1-2. E ‵tau o ‵saga atu pefea a mātua ki fesili a te lā tamaliki e uiga ki ‵tou talitonuga kolā e fakavae ki te Tusi Tapu?

 E TOKOUKE a tino e ‵lago ki te manatu me e uke ‵ki a galuega e fai ki te putiakaga o tama‵liki. Kafai koe se mātua telā e isi sau tamaliki foliki, e fakamālō atu matou ki a koe mō te galue malosi o ati aka ke malosi te fakatuanaki o tau tama. (Teu. 6:​6, 7) I te taimi e tupu aka ei te tamaliki, kāti ka kamata o ‵sili atu ne ia a fesili tāua e uiga ki ‵tou talitonuga faka-te-Tusi Tapu, e aofia i ei a tulaga o te Tusi Tapu i mea tau amioga.

² Kāti ka mafai o mafaufau koe me e fai ne ia a fesili konā ona ko te sē lava o tena fakatuanaki ki te Atua mo te Tusi Tapu. Kae ko te ‵tonuga loa, i te taimi e ga‵solo aka ei o ma‵tua, e ‵tau eiloa o fai ne latou a fesili ko te mea ke mafai o fakamalosi aka i ei te lotou fakatuanaki. (1 Koli. 13:11) Tela la, e seai se pogai e ‵tau ei mo koe o mataku. Ke kilo atu ki fesili a tau tama e uiga ki ‵tou talitonuga e pelā me ne avanoaga ke fesoasoani atu ke iloa ne ia o mafaufau ‵loto.

3. Ne a mea ka sau‵tala tatou ki ei i te mataupu tenei?

³ I te mataupu tenei, ka sau‵tala tatou ki auala e mafai ne mātua o fesoasoani atu ki olotou tamaliki ke (1) ati aka ke malosi te lotou fakatuanaki ki te Atua mo te Tusi Tapu, (2) ke malamalama i te pogai e ‵lei ei te tau‵tali ki tulaga o te Tusi Tapu i mea tau amioga, mo te (3) ke tauloto ki te auala ke fakamatala atu olotou talitonuga ki nisi tino. Ka sau‵tala foki tatou ki pogai e ‵lei ei ke fai ne tama‵liki a fesili, mo mea e mafai o fai fakatasi ne koe mo au tama‵liki ke maua i ei se avanoaga ke faipati atu e uiga ki ou talitonuga faka-Kelisiano.

 FESOASOANI KI TAU TAMALIKI KE ATI AKA KE MALOSI TENA FAKATUANAKI KI TE ATUA MO TE TUSI TAPU

4. Ne a fesili e mafai o mafaufau ki ei se tamaliki, kae kaia?

⁴ E iloa ne mātua Kelisiano me i te fakatuanaki ki te Atua e sē se mea ne fanau mai mo te tamaliki. Ne seki fanau mai koe mo te fakatuanaki ki a Ieova. Kae e penā foki a tau tamaliki. Fakamuli loa, ka kamata o ‵sili mai ne tau tamaliki a vaegā fesili penei: ‘E iloa pefea ne au me isi se Atua? E mata, e mafai o talitonu au ki pati a te Tusi Tapu?’ E tonu, e fakamalosi mai eiloa te Tusi Tapu ki a tatou ke fakaaoga te “malosi o otou mafaufau” kae ke “tofotofo aka a mea katoa.” (Loma 12:1; 1 Tesa. 5:21) Kae e mafai pefea o fesoasoani atu koe ki tau tamaliki ke fakamalosi aka tena fakatuanaki?

5. E fesoasoani atu pefea a mātua ki olotou tamaliki ke ati aka te lotou fakatuanaki ki te Tusi Tapu? (Loma 12:2)

⁵ Fakamalosi tau tamaliki ke fakatalitonu aka ne ia te ‵tonu o te munatonu ki a ia. (Faitau te Loma 12:2.) Kafai ko fai mai ne tau tamaliki a fesili, fakaaoga te avanoaga tenā ke fakaasi atu te auala ke ‵sala ki tali o fesili konā mai te fakaaogaga o mea faigaluega mō fai a sukesukega, e pelā mo te Watch Tower Publications Index mo te Research Guide for Jehovah’s Witnesses. I te Research Guide, onoono ki te ulutala “The Bible,” ko fai ei ki ei ke onoono ki te vaega “Inspired by God” ke maua ne ia a fakamaoniga me i te Tusi Tapu e sē se tusi gali fua ne tusi ne tāgata. Kae ko “te muna a te Atua.” (1 Tesa. 2:13) E pelā me se fakaakoakoga, e mafai o sukesuke a ia ki te fakai mua o Asulia ko Nineva. I aso mua, ne fai mai a nisi tino suke‵suke ki te Tusi Tapu me ne seki ai eiloa se fakai e igoa ki a Nineva. Kae i te 1850 tupu, ne maua aka mai mea ne keli aka i te laukele a nisi mea mai te fakai mua tenei, e fakamaoni mai ei me e tonu eiloa te Tusi Tapu. (Sefa. 2:​13-15) Ke maua a nisi fakamatalaga ki te fakataunuga o te valoaga i te Tusi Tapu e uiga ki te fakamaseiga o Nineva, e mafai o onoono a ia ki te mataupu “E Iloa ne Koe?” i te lōmiga o Te Faleleoleo Maluga o Novema 2021. Kafai e fakatusa‵tusa ne ia ana mea e tauloto mai ‵tou tusi mo fakamatalaga i encyclopedias mo nisi tusi aka, ka fesoasoani atu eiloa a fakamaoniga konā ke momea aka te lasi o tena fakatuanaki ki pati i te Tusi Tapu.

6. E fesoasoani atu pefea a mātua ki olotou tamaliki ke fakamaoni aka ne latou te ‵tonu o te Tusi Tapu? Taku mai se fakaakoakoga. (Onoono foki ki te ata.)

⁶ Fesoasoani ki tau tamaliki ke iloa ne ia o mafaufau ‵loto. ‵Sala ki avanoaga ke sau‵tala mo tau tamaliki e uiga ki te Tusi Tapu io me ko te fakatuanaki ki te Atua. E mafai eiloa ne koe o akoako tau tamaliki ki mea konā māfai e olo atu o āsi ki vaegā koga e pelā mo fale tausi mea mua, se fatoaga, io me ko te fale tausi mea mua i te  ofisa lagolago a Molimau a Ieova. E pelā me se fakaakoakoga, kafai ko olo atu o āsi ki se fale tausi mea mua, io me onoono ki ei i luga i te neti, ke fakaasi atu ki tau tamaliki a te sokoga o se mea ne tupu io me se mea i konā ki tala i te Tusi Tapu. E mafai o fai ei ke talitonu tau tamaliki ki te ‵tonu o te Tusi Tapu. E mata, e iloa ne tau tamaliki me i te igoa totino o te Atua ne tusi i luga i se papa fatu telā ko nofo ki se 3,000-tausaga te leva kae taku ki te Moabite Stone? A te Moabite Stone e maua ne koe i te fale tausi mea mua ko Louvre i Paris, i Falani. E isi foki se ‵kopi o te Moabite Stone i te potu tausi mea mua ko te “The Bible and the Divine Name” i te laumua o Molimau a Ieova i Warwick, New York. E fakaasi mai i te Moabite Stone me ne ‵teke atu a te tupu o Moapi ko Mesa ki Isalaelu. Kae tenā eiloa te mea e fakaasi mai i te Tusi Tapu. (2 Tupu 3:​4, 5) Kafai e lavea ne tau tama a fakamaoniga o te ‵tonu o te Tusi Tapu, ka gasolo aka eiloa o malosi tena fakatuanaki.—Fakatusa ki te 2 Nofoaiga Tupu 9:6.

7-8. (a) Ne a mea e mafai o tauloto ne tatou mai foliga mo te auala ne faite ei a mea ‵gali o te natula? Taku mai se fakaakoakoga. (Onoono foki ki te ata.) (e) Ne a fesili e mafai o fesoasoani atu ki tau tamaliki ke fakamalosi aka tena loto talitonu me isi se Mafuaga?

⁷ Fakamalosi tau tamaliki ke mafaufau ki mea a Ieova ne faite. Kafai e sa‵sale atu i se malae ta‵fao io me ga‵lue i te fatoaga, fesoasoani ki tau tamaliki ke lavea ne ia te fakaofoofogia o foliga kese‵kese o mea o te natula kolā ne faite. Kaia? E fakamaoni aka i foliga kese‵kese konei me isi se tino poto ne faite ne ia a mea konā. Ne fai a sukesukega a saienitisi i tausaga e uke e uiga ki mea kolā ne faite kae foliga miomio. E fai mai a te saienitisi ko Nicola Fameli me kafai e lau ne koe a te aofaki o mio‵mioga i se mea e tasi o te natula, ka lavea ne koe me e ‵pau eiloa te aofaki o mio‵mioga kona i nisi mea aka kolā ne faite. E taku a te mea tenā ki te Fibonacci sequence. E uke a mea ne faite kolā e foliga mio‵mio, e pelā mo foliga o nisi fakaputuga fetu, te nautilus shell, lau o lakau, mo te pulalakau ko te sunflower. a

⁸ I te taimi e tauloto ei tau tama ki nisi mea fakasaienisi i te akoga, ka iloa ne ia me isi ne tulafono kolā e fakamāfua ne latou a foliga o mea e uke o te natula. E pelā mo te ukega o lakau e tai ‵pau eiloa olotou foliga. E isi sena foitino tenā e ola mai i ei a kaula ‵lasi, kae mai kaula ‵lasi konā e toe ‵somo mai ei a nisi kaula tai fo‵liki. A te auala ne faite ei ke tai ‵pau a foliga o lakau mo nisi mea aka, e taku ki te fractal. E uke foki a mea o te natula e ‵tai ‵pau olotou foliga. Kae ko oi la ne fai ne ia a tulafono kolā e fai ei ke ‵gali kae fakaofoofogia a mea o te natula? Ko te uke o taimi e mafaufau ‵loto tau tamaliki ki fesili penā, kāti ka gasolo foki o lasi tena talitonu ki te Atua telā ne faite ne ia a mea katoa. (Epe. 3:4) Kafai ko tai matua tau tama, e mafai o fesili atu koe penei, “Kafai ne faite ne te Atua tatou, e a,  e se ko ia te ‵toe tino ‵lei ke fai mai ne ia a mea e ‵tau o fai ne tatou ke maua ne tatou te fiafia?” Tenā ko fakamatala atu ei ne koe me ne tuku mai ne te Atua te Tusi Tapu ke fakaasi mai ki a tatou te auala ke maua ei te fiafia.

ATI AKA TE LOTO FAKAFETAI KI TULAGA O TE TUSI TAPU I MEA TAU AMIOGA

9. Ne a pogai e mafai ei o fakafesili ne se tamaliki a tulaga o te Tusi Tapu i mea tau amioga?

⁹ Kafai e fakafesili ne tau tama a tulaga o te Tusi Tapu i mea tau amioga, taumafai ke iloa ne koe te pogai e fesili mai ei a ia penā. E mata, e se lotomalie a ia ki tulaga o te Tusi Tapu i mea tau amioga, io me e se iloa fua ne ia o ‵pulu ana talitonuga māfai ko sau‵tala ki ei mo nisi tino? I vaegā tulaga penā, e mafai o fesoasoani koe ki a ia ke malamalama i tulaga o te Tusi Tapu i mea tau amioga mai te suke‵suke fakatasi ki te tusi ko te Ke Ola ki te Se-Gata-Mai! b

10. E mafai pefea o fesoasoani koe ki tau tama ke mafaufau ‵loto ki tena fesokotakiga totino mo Ieova?

¹⁰ Fakamalosi tau tamaliki ke fakatāua tena fesokotakiga mo Ieova. Kafai e suke‵suke fakatasi koulua mo tau tama ki te Tusi Tapu, taumafai ke iloa ne koe a mea i tena loto mai te fakaaogaga o fesili mo tala fakatusa kolā e maua i te tusi Ke Ola ki te Se-Gata-Mai! (Faata. 20:5) E pelā mo te mataupu e 8, e fakatusa i ei a Ieova ki se taugasoa atafai telā e tuku mai ne ia a fakamasauaga kolā e aoga kae e mafai o puipui ei tatou. Ka oti ne sau‵tala ki te 1 Ioane 5:​3, e mafai o fesili atu koe, “Mai te iloa atu me i a Ieova se Taugasoa ‵lei, e ‵tau o pefea te ‵tou kilokiloga ki mea kolā e fakatonu mai a ia ke fai ne tatou?” Kāti e foliga faigofie te fesili, kae ko te fesili ‵tonu atu ki a ia ka fesoasoani eiloa ki tau tamaliki ke kilo atu ki tulafono a te Atua e pelā me se fakamaoniga o Tena alofa ki a tatou.—Isa. 48:​17, 18.

11. E fesoasoani atu pefea koe ki tau tama ke loto fakafetai ki te tāua o fakatakitakiga i te Tusi Tapu? (Faataoto 2:​10, 11)

¹¹ Sau‵tala ki te aoga ke fakagalue a fakatakitakiga i te Tusi Tapu. Kafai e fai‵tau fakatasi ki te Tusi Tapu io me ko te tusi siki o te aso, ke sau‵tala ki auala ne fesoasoani atu a fakatakitakiga fakavae mai te Tusi Tapu ki te otou kāiga. E pelā me se fakaakoakoga, e mata, e lavea ne tau tamaliki a te aoga ke galue malosi kae fakamaoni? (Epe. 13:18) E mafai foki o faka‵mafa atu ne koe te auala e puipui ei tatou ne fakatakitakiga fakavae mai te Tusi Tapu i te feitu faka-te-foitino mo mea tau lagonaga. (Faata. 14:​29, 30) A te sau‵tala ki fakatakitakiga konā ka fesoasoani atu eiloa ke momea aka te lasi o te loto fakafetai o tau tama ki akoakoga mai te Tusi Tapu.—Faitau te Faataoto 2:​10, 11.

12. Ne fesoasoani atu pefea se tamana ki tena tama ke loto fakafetai ki te tāua o fakatakitakiga fakavae i te Tusi Tapu?

¹² Ne fai mai ne Steve, se tamana i Eulopa, a te auala e fesoasoani atu lāua mo tena avaga ki te lā tama ko Ethan, ke lavea ne ia te alofa o Ieova e auala i ana tulafono: “E fai atu ne māua a fesili penei, ‘Kaia e manako ei a Ieova ke faka‵logo tatou ki te fakatakitakiga tenei? E fakaasi mai pefea i te mea tenei a tena alofa ki a tatou? Se a te mea ka tupu māfai e se fakagalue ne koe te fakatakitakiga tenā?’” A vaegā sau‵talaga penā ne fesoasoani atu ke gasolo o malosi te fakatuanaki o Ethan me ‵tonu eiloa a pati a Ieova. Ne toe fai mai a Steve: “E taumafai māua ke lavea ne Ethan me e maua i te Tusi Tapu a te poto telā e sili fakafia atu i poto o tāgata.”

13. E akoako pefea ne mātua olotou tama‵liki ke fakagalue a fakatakitakiga i te Tusi Tapu? Taku mai se fakaakoakoga.

¹³ Akoako tau tamaliki ke fakagalue a fakatakitakiga i te Tusi Tapu. Tasi o avanoaga ke fai penā, māfai ne ‵tofi tau tama ke faitau ki se tusi e pelā me se polotieki a te akoga. Kāti e fakamatala mai i te tusi a te manatu me i tino kolā e  aofia i faifaiga fakatauavaga sē ‵tau io me amio fakasaua e se ma‵sei kae e ‵tau o fakaakoako ki ei. E mafai o fesili koe ki tau tama ke mafaufau ki lagonaga o Ieova māfai e fai ne tino a vaegā amioga konā. (Faata. 22:​24, 25; 1 Koli. 15:33; Fili. 4:8) Kāti ka fakatoka i ei a ia ke tuku atu se molimau ki tena faiakoga mo tama‵liki i tena vasega i te taimi e sau‵tala ei ki te tusi tenā.

FAKATOKA TAU TAMALIKI KE ‵PULU ANA TALITONUGA

14. Se a te mataupu e faigata o sau‵tala ki ei se talavou Kelisiano mo nisi tino, kae kaia?

¹⁴ I nisi taimi, e ma‵taku a talavou Kelisiano ma ‵pulu olotou talitonuga. Kāti e ‵mā latou ma fakamatala atu ki tama‵liki i te akoga a pogai e se tali‵tonu latou ki te evolusione. Kaia? Me e mafai o fai atu olotou faiakoga me i te akoakoga ki te evolusione se mea tonu eiloa. Kafai koe se mātua, e fesoasoani atu pefea koe ki tau tamaliki ke ‵pulu ne ia ana talitonuga mo te loto talitonu?

15. Se a te mea e mafai o fesoasoani atu ki se talavou Kelisiano ke talitonu katoatoa ki ana talitonuga?

¹⁵ Fesoasoani ki tau tamaliki ke talitonu katoatoa ki ana talitonuga. E se ‵tau o mā tau tamaliki ki tena talitonuga me isi se Mafuaga. (2 Timo. 1:8) Kaia? A te ‵tonuga loa, e tokouke a saienitisi ko iloa ne latou me i te ola e seki māfua mai i a ia eiloa. Ko lavea ne latou a fakamaoniga e uke me isi eiloa se tino poto ne faite ne ia a mea ola katoa kae fakaofoofogia. Tela la, ko se talia ne latou a te akoakoga ko te evolusione telā ko lasi te akoako atu i loto i akoga i te lalolagi kātoa. E mafai eiloa ne tau tama o fakamalosi aka tena fakatuanaki mo te loto malosi mai te mafaufau ‵loto ki pogai ne tali‵tonu ei a nisi taina mo tuagane me i te ola ne māfua mai i se tino. c

16. E fesoasoani atu pefea a mātua ki se tamaliki ke ‵pulu ana talitonuga e uiga ki te Mafuaga? (1 Petelu 3:15) (Onoono foki ki te ata.)

¹⁶ Fakatoka tau tamaliki ke ‵pulu ana talitonuga e uiga ki te Mafuaga. (Faitau te 1 Petelu 3:15.) Kāti e gali ke onoono fakatasi mo ia ki mataupu i te jw.org i te “Young People Ask—Creation or Evolution?” Ko sau‵tala ei ki fakamatalaga kolā e mafaufau tau tama me e mafai o fesoasoani ki nisi tino ke malamalama i te munatonu e uiga ki te Mafuaga. Fakamasaua ki ei me e se ‵tau mo ia o kinau mo tama‵liki i te akoga. Fakamalosi atu ke fakaaoga a fakamatalaga faigofie kae ‵tonu māfai e isi se tino e fiafia o sau‵tala mo ia. E pelā me se fakaakoakoga, kāti ka fai mai se tamaliki i te akoga: “Au e talitonu fua ki mea e matea ne  au, kae ko au e seki matea eiloa ne au te Atua.” E mafai o tali atu se talavou Kelisiano, penei: “Mafaufau la me sasale atu koe i loto i se togavao telā e ‵mao ‵ki mai se fakai kae matea ne koe se vaikeli ne faite faka‵lei ki fatu. Se a te mea ka mafaufau koe ki ei? E isi eiloa se tino ne faite ne ia te vaikeli tenā. E penā foki loa te ‵tou paneta mo mea ola katoa i luga i ei. E isi eiloa se tino ne faite ne ia a mea konā!”

17. E fesoasoani atu pefea a mātua ki olotou tamaliki ke ‵sala ki avanoaga ke fakailoa atu te munatonu ki nisi tino? Fakamatala mai.

¹⁷ Fakamalosi tau tamaliki ke ‵sala ki avanoaga ke fakailoa atu a te munatonu ki nisi tino. (Loma 10:10) E mafai o faka‵pau ne koe ana taumafaiga ke akoako a tino ki te Tusi Tapu mo ana taumafaiga ke fakaakoako o tātā se kitala. Muamua la, e fakaakoako se tino ke iloa ne ia o tātā a pese faigofie. Fakamuli loa, ka faigofie fua ki a ia ke tātā so se pese. I se auala tai ‵pau, e mafai o fakaaoga ne se talavou Kelisiano i te taimi muamua se auala faigofie ke fakaasi atu ana talitonuga ki nisi tino. E pelā mo te fesili atu ki se tamaliki i te akoga: “E mata, e iloa ne koe me i mea e faite ne initinia e ‵kopi sāle mai mea o te natula? Ke fakaasi atu ne au se vitio e uiga ki ei.” Kafai ko oti ne pei te vitio mai te fakasologa o vitio ko te E Mata, ne Faite? e mafai o fai atu a ia: “Kafai e maua ne saienitisi a tavaega ona ko mea ne ‵kopi ne latou mai mea o te natula, ko oi la e ‵tau o maua ne ia a tavaega ona ko mea o te natula kolā e lavea ne tatou?” A te fakamatalaga faigofie tenā, ka fakamalosi atu eiloa ki te tamaliki akoga ke fia tauloto ki mea e uke atu e uiga ki a Ieova.

TUMAU I TE FESOASOANI KI TAU TAMALIKI KE FAKAMALOSI TENA FAKATUANAKI

18. E mafai pefea ne mātua fakamalosi aka faeloa te fakatuanaki o te lā tamaliki ki te Atua?

¹⁸ Ko ola nei tatou i se lalolagi e ‵fonu i tino kolā e se fakatuanaki ki a Ieova. (2 Pe. 3:3) Tela la, mātua, kafai e suke‵suke fakatasi koulua mo tau tamaliki ki te Tusi Tapu, fakamalosi a ia ke sukesuke ki mataupu kolā ka fai ei ke momea aka tena āva ki te Muna a te Atua mo ana tulaga i mea tau amioga. A te sau‵tala fakatasi ki mea ‵gali a Ieova ne faite, ka fesoasoani atu ki a ia ke mafaufau ‵loto kae fakamalosi tena fakatuanaki ki a Ieova. Fai ke malamalama a ia i valoaga fakaofoofogia i te Tusi Tapu kolā ko oti ne fakataunu. Kae sili atu i ei, ‵talo fakatasi mo tau tamaliki kae ‵talo foki mō ia. Kafai e fai koe penā, ka mafai eiloa o talitonu koe me ka fakamanuia ne Ieova au taumafaiga ke fesoasoani atu ki tau tamaliki ke fakamalosi aka tena fakatuanaki.—2 Nofo. 15:7.