“TETI,” “PĀPĀ,” “UNCLE.” Tenā te auala e ka‵laga mai faeloa a te tokoukega o talavou i te Peteli ki a au. Kae e pelā me se tino ko 89 ana tausaga, ne fiafia loa au ki ei. E kilo atu au ki faifaiga atafai konei e pelā me se vaega o te fakamanuiaga mai i a Ieova mō te tavini atu ki a ia i te taviniga tumau mō se 72 tausaga. Kae e ‵tusa mo mea ‵gali ne maua ne au i te taviniga ki te Atua, ne mafai eiloa o fakatalitonu atu au ki talavou konei mo te loto kātoa, ‘Ka maua eiloa ne koutou te taui ona ko otou galuega—māfai e se faka‵to ifo otou lima.’—2 Nofo. 15:7, fml.

Ne ga‵sue atu oku mātua mai Ukraine o olo atu ki Kanata. Ne ‵nofo atu lāua i te fakai ko Rossburn i Manitoba. Ne fanau ne toku mātua a tama‵liki tāgata e toko 8 mo tamaliki fāfine e toko 8, e seai ne masaga—au ko te toko 14 o tamaliki. Ne fiafia malosi toku tamana ki te Tusi Tapu kae ne faitau mai ne ia ki a matou i taeao o Aso Sa katoa, kae ne kilo atu a ia ki lotu e pelā me se auala faitogafiti ke maua i ei a tupe kae ne masani o fakasae aka ne ia se fesili i se auala faifa‵kata penei, “Au e nofo o mafaufau me ko oi ne ‵togi ne ia a Iesu i te faiga o tena galuega talai kae akoako atu?”

Fakamuli loa, ne talia ne oku taina mo tuagane e tokovalu a te munatonu. A toku tuagane ko Rose ne paenia ke oko atu loa ki tena mate. Ne fakamāumāu ne ia te ‵toega o tena olaga ke fakamalosi aka a tino katoa ke ‵saga tonu atu ki te Muna a te Atua, mai te fai atu ki a latou, “Au e manako ke fetaui mo koutou i te lalolagi fou.” A toku taina matua ko Ted, ne talai atu muamua ne ia a te afi i seoli. I taeao katoa o Aso Sa, ne talai atu a ia i te letio, mai te fakafoki‵foki atu faeloa ki ana tino fakalogo‵logo me i tino agasala ka ‵sunu i te afi i seoli ki te se-gata-mai. Kae fakamuli ifo, ne fai a ia pelā me se tavini fakamaoni kae loto finafinau a Ieova.

I se aso e tasi i a Iuni 1944, i te taimi ne foki mai ei au ki te fale mai te akoga, ne maua ne au se tamā tusi e fakaulutala penei, The Coming World Regeneration * i luga i te motou taipola ‵kai. Ne faitau ne au te itulau muamua, oti fano ki te lua, kae ne seki mafai o taofi aka toku fia faitau ki ei. I te otiga ne faitau ne au te tusi kātoa, ne fakaiku aka ei ne au i toku mafaufau—au e manako o tavini atu ki a Ieova e pelā mo Iesu.

Ne mafai pefea o tuku atu te tamā tusi tenei i luga i te motou taipola? Ne fai mai toku taina matua ko  Steve me e isi ne tāgata tokolua e “‵togi ki tua” a lā tusi ‵lasi mo tamā tusi ne ‵nofo i te motou fale. “Ne ‵togi ne au te tusi tenā,” ne fai mai a ia, “me e lima sene fua tena ‵togi.” Ne toe ‵foki atu a tāgata konā i te suā Aso Sa. Ne fai mai i a lāua ne Molimau a Ieova kae ne fakaaoga ne lāua te Tusi Tapu ke tali aka ei a fesili a tino. Ne fia‵fia matou ki ei me ne puti aka matou ne motou mātua ke āva ki te Muna a te Atua. Ne fai mai foki a tāgata konei e tokolua me ko pili o fai ne Molimau a Ieova se fono o te atufenua i Winnipeg, te fakai telā e nofo i ei a toku tuagane ko Elsie. Ne fakaiku aka ke kau atu au ki te fono tenā o te atufenua.

Ne tele atu au i taku pasika tā ki vae mō se 200 maila (320 km) ki Winnipeg kae ne mānava i te fakai ko Kelwood, te koga e ‵nofo i ei a te tokolua Molimau kolā ne asi atu ki te fale. I taku nofoga i konā, ne kau atu au ki se fakatasiga kae ne tauloto ne au a mea e uiga ki te fakapotopotoga tenā. Ne fatoā iloa aka foki ne au me i so se tagata, fafine, io me se talavou, e ‵tau o fai katoa mo fai ne faiakoga kolā e olo atu o talai mai fale ki fale, e pelā mo Iesu.

I Winnipeg, ne fetaui māua mo toku taina matua ko Jack, telā ne faimalaga mai ki te fono o te atufenua mai Ontario ki mātū. I te aso muamua o te fono, ne faka‵pula aka ne se taina me ka isi se papatisoga. Ne fakaiku aka ne māua mo Jack ke papatiso i te fono tenā. I konā foki loa, fakaiku aka ei ne māua ke na tavini fakavave atu e pelā me ne paenia mai tua o te mā papatisoga. Ne kau atu a Jack ki te taviniga tumau mai tua o te otiga o te fono o te atufenua. Au koi 16 oku tausaga kae ne ‵tau o foki atu ki te akoga, kae i te tausaga mai tua, ne fai foki au pelā me se paenia tumau.

Ne kamata o ga‵lue fakatasi māua mo Stan Nicolson, i te galuega fakapaenia i Souris, se fakai foliki o Manitoba. Ne kamata o iloa ne au me i te galuega fakapaenia e se faigofie faeloa. Ne seki uke mā tupe kae ne tumau eiloa māua i te talai. I se taimi e tasi i te otiga ne talai i te aso kātoa, ne ‵foki mai māua ki te fale e aunoa mo ne tupe kae ne fia‵kai ‵ki māua. Se mea fakapoi me ne maua atu ne māua se taga mea‵kai i te mā mataloa! Ke oko mai loa ki te taimi nei, e seki iloa eiloa ne māua me ko oi ne avatu ne ia a mea‵kai. I te afiafi tenā, ne ‵kai māua e pelā me ne tupu. A te mea tenā se fakamanuiaga ona ko te mea ne seki faka‵to ifo ma lima! A te ‵tonuga loa, i te fakaotiga o te masina tenā, ne silia atu toku ‵mafa i lō toku ‵mafa masani.

I ne nai masina mai tua ifo, ne ‵tofi aka māua ke olo atu ki te fakai ko Gilbert Plains, telā kāti e nofo ki se 150 maila (240 km) ki te feitu ki mātū o Souris. I aso konā, ne isi ne tiati ‵lasi a fakapotopotoga takitasi kolā ne fakaasi mai i ei a te tulaga o te galuega talai a te fakapotopotoga i masina takitasi. I se masina e tasi ne tai tātō malie i ei te galuega talai, ne fai ne au se lāuga ki te fakapotopotoga ke faka‵mafa atu ei ki taina mo tuagane a te manakoga ke tai faka‵lei aka te feitu tenā. I te otiga o te fakatasiga, ne fai mai ki a au se tuagane matua telā e paenia, kae ko tena avaga e se nofo i te munatonu, kae tagi: “Ne taumafai eiloa au ki ei, kae ne seki mafai ne au o fai a mea e uke atu.” Kae ne tagi foki au, kae fakatoese atu ki tou fafine.

E pelā mo te mea ne fai ne au, e faigofie ke fai ne taina talavou kolā koi ma‵losi a mea ‵se penā kae kamata o se fia‵fia ki a latou eiloa. Kae ne iloa ne au me i lō te fai ke ‵to ifo oku lima, se mea ‵lei ke tauloto mai ‵tou mea ‵se kae ke masaua faeloa a te akoakoga tenā. Ka fakamanuiagina eiloa a galuega e uke kolā e fai mo te fakamaoni.

Se tauliaga gali eiloa mō au telā ko 21 oku tausaga ke kau atu ki te 14 o vasega i te Akoga i Kiliata, telā ne oti mai i a Fepuali i te 1950! E nofo ki se kuata o te vasega ne uga atu ki te fakai o Quebec i Kanata, se fakai telā e fai‵pati ki te ‵gana Falani, te koga telā ne lasi ‵ki ei te fakasauaga o Molimau. Ne ‵tofi au ke fanatu ki Val-d’Or, se fakai i te koga e keli ei te aulo. I se aso e tasi, ne olo se potukau a matou o talai i se fakai pili e igoa ki a Val-Senneville. Ne fakamatakutaku matou ne se faifeau ki fakasauaga māfai e se tiaki fakavave ne matou te fakai. Ne iku atu ana fakamatakutakuga ki te avatuga ne au o se tagi ki te fono. Ne fakasala eiloa te faifeau tenā. *

A te fakalavelave tenā fakatasi mo fakalavelave e uke kolā e tai ‵pau, ne fai mo vaega o te “Taua i Quebec.”  A te fakai o Quebec ne nofo mai lalo i te pulega a te Lotu Katolika Loma mō tausaga e silia atu mo te 300. Ne fakasaua ne faifeau mo tino fakapolitiki kolā e ‵kau tasi mo latou, a Molimau a Ieova. Ne seki faigofie te taimi tenā, kae e mu‵tana fua matou; kae ne seki faka‵to ifo eiloa a omotou lima. Ne ‵saga mai a tino Quebec loto ‵lei. Ne maua ne au te tauliaga ke suke‵suke fakatasi mo tino kese‵kese kolā ne talia ne latou te munatonu. A taku suā akoga faka-te-Tusi Tapu e aofia i ei se kāiga e tokosefulu. Ne kamata o tavini atu a te kāiga kātoa tenā ki a Ieova. Ne fakamalosi aka ne olotou fakaakoakoga loto ‵toa ke tiaki ne nisi tino a te Lotu Katolika. Ne tumau eiloa matou i te talai atu, kae ne manumalo eiloa matou i te taua!

I te 1956, ne toe ‵tofi au ke galue i Haiti. A te tokoukega o misionale ‵fou ne taumafai ke tauloto ki te ‵gana Falani, kae ne faka‵logo eiloa a tino. Ne fai mai te misionale e igoa ki a Stanley Boggus penei, “Ne ofo eiloa matou me ne fai ne tino a mea katoa ne mafai ne latou o fai ke fesoasoani mai ke mafai o fai‵pati atu matou.” Muamua la, ne ‵lei ki a au me ne tauloto ne au te ‵gana Falani i Quebec. Kae se leva, ko lavea ne au me i te tokoukega o taina i konā ne fai‵pati fua ki te ‵gana Haiti Creole. Tela la, kafai e ma‵nako matou misionale ke magoi te motou galuega, ne ‵tau o tauloto matou ki te ‵gana tenā. Ne fai matou penā, kae ne fakamanuiagina omotou taumafaiga.

Ke fesoasoani atu ki taina, ne maua ne matou te taliaga mai te Potukau Pule ke ‵fuli a te The Watchtower mo nisi tusi aka ki te ‵gana Haiti Creole. Ne gasolo fakavave ki luga te aofaki o tino i fakatasiga kolā ne fai i te fenua kātoa. Ne nofo ki se 99 tino talai i Haiti i te 1950, kae ne fanaka ki luga te aofaki o tino talai ki te 800 tupu i te 1960! I te taimi tenā, ne ‵tofi au ke galue i te Peteli. I te 1961, ne fiafia au ke kau atu ki te faiga o te Akoga mō Tino Talai. Ne mafai o tuku atu ne matou a fakaakoakoga ki ovasia o te fakapotopotoga e toko 40 mo paenia fakapito. I te fono o te atufenua i a Ianuali 1962, ne fakamalosi ne matou a taina kolā e fetaui ‵lei ke fakalauefa atu te lotou galuega talai, kae ne ‵tofi aka a nisi ke fai pelā me ne paenia fakapito. Ne fai eiloa te mea tenei i te taimi tonu, me ne toe ‵sae aka i ei a ‵tekemaiga.

I a Ianuali 23, 1962, mai tua fua o te fono o te atufenua, ne puke māua mo te misionale ko Andrew D’Amico ne pulisimani mai te ofisa lagolago, kae ne puke ne latou a kākō o te lōmiga o te Awake! i a Ianuali 8, 1962 (i te ‵gana Falani). Ne siki mai i te Awake!  a pati i te nusipepa i te ‵gana Falani a te lipoti i te talitonuga e uiga ki mea fakataulaitu ne lauiloa i Haiti. Ne seki fia‵fia a nisi tino ki te fakamatalaga tenā kae ne ‵losi mai me ne tusi ne matou a te tala tenā ki te ofisa lagolago. I nai vaiaso mai tua ifo, ne faka‵foki a misionale. * Kae ne teletele ‵lei eiloa a te akoakoga o taina i konā. I aso nei, ko fia‵fia matou ona ko te kufaki telā ne fakaasi atu ne latou penā foki mo te ga‵solo o latou ki mua i te feitu faka-te-agaga. Ko maua nei ne latou a te New World Translation of the Holy Scriptures i te ‵gana Haiti Creole—se mea telā ne fakamoe‵moe matou ki ei i taimi konā.

Mai tua o te taviniga i Haiti, ne ‵tofi aka au ke tavini atu e pelā me se misionale i Fenua o Afelika ki te kogāloto. Fakamuli ifo, ne maua ne au te tauliaga ke tavini atu e pelā me se ovasia faimalaga kae fakamuli ifo e pelā me se ovasia o te ofisa lagolago.

I aso konā, e uke a Fale Tapuaki ne seki ‵lei olotou tulaga. Ne tauloto au ki te auala ke ‵tae a kausaito i te vao kae ke faite ki ei se tuafale. Ne ofo masei eiloa a tino. Ne fakamalosi atu foki ki taina ke aofia malosi i te fakatū‵tuga mo te faka‵fouga o Fale Tapuaki. Ne fakatauemu ne takitaki lotu matou ona ko olotou koga ‵lotu e tuafale laukapa kae se ko matou. I lō te loto vāi‵vai, ne faite eiloa ne matou omotou Fale Tapuaki kolā e tuafale ki kausaito. Ne gata eiloa a te fakatauemu o tino i te taimi ne poko i ei se kaumatagi malosi kae ne fakamasei i ei a Bangui, te laumua. Ne sau ne ia te tuafale laukapa o te kaulotu tenā kae fakamasei valevale i te auala. Kae ne seki agi eiloa ne te matagi a te tuafale kausaito o te motou Fale Tapuaki. Ke takitaki faka‵lei a te galuega o te Malo, ne faite ne matou a te ofisa lagolago fou mo te fale misionale i se lima masina fua. *

I te 1976, ne fakatapu a te galuega o te Malo i Afelika ki te kogāloto, kae ne ‵tofi aka au ke fanatu ki N’Djamena, te laumua o Chad. I konā, ne fetaui ei au mo Happy, se paenia fakapito loto finafinau, telā ne vau mai i Cameroon. Ne avaga māua i a Apelila 1, 1978. I te masina foki loa tenā, ne fai ei te taua, kae e pelā mo te tokoukega, ne ‵sola atu matou ki te feitu ki saute o te fenua. I te otiga o te taua, ne toe ‵foki atu māua kae ne iloa aka ei ne māua me i te mā fale ne fai pelā me ko te ofisa o te kautau. Ne seki ‵galo atu fua a tusi kae e penā foki mo te gatu fakaipoipo o Happy fakatasi mo meaalofa i te mā avaga. Kae ne seki faka‵to ifo ma limā ki lalo. Ne olioli fua māua ki nisi galuega e tai uke atu.

Kāti i se lua tausaga fakamuli ifo, ne toe fakasaoloto a te fakataputapuga telā ne fai i fenua o Afelika ki te kogāloto. Ne toe ‵foki atu māua ki konā kae ga‵lue e pelā me ne ovasia faima‵laga. Ne ‵nofo māua i loto i se van telā e isi sena moega ‵fetu, se tulamu telā e mafai o utu ki ei se 53 kalone (200 lita) vai, se aisa, mo se ogaumu. Ne faigata eiloa ki a māua ke faima‵laga sāle. I se malaga e tasi, e nofo ki se 117 o koga kolā ne ‵tu i ei a pulisimani.

E masani faeloa o nofo ki te 122 pasene te ‵vela o Fahrenheit (50°C). I taimi o fono o fenua, ne tai faigata eiloa ke ‵sala atu ki vai mō te papatisoga. Tenā ne keli ei ne taina a koga ma‵lō i tafatafa o vaitafe kae asu mai ne latou a mu vai mai koga konā mō fai te papatisoga, kolā ne masani o fai sāle i loto i se tulamu.

I te 1980, ne uga māua ke olo ki Naitilia. I konā, ne fesoasoani atu māua mō se lua mo te āfa tausaga i te fakatokatokaga mō te fakatūga o te ofisa lagolago fou. Ne ‵togi ne taina se fale kākō tapolo telā ne ‵tau o ofa ki lalo kae toe fakatu aka te koga fou tenā. I se taeao e tasi, ne kake atu au i se koga maluga ke fesoasoani i te ofaga o te koga tenā. I te taimi ko pilipili atu ei ki te fakatutonu, ne toe kake ifo ei au ki lalo i te auala foki loa tenā ne kake aka ei au ki luga. Kae ne ‵fuli ne te fakamaofaga tenā a te ukega o mea, kae ne ‵laka atu au ki te ea—kae ne tō ei au ki lalo. Ne tai faigata eiloa toku tulaga, kae i te otiga ne fai aku asiga kae fakaata, ne fai atu te tokita ki a Happy: “Sa manavase. E isi ne ana ‵kano ne ‵motu kae ka ‵lei i ne vaiaso.”

I te 1986, ne olo atu māua ki Côte d’Ivoire, te koga ne tavini atu ei māua i te galuega e pelā me ne ovasia  faima‵laga. Ne fai ne te galuega tenā ke toe asi atu māua ki Burkina Faso. Ne seki mafai o fakaataata i toku mafaufau me i se fia tausaga mai tua ifo, ka fai a Burkina e pelā me ko te mā koga ‵nofo mō se vaitaimi.

Ne tiakina ne au a Kanata i te 1956, kae i te 2003, mai tua o se 47 tausaga, ne toe foki atu au ki te Peteli i Kanata, kae i te taimi tenei, ko fakatasi mai a Happy. A māua ne tino Kanata, kae ne mafau‵fau māua me i a māua ne tino Afelika.

I te 2007, i te taimi ko 79 ei oku tausaga, ne toe olo atu foki māua ki Afelika! Ne ‵tofi aka māua ki Burkina Faso, te koga ne fesoasoani atu au ki ei e pelā me se sui o te Komiti. Fakamuli ifo, ne ‵fuli a te ofisa ke fai pelā me se ofisa ‵fulitusi mai lalo o te ofisa lagolago i Benin, kae i a Aokuso 2013, ne ‵tofi aka māua ke olo atu ki te Peteli i Benin.

Faitalia eiloa a toku fakamasakisaki, koi fiafia eiloa toku loto ki te galuega talai. Talu mai tausaga e tolu ko ‵teka, mai te fesoasoani atafai o toeaina mo taku avaga pele, ne fiafia eiloa au ke lavea atu ne au a aku a‵koga faka-te-Tusi Tapu e tokolua, ko Gédéon mo Frégis, ne papatiso. Ko tavini atu nei lāua mo te loto finafinau ki a Ieova.

I te taimi nei, ne avatu māua mo taku avaga ki te ofisa lagolago i Afelika ki Saute, te koga telā e tausi i ei au ne te kāiga Peteli. A Afelika ki Saute se tasi o fenua mai fenua e fitu o Afelika ne maua ne au a te tauliaga ke tavini atu i ei. Kae i a Oketopa 2017, ne maua ne māua se fakamanuiaga tu ‵kese. Ne mafai o ‵kau atu māua ki te fakaulufalega o te ‵tou laumua i Warwick, Niu Ioki. Se mea telā e se mafai o fakapuli ne māua!

E fai mai penei a te 1994 Yearbook, itulau e 255: “Ki tino katoa kolā ne kufaki i te galuega mō tausaga e uke, e fakamalosi atu matou, penei: ‘Fakamalosi kae ke mo a ma faka‵to ifo otou lima, me ka isi eiloa se taui e maua ona ko otou galuega.’—2 Nofo. 15:7.” Ne fakaiku aka ne māua mo Happy ke tau‵tali i te fakamalosiga tenei kae fakamalosi atu ki nisi tino ke fai foki penā.