (a) Ne a fakatusaga e mafai o fakaaoga ne koutou ke ati aka ei te fakatuanaki o otou tama ki te Atua? (Ke onoono ki te ata i te kamataga.) (e) Ne a fakatusaga kolā ne aoga ki a koutou?

¹⁰ Ke ati aka ne koe te fakatuanaki o tau tama, e mafai o fai ne koe se fakatusaga ki te auala e fai ei ne koe se meakai. E pefea la? Kafai ko oti ne palu ne koe se keke io me ne masikeke, fakamatala atu te auala ne fai ei ne koe. Ka oti ko tuku atu ne koe se apolo kae fesili atu: “E iloa ne koe me isi foki se auala ki te ‘faitega o te apolo’ tenei?” Āfa ne koe te apolo kae tuku atu se fuaga ki ei. Ko fakamatala atu ei ne koe me i te auala ki te faitega o te apolo e tusi i loto i te fuaga tenā kae i se ‵gana telā e ‵loto atu. E mafai o fesili atu koe: “Kafai e isi se tino ne tusi ne ia te faiga o te keke, ko oi la ne tusi ne ia te faiga fakaofoofogia o te apolo?” Ki se tamaliki tai matua atu, e mafai o fai atu koe me i te faitega o te apolo—mo te lakau kātoa tenā ne fua mai ei—se  vaega o te DNA. E mafai foki o onooono fakatasi koulua ki fakatusaga kolā e maua i te itulau 10 ki te 20 o te polosiua ko te The Origin of Life—Five Questions Worth Asking.

¹¹ E fia‵fia a te tokoukega o mātua ke sau‵tala fakatasi mo olotou tama‵liki ki mataupu fakasolo i te Awake! “Was It Designed?” Io me fakaaoga ne latou a mataupu konei e pelā me se fakavae mō akoakoga faigofie ki tama‵liki. E pelā me se fakaakoakoga, ne fakatusa ne se tauavaga a vakalele ki manu eva. “A vakalele e ‵pau loa mo manu eva,” munā laua. “Kae mata, e mafai ne vakalele o ‵tuku ne fuamoa ke maua mai ei a tamā vakalele? E mata, e manakogina ne manu eva a malae vakalele ke ‵tu ei latou? Kae faka‵pau pefea ne koe a te ‵gulu o te vakalele ki pese a manu eva? Tela la ko oi e poto atu—ko te tino ne faite ne ia te vakalele io me ko te Tino ne faite ne ia a manu eva?” A vaegā fakamatalaga penā fakatasi mo fesili ma‵goi, ka fesoasoani atu ki se tamaliki ke fakagalue ne ia te “atamai” o te mafaufau kae ati aka foki te fakatuanaki ki te Atua.—Faata. 2:10-12.

12. E fesoasoani atu pefea a te faiga o fakatusaga ke ati aka te fakatuanaki o tama‵liki ki te Tusi Tapu?

¹² E mafai o fakamalosi aka ne fakatusaga ma‵goi a te fakatuanaki o te tamaliki ki te ‵tonu o te Tusi Tapu. E pelā me se fakaakoakoga, ke mafaufau ki te Iopu 26:7. (Faitau.) E mafai pefea o fakaasi atu ne koutou i te tusi faitau tenei ne fakaosofia ne te Atua? E mafai o fakaasi atu fua ne koutou a fakamatalaga ‵tonu. Kae i lō te fai penā, kaia e se taumafai ei koutou o fai ke mafai ne otou tama o fakaataata a te mea tenā? Fakaasi atu a te manatu me ne ola a Iopu i taimi kolā e seki ai ei ne mea fakaata ‵mao. E ‵tau o fakaasi atu ne tau tama a te faigata ke talitonu se tino me mafai ne se mea lasi, e pelā mo te lalolagi o tautau kae seai se mea e nā i ei. E mafai o fakaaoga ne te tamaliki se pōlo io me se fatu ke fakaasi atu me i mea kolā e isi ne olotou ‵mafa e ‵tau o nā i luga i se mea. A vaegā akoakoga penā ka fai ei ke ofo otou tama me ko leva ne fakaasi mai ne Ieova a te mea tonu i loto i te Tusi Tapu mai mua o fakatalitonu mai ne tino ola.​—Nee. 9:6.

13, 14. E mafai pefea ne mātua o faka‵goto te tāua o fakatakitakiga fakavae mai te Tusi Tapu ki loto o olotou tama‵liki?

¹³ E tāua ‵ki ke faka‵goto ne koutou a te tāua o fakatakitakiga fakavae i te Tusi Tapu ki loto o otou tama‵liki. (Faitau te Salamo 1:1-3.) E uke auala e fai ei te mea tenei. E pelā me se fakaakoakoga, e mafai ne koutou o fai atu ki otou tama‵liki ke fakaataata ne latou i a latou e ‵nofo atu i se motu telā e mavae kae fili ne latou ne tino ke ‵nofo tasi latou. Ko fesili atu ei, “Ne a uiga e ‵tau o maua i tino taki tokotasi ko te mea ke mafai ne tino katoa i konā o ola filemu kae fealofani?” E mafai foki o sau‵tala mo latou ki te fakatakitakiga poto telā e tuku mai i te Kalatia 5:19-23.

¹⁴ E lua akoakoga tāua e mafai o iku mai i te faiga tenā. Te mea muamua, a tulaga o Ieova e fakamalosi aka ei te filemu tonu mo te fealofani. Te lua, mai te akoako o tatou i te taimi nei, ko fakatoka eiloa ne Ieova a tatou ki te olaga i te lalolagi fou. (Isa. 54:13; Ioa. 17:3) E mafai ne koutou o fakaaoga a manatu konei i te fale mai te filiga o se tala mai se tusi a tatou. E mafai o fakaaoga se tala mai te mataupu fakasolo ko te “E ‵Fuli ne te Tusi Tapu a Olaga o Tino,” kolā e maua i Te Faleleoleo Maluga. Io me mafai ne koe o ‵kami atu se tino i loto i tau fakapotopotoga telā ne fai ne ia ne ‵fuliga lasi ‵ki ki tena olaga ke fakamatala atu tena tala. A vaegā fakaakoakoga penā e tuku mai ei a fakatakitakiga fakavae i te Tusi Tapu kolā e aoga ki te olaga!—Epe. 4:12.

15. Se a te fakamoemoega muamua e ‵tau o fai ne koe ke akoako ei au tama‵liki?

¹⁵ Tenei te manatu tāua: Kafai e akoako ne koutou otou tama‵liki, ke fakaaoga a auala kese‵kese kae fakafiafia kae sē ko te auala masani  telā e fai sale ne koutou. Taumafai ke fakaaoga a mea kolā e fakaataata ne koutou i otou mafaufau. Fakagalue ne koutou olotou mafaufau, kae ke tuku faeloa i otou mafaufau a tausaga o latou. Fai a akoakoga a koutou ke fakafiafia kae ke fakamalosi ei te fakatuanaki. “Ke mo a e fi‵ta koe i te fakaaoga o auala ‵fou ke akoako atu ei a mataupu mua kolā ne sau‵tala sale ki ei,” ko pati a se tamana e tokotasi.

16. Kaia e tāua ei te kufaki māfai e akoako atu au tamaliki? Fakamatala mai.

¹⁶ E manakogina te agaga o te Atua ke maua te fakatuanaki malosi. (Kala. 5:22, 23) E pelā mo te fuagalakau, e manakogina ne taimi ke mafai o fakaola ei te fakatuanaki. Tela la, e manakogina ke fakaasi faka‵lei atu te kufaki mo te loto mau māfai e akoako au tamaliki. “E fakamuamua faeloa ne māua mo taku avaga a mā tama‵liki,” ko pati a se tamana telā e tokolua ana tamaliki i Tiapani. “Talu mai i te taimi koi fo‵liki ‵ki ei laua, ne fakaaoga ne au e taki 15 minute ke sukesuke fakatasi matou i aso katoa, vaganā fua ko aso o fakatasiga faka-Kelisiano. E se leva ki a māua mo mā tamaliki a te 15 minute.” Ne tusi mai se ovasia o fenua penei: “E pelā me se talavou, e uke atu aku fesili io me ne manatu fakalotolotolua i lō mea kolā e fakaasi atu ne au. Kae fakamuli ifo, ne fakaasi mai katoa a mea konā i fakatasiga, taimi o tapuakiga a kāiga io me ko aku sukesukega totino. Tenā te mea e tāua ei mō mātua ke tumau faeloa i te akoako atu.”

17. Kaia e tāua ei a fakaakoakoga ‵lei a mātua, kae ne tuku atu pefea ne se tauavaga se vaegā fakaakoakoga penā ki lā tamaliki fa‵fine?

¹⁷ A te fakaakoakoga o otou fakatuanaki e tāua ‵ki. Ka lavea ne au tamaliki au mea e fai, kae mautinoa me ka aoga malosi ki a latou. Tela la, e pelā me ne mātua, ke tumau i te ati aka a otou fakatuanaki. Taumafai ke lavea ne otou tamaliki me fai ne koutou a Ieova e pelā me se tino tonu ki a koutou. I so se taimi e manava‵se ei a se tauavaga i Bermuda, e ‵talo fakatasi laua mo lā tamaliki mō te takitakiga a Ieova, kae fakamalosi atu laua ki lā tama‵liki ke ‵talo foki loa i a latou. “E fai atu foki māua ki te mā tamaliki fafine matua, ‘Talitonu katoatoa ki a Ieova, ke fakalavelave faeloa i te taviniga i te Malo, kae mo a e tō manavase.’ Kafai ko lavea ne ia te ikuga, e iloa ne ia me ne fesoasoani mai a Ieova ki a matou. Ne fai ne te mea tenei ke lavea ne ia a mea fakaofoofogia ki tena fakatuanaki ki te Atua mo te Tusi Tapu.”

18. Se a te manatu tāua e ‵tau o iloa ne mātua?

¹⁸ I te fakaotiga, e ‵tau eiloa mo tama‵liki o ati aka te olotou fakatuanaki i a latou eiloa. E pelā me ne mātua, e mafai ne koutou o ‵toki te lakau kae fakasiusiu. Kae ko te Atua fua e mafai ne ia o fakaola. (1 Koli. 3:6) Tela la, ‵talo atu mō tena agaga, kae ga‵lue malosi ke akoako atu ne koutou otou tama‵liki kolā e tāua ‵ki ki a koutou, mai te faiga tenā, e tuku atu ne koutou ki a Ieova a mea e uke kolā e mafai o fakamanuia ei ne ia koutou.—Efe. 6:4.