1. Se a te mea e tali‵tonu tatou ki ei?

 E PELĀ me ne tino o Ieova, e iloa ne tatou me e alofa mai a ia ki a tatou kae manako foki ke maua ne tatou te ‵toe olaga ‵lei. (Loma 8:35-39) E tali‵tonu foki tatou me e aoga faeloa a fakatakitakiga i te Tusi Tapu māfai e fakagalue ne tatou. (Isa. 48:17, 18) Kae e a māfai ko fe‵paki tatou mo fakalavelave seki fakamoemoegina?

2. Ne a fakalavelave e mafai o fe‵paki mo tatou, kae ne a mea e mafai o mafau‵fau tatou ki ei māfai ko ‵tupu a fakalavelave penā?

² E fe‵paki a tavini katoa a Ieova mo fakalavelave. E pelā mo se tino o te kāiga e mafai o fakafanoanoa ne ia tatou i nisi auala. Kāti e fakamasaki‵saki sāle tatou ko se mafai ei o uke ‵tou mea e mafai o fai i te taviniga ki a Ieova. E mafai o fakafesagai tatou mo ikuga sē ‵lei o se fakalavelave o te natula. Io me fakasauagina tatou ona ko ‵tou talitonuga. Kafai e fe‵paki tatou mo vaegā fakalavelave penā, e mafai o mafau‵fau ifo tatou penei: ‘Kaia ko tupu ei te mea tenei ki a au? E mata, ne fai ne au se mea ‵se? E mata, se fakaasiga me e se fakamanuia ne Ieova a au?’ Kai maua aka eiloa ne koe ne lagonaga penā? Kafai e penā loa, ke mo a ma loto vāivāi. E tokouke a tavini fakamaoni a Ieova ne maua foki ne latou a vaegā lagonaga penā.—Sala. 22:1, 2; Sapa. 1:2, 3.

3. Ne a mea e mafai o tauloto ne tatou mai te Salamo 34:19?

³ Faitau te Salamo 34:19. Mafau‵fau ki manatu tāua e lua i te salamo tenei: (1) E fe‵paki a tino amio‵tonu mo fakalavelave. (2) E faka‵sao ne Ieova tatou mai ‵tou fakalavelave. E faka‵sao  pefea ne Ieova tatou? Te auala e tasi, e fesoasoani mai a ia ke maua ne tatou se kilokiloga tonu e uiga ki te olaga i te lalolagi tenei. E tiga eiloa e tauto mai a Ieova me ka maua ne tatou a te fiafia i te tavini atu ki a ia, e seki tauto mai a ia me ka seai eiloa ne fakalavelave e fe‵paki mo tatou i te taimi nei. (Isa. 66:14) E fakamalosi mai a ia ke ‵saga tonu atu tatou ki aso mai mua—te taimi ka maua i ei ne tatou a te olaga telā e manako a ia ke maua ne tatou, te ola se-gata-mai. (2 Koli. 4:16-18) I te taimi nei, e fesoasoani mai a ia ke tumau tatou i te tavini atu ki a ia i aso takitasi.—Tagi. 3:22-24.

4. Ne a mea ka sau‵tala tatou ki ei i te mataupu tenei?

⁴ Ke sau‵tala nei tatou ki akoakoga e mafai o tauloto ne tatou mai tino tapuaki fakamaoni a Ieova i aso o te Tusi Tapu mo ‵tou aso nei. E pelā mo te mea ka lavea ne tatou, e mafai o fe‵paki tatou mo fakalavelave seki fakamoemoegina. Kae kafai e faka‵na tatou ki a Ieova, ka tausi mai faeloa a ia ki a tatou. (Sala. 55:22) I te taimi e sau‵tala ei tatou ki fakaakoakoga konei, fesili ifo ki a koe: ‘Ne a aku mea ka fai māfai ko sae aka se fakalavelave tai ‵pau penā? E fakamalosi aka pefea ne fakaakoakoga konei a toku talitonu ki a Ieova? Ne a akoakoga e mafai o fakagalue ne au i toku olaga?’

5. Ne a fakalavelave ne fe‵paki mo Iakopo ona ko Lapana? (Onoono ki te ata i te ‵kava.)

⁵ Ne fe‵paki a tavini a Ieova i taimi o te Tusi Tapu mo fakalavelave seki fakamoemoegina. Mafaufau ki a Iakopo. Ne fakatonu atu tena tamana ke puke mai sena avaga mai tamaliki fāfine a Lapana, se kāiga o ia telā e tapuaki ki te Atua, kae ne fakamautinoa atu ne tena tamana me ka fakamanuia eiloa ne Ieova a ia. (Kene. 28:1-4) Tenā ne fai ei ne Iakopo a te mea e ‵tau o fai. Ne tiaki ne ia a Kanana kae faimalaga atu ki te fakai o Lapana, telā e tokolua ana tamaliki fāfine—ko Lea mo Lasela. Ne fiafai a Iakopo ki te tamaliki fafine foliki a Lapana ko Lasela, kae ne lotomalie ke galue a ia mō te tamana o Lasela i tausaga e fitu ke mafai o avaga a ia mo tou fafine. (Kene. 29:18) Kae e se tenā loa te mea ne tupu. Ne fakatogafiti ne Lapana a Iakopo, ko te mea ke avaga ki tena tamaliki fafine matua ko Lea. Ne talia ne Lapana ke avaga a Iakopo ki a Lasela i se vaiaso mai tua, māfai fua e toe tavini a Iakopo ki a ia mō se suā fitu tausaga. (Kene. 29:25-27) Ne seki fakamaoni foki a Lapana i ana faifaiga ki a Iakopo. Te ‵tonuga loa, ne fakatogafiti eiloa ne Lapana a Iakopo i tausaga e 20!—Kene. 31:41, 42.

6. Ne a nisi fakalavelave ne fepaki mo Iakopo?

⁶ Ne fepaki foki a Iakopo mo nisi fakalavelave. E tokouke a tino i tena kāiga. Kae ne seki fealofani faeloa ana tama tāgata. Ne fakatau atu foki ne latou a te lotou taina ko Iosefa e pelā me se pologa. Ne fakamasiasi ne ana tama tāgata e tokolua, ko Simeona mo Levi, a te lotou kāiga mo te igoa o Ieova. E se gata i ei, ne mate atu te avaga pele a Iakopo ko Lasela, i te fanauga o te lā tama tagata i te tokolua. Kae ona ko te malosi o te oge, ne faimālō a Iakopo ke fano ki Aikupito faitalia tena tulaga matua.—Kene. 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. Ne fakaasi atu pefea ne Ieova me ne talia ne Ia a Iakopo?

⁷ Faitalia a fakalavelave katoa konā, ne ‵mautakitaki te fakatuanaki o Iakopo ki a Ieova mo Ana folafolaga. Kae ne fakaasi atu ne Ieova me ne talia ne Ia a Iakopo. E pelā mo te taimi ne fakatogafiti ne Lapana a Iakopo, ne tuku atu ne Ieova ki a ia a koloa e uke. Kae mafaufau la ki te lasi o te loto fakafetai o Iakopo ki a Ieova, i te taimi ne toe fetaui a ia mo Iosefa, tena tama tagata telā ne mafaufau a ia me ko leva ne mate! Ko te va fakataugasoa ‵pili o Iakopo mo  Ieova, ne fai ei ke mafai ne ia o fakafesagai atu ki ana fakalavelave mo te manuia. (Kene. 30:43; 32:9, 10; 46:28-30) Kafai e fakatumau ne tatou se va fakataugasoa ‵pili mo Ieova, e mafai foki o manuia tatou māfai ko fakafesagai atu ki fakalavelave seki fakamoemoegina.

8. Se a te mea ne manako te tupu ko Tavita ke fai ne ia?

⁸ Ne seki mafai ne te tupu ko Tavita o fai a mea katoa ne fakamoemoe a ia ke fai i tena taviniga ki a Ieova. E pelā me se fakaakoakoga, ne manako malosi a Tavita o faite te faletapu o te Atua. Ne fakaasi atu ne ia tena manakoga tenā ki te pelofeta ko Natano. Kae ne tali atu a Natano: “Fai so se mea e loto koe ki ei, me i te Atua tonu e fakatasi atu eiloa ki a koe.” (1 Nofo 17:1, 2) Mafaufau aka la ki te fakamalosi loto o pati konā ki a Tavita. Kāti ne gasue fakavave a ia o fakatoka te palani o te galuega lasi tenei.

9. Ne saga atu pefea a Tavita ki te tala fakafanoanoa ne fai atu ki a ia?

⁹ E seki leva kae ne foki mai te pelofeta a Ieova mo se tala fakafanoanoa. “I te po eiloa tenā,” ne fai atu a Ieova ki a Natano me ka se faite ne Tavita a te faletapu; kae ka faite ne se tokotasi o ana tama tāgata. (1 Nofo. 17:3, 4, 11, 12) Ne pefea a lagonaga o Tavita i te mauaga ne ia a te fekau tenei? Ne fai ne ia ne fakama‵fuliga. Ne saga a ia o fakatoka ke lava a tupe mo mea faite fale kolā ka manakogina ne tena tama ko Solomona mo fai te galuega.—1 Nofo. 29:1-5.

10. Ne fakamanuia pefea ne Ieova a Tavita?

¹⁰ I te otiga eiloa ne fakailoa atu ki a Tavita me ka se faite ne ia te faletapu, ne fai ne Ieova se feagaiga mo ia. Ne tauto atu a Ieova ki a Tavita me ka fai se tino mai tena gafa mo pule ki te se-gata-mai. (2 Samu. 7:16) I te lalolagi fou, fakaataata i tou mafaufau a te fiafia o Tavita māfai ko iloa ne ia me ko ola a ia mai lalo i te pulega a Iesu, se tupu ne vau mai tena gafa, i te Afe Tausaga! E fesoasoani mai te tala tenei, me kafai foki loa e se mafai ne tatou o fai a mea katoa ne ma‵nako tatou ke fai mō Ieova, kae e mafai eiloa ne te ‵tou Atua o tuku mai a nisi mea ‵lei kolā e seki fakamoe‵moe tatou ki ei.

11. Ne a fakamanuiaga ne lavea ne Kelisiano i te senitenali muamua faitalia me ne seki oko mai te Malo telā ne fakamoe‵moe latou ki ei? (Galuega 6:7)

¹¹ Ne fakafesagai a Kelisiano i te senitenali muamua mo fakalavelave seki fakamoemoegina. E pelā mo te ma‵nako malosi o latou ke na oko mai te Malo o te Atua, kae ne seki iloa ne latou me ka oko mai mafea. (Galu. 1:6, 7) Tela la, ne a olotou mea ne fai? Ne fakalave‵lave faeloa latou i te galuega talai. I te taimi ne salalau atu ei a te tala ‵lei, ne lavea ne latou a fakamaoniga ‵tonu o te fakamanuiaga a Ieova ki olotou taumafaiga.—Faitau te Galuega 6:7.

12. Ne a mea ne fai ne Kelisiano i te senitenali muamua i te taimi ne poko ei se oge lasi?

¹² I se taimi e tasi, ne poko se oge lasi i te “lalolagi nofoaki kātoa.” (Galu. 11:28) Ne pokotia eiloa a Kelisiano i te senitenali muamua. E mata, e mafai o fakaataata ne koe a te lasi o te lotou logo‵mae ona ko te oge lasi tenā? E mautinoa me ne manava‵se a ulu o kāiga ki te auala ke tausi atu ki olotou kāiga. Kae pefea a talavou kolā ne palani ke fakalauefa atu a te lotou galuega talai? E mata, ne mafau‵fau latou me e ‵tau o taofi malie olotou palani? Faitalia olotou fakanofonofoga, ne fai ne Kelisiano a fakama‵fuliga. Ne tumau latou i te talai atu i so se auala, kae ne fia‵fia o tuku atu olotou mea ke fakaaoga ne taina mo tuagane i Iuta.—Galu. 11:29, 30.

13. Ne a fakamanuiaga ne maua ne Kelisiano i te taimi o te oge?

¹³ Ne a fakamanuiaga ne maua ne Kelisiano i te taimi o te oge? Ne lavea ne latou te fesoasoani o Ieova e auala i galuega fesoasoani ne maua ne latou. (Mata. 6:31-33) Kāti ne gasolo  o ‵pili malosi atu latou ki olotou taina tali‵tonu kolā ne fesoasoani ki a latou. Kae ko latou kolā ne fai olotou meaalofa io me ne aofia i galuega fesoasoani, ne maua ne latou te fiafia telā e maua ne te tino telā e tuku atu ana mea. (Galu. 20:35) Ne fakamanuia ne Ieova a latou katoa me ne fai ne latou a fakama‵fuliga ke fetaui mo olotou fakanofonofoga.

14. Se a te mea ne tupu ki a Panapa mo te apositolo ko Paulo, kae ne a mea ne iku mai i ei? (Galuega 14:21, 22)

¹⁴ Ne fakasauagina sāle a Kelisiano i te senitenali muamua, kāti i nisi taimi kolā ne seki fakamoe‵moe latou ki ei. Mafaufau ki te mea ne tupu ki a Panapa mo te apositolo ko Paulo i te lā talaiga i te fakai ko Lusa. Muamua la, ne tali fiafia lāua ne tino kolā ne fakalogo‵logo ki a lāua. Kae fakamuli ifo, ne fakaoso ne tino ‵teke “a te vaitino” kae ko nisi o tino eiloa konā ne peipei ne latou a Paulo kae tuku atu a ia ke mate. (Galu. 14:19) Kae ne tumau eiloa a Panapa mo Paulo i te talai atu i nisi koga. Ne a mea ne iku mai i ei? Ne maua ne lāua a “soko e tokouke” kae ko lā pati mo te lā fakaakoakoga ne fakamalosi atu ki taina tali‵tonu. (Faitau te Galuega 14:21, 22.) Ne maua ne tino e tokouke a mea aoga me ne seki ‵fiu vave a Panapa mo Paulo faitalia a fakasauaga. Kafai e se ‵fiu vave tatou i te faiga o te galuega ne fakatonu mai a Ieova ke fai, ka maua eiloa ne tatou a fakamanuiaga.

15. Ne a mea e tauloto ne koe mai te fakaakoakoga a te taina ko A. H. Macmillan?

¹⁵ I tausaga mai mua o te 1914, ne fakamoe‵moe eiloa a tino o Ieova me ka isi ne mea ka ‵tupu. E pelā me se fakaakoakoga, mafaufau ki te taina ko A. H. Macmillan. E pelā mo tino e tokouke i te taimi tenā, ne mafaufau a te taina ko Macmillan me ko pili o maua ne ia tena taui faka-te-lagi. I tena lāuga e tasi ne fai i a Setema 1914, ne fai mai a ia: “Kāti tenei eiloa taku toe lāuga mō tino katoa.” Kae e se tenā eiloa tena toe lāuga ne fai. Ne tusi fakamuli mai te taina ko Macmillan penei: “Kāti ko tō fakaiku fakavave aka ne nisi o matou me ka olo atu matou ki te lagi i te taimi eiloa tenā.” Ne toe fai mai a ia: “A te mea fua telā e ‵tau o fai ne tatou ko te fakalave‵lave faeloa i te galuega a te Aliki.” Ne fakalavelave faeloa te taina ko Macmillan i te galuega tenā. Ne galue a ia mo te loto finafinau i te galuega talai. Ne maua ne ia te tauliaga ke fakamalosi atu a taina e tokouke kolā ne ‵pei ki te falepuipui ona ko te sē ‵kau ki se feitu. Kae ne kau atu a ia mo te fakamaoni ki fakatasiga a te fakapotopotoga faitalia tena tulaga matua. Ne a mea aoga ne maua ne te taina ko Macmillan ona ko te fakaaoga faka‵lei ana taimi a koi faka‵tali a ia ki tena taui? Mai mua malie o tena mate i te 1966, ne tusi mai a ia: “Koi ‵pau eiloa te malosi o toku fakatuanaki i te aso nei mo aso mua.” Ko oko eiloa i te gali o te kilokiloga tenā ke fakaakoako ki ei a tatou katoa—maise loa māfai ko tō leva a fakalavelave e fe‵paki mo tatou!—Epe. 13:7.

16. Se a te fakalavelave seki fakamoemoegina ne fepaki mo Herbert Jennings mo tena avaga? (Iakopo 4:14)

¹⁶ E fe‵paki a tino o Ieova e tokouke mo masaki seki fakamoemoegina. E pelā mo te tala a te taina ko Herbert Jennings b telā ne fakamatala mai ne ia a te fia‵fia o lāua mo tena avaga ki te lā galuega fakamisionale i Ghana. Fakamuli ifo, ne poko malosi a ia i te masaki ki mea tau lagonaga. I te sikimaiga ne ia a pati i te Iakopo 4:14, ne fakasino atu te taina ko Jennings ki te tulaga o ia e pelā me ko te aso “ma ‘taeao’ telā ne seki fakamoemoe ki ei.” (Faitau.) Ne tusi mai a ia: “Ne talia ne māua a te mea ko tupu, tenā ne fakatoka ei māua ke tiaki a Ghana mo taugasoa ‵pili e tokouke kae toe ‵foki atu ki  Kanata [o ‵sala a togafiti fakatokita].” Ne fesoasoani atu a Ieova ki te taina ko Jennings mo tena avaga ke tumau i te tavini atu mo te fakamaoni faitalia te fakalavelave ko fepaki mo lāua.

17. Ne aoga pefea a te fakaakoakoga a te taina ko Jennings ki taina tali‵tonu?

¹⁷ A fakamatalaga ‵tonu a te taina ko Jennings kolā ne fai mai ne ia i tena tala ne fesoasoani malosi atu ki nisi tino. Ne tusi mai se tuagane e tokotasi: “Ne seki otia malosi eiloa au penei mo te taimi ne faitau au ki te tala tenei. . . . A te faitau ki te auala ne tiaki ei ne te taina ko Jennings tena taviniga ko te mea ke fai ke ‵lei tena masaki ne fesoasoani mai ke maua foki ne au se kilokiloga paleni ki toku tulaga.” E penā foki a pati ne tusi mai ne se taina: “Mai tua o te sefulu tausaga ne tavini atu au e pelā me se toeaina i te fakapotopotoga, ne ‵tau o fakagata ne au toku fai pelā me se toeaina ona ko maua ne au se masaki o te mafaufau. Ne ma‵losi ‵ki a lagonaga me seai soku aoga telā ne fai ei ke tō mafatia au ke faitau ki tala ‵tonu o tino. . . . Kae ne fakamalosi mai eiloa ki a au a te loto kufaki o te taina ko Jennings.” E fakamasaua mai ei me kafai e fe‵paki tatou mo fakalavelave seki fakamoemoegina, e mafai eiloa o fakamalosi ne tatou a nisi tino. Kafai foki loa e ‵tupu a mea i te auala telā e seki fakamoe‵moe tatou ki ei, koi mafai eiloa o fai tatou e pelā me se fakaakoakoga ‵lei o te fakatuanaki mo te kufaki.—1 Pe. 5:9.

18. E pelā mo ata konei, ne a au mea ne tauloto mai te fakaakoakoga a se fafine ko mate tena avaga i Nigeria?

¹⁸ A fakalavelave e pelā mo te masaki ‵pisi ko te COVID-19 ne pokotia i ei a te tokoukega o tino o Ieova. E pelā mo se fafine ko mate tena avaga i Nigeria, ne seki lava meakai mo tupe a te lotou kāiga. I te taeao e tasi, ne fesili atu tena tama fafine me ne a lā meakai i te otiga ne ‵tunu te lā ipu laisi fakaoti eiloa. Ne fai atu te ‵tou tuagane ki tena tama me ko palele lā tupe mo mea‵kai kae ko ‵tau o fakaakoako lāua  ki te fafine Salefata telā ko mate tena avaga—fakatoka fua te ‵toe ‵kaiga a lāua kae tali‵tonu katoatoa ki a Ieova. (1 Tupu 17:8-16) A koi tuai o mafau‵fau lāua ki lā mea‵kai mō te tutonu, ne maua ne lāua se pokisi meakai mai taina tali‵tonu. Ne aofia i ei a mea‵kai e lava kae ‵toe mō se lua vaiaso tupu. Ne fai mai te tuagane me ne seki mafaufau a ia me ka fakalogologo faka‵lei mai a Ieova ki ana pati ne fai ki tena tama. E tonu, kafai e fakalago‵lago tatou ki a Ieova, e mafai eiloa o fai ne fakalavelave seki fakamoemoegina ke ‵pili malosi atu tatou ki a ia.—1 Pe. 5:6, 7.

19. Se a te fakasauaga ne fepaki mo Aleksey Yershov?

¹⁹ I tausaga fakamuli nei, ne fakafesagai atu a ‵tou taina mo tuagane e tokouke mo fakasauaga kolā ne seki fakamoe‵moe latou ki ei. Mafaufau ki te taina ko Aleksey Yershov, telā e nofo i Lusia. Ne papatiso te taina ko Yershov i te 1994 kae koi isi ei se tamā saolotoga o tino o Ieova i te fakai tenā. I tausaga fakamuli ifo, ne mafuli te tulaga i Lusia. I te 2020, ne olo atu a tino o kosu te fale o te taina ko Yershov, kae puke ana kope e uke. I nāi masina fakamuli, ne fai ne te malo a ‵losiga ‵se e uiga ki tou tagata e pelā me se tino solitulafono. Kae sili atu i te masei me ne fakavae a ‵losiga konā ki se vitio a se tino telā ne fiafia fakaloiloi o sukesuke ki te Tusi Tapu mō se tausaga tupu. Mafaga o mea masei!

20. Ne fakamalosi aka pefea ne te taina ko Yershov a tena fesokotakiga mo Ieova?

²⁰ E mata, e isi ne mea ‵lei ne iku mai i fakasauaga ne fepaki mo te taina ko Yershov? Ao. Ne gasolo aka o malosi atu tena fesokotakiga mo Ieova. “Ne ‵talo fakatasi faeloa māua mo taku avaga i taimi e uke,” ko ana pati. “E iloa ne au me e se mafai o kufaki ne au te tulaga tenei e aunoa mo te fesoasoani o Ieova.” Ne toe fai mai a ia: “Ne fesoasoani mai a sukesukega totino ke fakafesagai au ki te loto vāivāi. Ne mafaufau ‵loto au ki fakaakoakoga a tavini fakamaoni i aso mua. E uke ‵ki a tala i te Tusi Tapu e faka‵mafa mai i ei a te tāua ke ‵nofo filemu kae ke fakaasi atu te loto talitonu ki a Ieova.”

21. Ne a mea ne tauloto ne tatou mai te mataupu tenei?

²¹ Ne a mea ne tauloto ne tatou mai te mataupu tenei? I nisi taimi, e fe‵paki tatou mo fakalavelave seki fakamoemoegina i te lalolagi tenei. E ui i ei, e fesoasoani mai faeloa a Ieova ki ana tavini māfai e fakalago‵lago latou ki a ia. E pelā mo te ‵tou tusi siki fakavae, “e uke a fakalavelave faiga‵ta o te tino amiotonu, kae e fakasao ne Ieova a ia mai i mea katoa konā.” (Sala. 34:19) Ke na ‵saga tonu tatou, e se ki ‵tou fakalavelave, kae ki te malosi o Ieova o fesoasoani mai. Kae e pelā mo te apositolo ko Paulo, e mafai o fai atu tatou, penei: “E maua ne au a te malosi i mea katoa e auala i a ia telā ne tuku mai ne ia te ‵mana ki a au.”—Fili. 4:13.