1. Ne a mea e mafai o māfua mai ei a faifaiga a se tagata ki tena avaga mo ana tama‵liki?

SE A te uiga o te fai mo fai se “ulu”? A faifaiga e fai ne nisi tāgata ki olotou avaga mo tama‵liki e māfua mai i tuu mo aganuu io me ko auala ne puti aka ei latou. Mafaufau ki pati a Yanita, se tuagane i Eulopa telā ne fai mai, “I te koga e nofo au i ei, e malosi ‵ki a te mafaufauga me i fāfine e ma‵lalo atu i tāgata kae e ‵tau o ‵kilo atu ki a latou e pelā me ne pologa.” Kae e fai mai a Luke se taina e nofo i te Iunaite Sitete penei, “E akoako ne nisi tamana ki olotou tama tāgata me i manatu o fāfine e se tāua, tela la, e se ‵tau mo tāgata o ‵saga atu ki manatu o fāfine.” Kae ko Ieova e se manako ke fai penā ne tāgata olotou avaga. (Fakatusa ki te Maleko 7:13.) E fai la pefea se tagata mo fai se ulu ‵lei o te kāiga?

2. Ne a mea e ‵tau o iloa ne se ulu o te kāiga, kae kaia?

² Ke fai pelā me se ulu ‵lei o te kāiga, e ‵tau o malamalama muamua te tagata i mea e manako a Ieova ke fai ne ia. E ‵tau foki o iloa ne ia te pogai ne fai ei ne Ieova ke isi se ulu o te kāiga, kae maise i ei ko te auala ke fakaakoako a ia ki a Ieova mo Iesu. Kaia e tāua ei ke iloa ne tāgata a mea konei? Me ko oti ne tuku ne Ieova ki ulu o kāiga se tulaga pule, kae manako a ia ke fakaaoga faka‵lei ne latou te tulaga pule tenā.—Luka 12:48e.

3. Ne a mea ne tauloto ne tatou e uiga ki te fai pelā me se ulu mai pati i te 1 Kolinito 11:3?

³ Faitau te 1 Kolinito 11:3. E fakamatala mai i te fuaiupu tenei a te auala ne fakatoka ei ne Ieova tena kāiga i te lagi mo te lalolagi. E lua a mea tāua e aofia i te fai pelā me se ulu o te kāiga—ko te tulaga pule kae ‵tau o avatu ne koe se ‵tala e uiga ki tino e pule koe ki ei. A Ieova ko “te ulu,” io me ko te pule katoatoa,  kae e ‵tau o avatu ne ana tama‵liki katoa, e aofia i ei agelu mo tino, se tala ki a ia. (Loma 14:10; Efe. 3:14, 15) Ko oti ne fai ne Ieova ke pule a Iesu i te fakapotopotoga, kae e ‵tau o avatu ne Iesu se tala ki a Ieova e uiga ki ana faifaiga e fai ki a tatou. (1 Koli. 15:27) Ko oti foki ne fai ne Ieova ke pule te tagata i tena avaga mo tama‵liki, kae e ‵tau o avatu ne te tagata se tala ki a Ieova mo Iesu e uiga ki ana faifaiga e fai ki tena kāiga.—1 Pe. 3:7.

4. Se a te pulega e maua ne Ieova mo Iesu?

⁴ E pelā me ko te Ulu o te kāiga i te lagi mo te lalolagi, e pule eiloa a Ieova i tulafono e manako a ia o tuku ki ana tama‵liki, kae mafai o fai ne ia latou ke faka‵logo ki ei. (Isa. 33:22) E pelā me ko te ulu o te fakapotopotoga Kelisiano, e mafai foki ne Iesu o fai ne tulafono kae fai a tino ke faka‵logo ki ei.—Kala. 6:2; Ko. 1:18-20.

5. Se a te saolotoga e maua ne se ulu o se kāiga Kelisiano, kae ne a ana tapula?

⁵ Mai te tautali ki te mea ne fai ne Ieova mo Iesu, e maua foki ne te ulu o se kāiga Kelisiano a te pule ke fai a fakaikuga mō tena kāiga. (Loma 7:2; Efe. 6:4) Kae e isi se tapula ki tena pulega. E ‵tau o fakavae ana tulafono ki fakatakitakiga i te Muna a te Atua. (Faata. 3:5, 6) Kae e seai se saolotoga ke fai ne se ulu o se kāiga a tulafono mō nisi tino kolā e se aofia i tena kāiga. (Loma 14:4) Kafai foki ko ma‵tua ana tama tāgata mo tama fāfine kae ko se ‵nofo i te fale, e tumau loa latou i te fakaasi atu a te āva ki tou tagata, kae ko se fai la a ia e pelā me ko te lotou ulu.—Mata. 19:5.

6. Kaia ne fai ei ne Ieova te fakatokaga ke isi se ulu?

⁶ Ona ko te alofa o Ieova ki tena kāiga ne fai ei ne ia te fakatokaga ke isi se ulu. A te mea tenā se meaalofa mai i a ia. E fai ei ke teletele faka‵lei te kāiga o Ieova i se auala filemu, kae fakatoka faka‵lei. (1 Koli. 14:33, 40) Moi seai te fakatokaga ki te ulu, penei e fai valevale te kāiga o Ieova kae sē fia‵fia. E pelā me se fakaakoakoga, ka se iloa ne tino i te kāiga me ko oi e ‵tau o fai ne ia a fakaikuga kae ko oi foki e ‵tau o faka‵logo ki fakaikuga konā.

7. E ‵tusa mo te Efeso 5:25, 28, e mata, ne manako a Ieova ke pule mālō ne te tagata a te fafine?

⁷ Kafai a te fakatokaga a te Atua ke isi se ulu se fakatokaga ‵lei, kaia la e tokouke ei a fāfine i aso nei e fakasauagina kae pule mālō ne olotou avaga? Ona ko te sē fia ‵saga o tāgata e tokouke ki tulaga o Ieova i te kāiga kae filifili ne latou ke tau‵tali i tuu mo aganuu masani a fenua. E mafai foki o ‵ta ne latou olotou avaga ko te mea ke fakataunu olotou manakoga kaima‵nako. E pelā me se fakaakoakoga, e mafai o pule mālō atu te tagata ki tena avaga ke fakafoliga atu i a ia e tāua ‵ki io me fakamaoni atu ki tino i a ia se “tinā tagata” eiloa. E mafai o fai mai a ia me e se mafai o faimālō ne ia tena avaga ke alofa atu ki a ia, kae e mafai ne ia o fai tou fafine ke mataku ki a ia. Kae e fakaaoga ne ia te mataku tenā ke pule atu ki tou fafine. * A vaegā mafaufauga mo faifaiga penā e fakaseaoga i ei a te āva mo te fakaaloalo telā e ‵tau o maua ne fāfine, kae e ‵kese ‵ki mo te mea telā e manako a Ieova ki ei.—Faitau te Efeso 5:25, 28.

8. E tauloto pefea se tagata ke fai pelā me se ulu ‵lei o se kāiga?

⁸ E mafai o tauloto se tagata ke fai pelā me se ulu ‵lei o se kāiga mai te fakaakoako ki te auala ne fai ei ne Ieova mo Iesu a te takitakiga e pelā  me ne ulu. Ke mafaufau ki uiga fua e lua kolā ne fakaasi mai ne Ieova mo Iesu, kae onoono ki te auala e mafai ei ne se ulu o te kāiga o fakaasi atu a uiga konā i ana faifaiga ki tena avaga mo ana tama‵liki.

9. E fakaasi mai pefea ne Ieova te loto maulalo?

⁹ Loto maulalo. A Ieova ko te ‵toe Tino poto eiloa; kae e fakalogo a ia ki manatu mai ana tavini. (Kene. 18:23, 24, 32) Ne talia ne ia a tino kolā e ‵nofo mai lalo i tena pulega ke fakaasi mai olotou manatu. (1 Tupu 22:19-22) A Ieova e ‵lei katoatoa, kae e se fakamoemoe a ia ke ‵lei katoatoa a ‵tou mea e fai i te taimi nei. Kae e fesoasoani atu a ia ki tino sē ‵lei katoatoa kolā e tavini ki a ia ke manuia latou. (Sala. 113:6, 7) A te tonuga loa, e taku mai i te Tusi Tapu a Ieova e pelā me se tino “fesoasoani.” (Sala. 27:9; Epe. 13:6) Ne fai ‵tonu mai a te Tupu ko Tavita me ne mafai o fakataunu ne ia a galuega e uke ona fua ko te loto maulalo o Ieova.—2 Samu. 22:36.

10. Ne fakaasi atu pefea ne Iesu te loto maulalo?

¹⁰ Mafaufau ki te fakaakoakoga a Iesu. E tiga loa ko ia te Aliki mo te Matai o ana soko, ne mulumulu ne ia olotou vae. Se a te pogai e tasi ne fai ei ne Ieova ke tusi te tala tenei i te Tusi Tapu? Ko te mea ke tuku atu ki tino katoa, e aofia ei a ulu o kāiga, se fakaakoakoga ‵lei ke tau‵tali i ei. Ne fai mai a Iesu: “Ne tuku atu ne au se fakaakoakoga mō koutou, tela la, e pelā mo te mea ko oti ne fai ne au ki a koutou, e ‵tau foki o fai koutou penā.” (Ioa. 13:12-17) E tiga loa e lasi ‵ki tena pulega, ne seki fakamoemoe a Iesu ke tavini atu a tino ki a ia. I lō te fai penā, ne tavini atu a ia ki nisi tino.—Mata. 20:28.

11. Ne a mea e mafai o tauloto ne se ulu o te kāiga e uiga ki te loto maulalo mai te fakaakoakoga a Ieova mo Iesu?

¹¹ Akoakoga mō tatou. E mafai ne se ulu o te kāiga o fakaasi atu te loto maulalo i auala e uke. E se fakamoemoe a ia ke ‵lei katoatoa a mea e fai ne tena avaga mo ana tama‵liki. E fakalogo a ia ki manatu mai nisi tino o te kāiga, faitalia me e se fia‵fia latou ki tena manatu. E fai mai a Marley, telā e nofo i te Iunaite Sitete: “E kese‵kese a manatu o māua mo taku avaga i nisi taimi. Kae iloa ne au me e fakatāua kae āva a ia ki a au me fesili mai faeloa a ia ki oku manatu kae mafaufau faka‵lei koi tuai o fai ne ia se fakaikuga.” E se gata i ei, a te tagata avaga loto maulalo e loto fiafia o fai a galuega i te fale, ke oko ki galuega kolā e ‵kilo a tino e  tokouke ki ei me ne galuega a fāfine. E mafai o faigata te mea tenā. Kaia? “I te fenua o matou,” ko pati a te tuagane ko Rachel, “kafai e fesoasoani te tagata ki tena avaga i te ‵fuluga o tifa io me ko te fale, e mafai o mafau‵fau a tuakoi mo kāiga me i tau avaga e sē se ‘tinā tagata.’ Ka mafau‵fau latou me e se mafai ne tou tagata o fakatonu tena avaga.” Kafai e tenā loa te kilokiloga a tino i te koga e nofo koe i ei, ke masaua me ne mulumulu ne Iesu a vae o ana soko, faitalia me ne ‵kilo a tino ki ei me se galuega e fai ne se pologa. A te ulu ‵lei o se kāiga e se manavase ki te faiga ke ‵lei tena ata, kae ko te faiga ke fiafia tena avaga mo ana tama‵liki. I tafa o te loto maulalo, se a te suā uiga e ‵tau o maua ne se ulu ‵lei o se kāiga?

12. Ne a mea ne fai ne Ieova mo Iesu ona ko te alofa?

¹² Alofa. A mea katoa e fai ne Ieova e fakamalosi aka ne te alofa. (1 Ioa. 4:7, 8) E saga tonu mai a ia mo te alofa o tausi ki ‵tou manakoga faka-te-agaga e auala i tena Muna tusia—ko te Tusi Tapu—mo tena fakapotopotoga. E saga mai a ia ki ‵tou lagonaga mai te fakamautinoa aka me e alofa a ia ki a tatou. Kae pefea ‵tou manakoga faka-te-foitino? A Ieova e “tuku mai ne ia ki a tatou a mea katoa ke fia‵fia ei tatou.” (1 Timo. 6:17) Kafai e fai ne tatou se mea ‵se, e fakatonutonu ne ia tatou, kae koi tumau loa tena alofa ki a tatou. Ona ko te alofa, ne fai ei ne Ieova te fakatokaga ki te togiola. E pelā mo Iesu, ona ko te lasi o tena alofa ki a tatou ne tuku mai ei tena ola mō tatou. (Ioa. 3:16; 15:13) E seai se mea e mafai o ‵vae ne ia te fusi o te alofa o Ieova mo Iesu ki a latou kolā e fakamaoni ki a lāua.—Ioa. 13:1; Loma 8:35, 38, 39.

13. Kaia e tāua ei ke fakaasi atu ne se ulu o te kāiga a te alofa ki tena kāiga? (Onoono foki ki te pokisi “ E Mafai Pefea o Fai ne se Tagata Fatoa Avaga ke Āva Tena Avaga ki a ia?”)

¹³ Akoakoga mō tatou. A mea katoa e fai ne se ulu o te kāiga e ‵tau o fakamalosi aka ne te alofa. Kaia e tāua ‵ki ei te mea tenā? Ne tali mai te apositolo ko Ioane: “Ko te tino telā e se alofa ki tena taina [io me tena kāiga], telā ko oti ne matea ne ia, e se mafai o alofa ki te Atua, telā e seki matea ne ia.” (1 Ioa. 4:11, 20) E  manino ‵lei me i te tagata telā e alofa ki tena kāiga kae manako o fakaakoako ki a Ieova mo Iesu ka tausi eiloa ki manakoga o tena kāiga i te feitu faka-te-agaga, feitu tau lagonaga, mo te feitu faka-te-foitino. (1 Timo. 5:8) Ka akoako kae polopoloki ne ia ana tama‵liki. Ka tumau foki a ia i te tauloto ki te faiga o fakaikuga kolā e fakaaloalo atu ei ki a Ieova kae aoga ki tena kāiga. Ke sau‵tala nei tatou ki manakoga takitasi konā mo te auala e mafai ei o fakaakoako se ulu o te kāiga ki a Ieova mo Iesu.

14. E tausi atu pefea se ulu o se kāiga ki manakoga faka-te-agaga o tena kāiga?

¹⁴ E tausi ki manakoga faka-te-agaga o tena kāiga. I te fakaakoako atu ki tena Tamana, ne manako a Iesu ke tausi faka‵lei atu ki manakoga faka-te-agaga o ana soko. (Mata. 5:3, 6; Male. 6:34) I se auala tai ‵pau, a te ‵toe mea tāua ki se ulu o se kāiga ko te tausi atu ki manakoga faka-te-agaga o tena kāiga. (Teu. 6:6-9) E fai ne ia te mea tenei mai te fakamautinoa aka me i tena kāiga e fai‵tau kae suke‵suke ki te Muna a te Atua, e ‵kau ki fakatasiga, talai te tala ‵lei, kae ati aka se va fakataugasoa mo Ieova.

15. Se a te auala e tasi e mafai ei o tausi se ulu o te kāiga ki lagonaga o tena kāiga?

¹⁵ E saga tonu atu ki lagonaga o tena kāiga. Ne fakaasi ‵tonu atu ne Ieova ana lagonaga ki a Iesu. (Mata. 3:17) Ne fakaasi ‵tonu atu foki ne Iesu ana lagonaga ki ana soko, e auala i ana faifaiga mo ana pati. Kae ne fakaasi foki ne latou a te alofa ki a ia. (Ioa. 15:9, 12, 13; 21:16) E mafai ne se ulu o se kāiga o fakaasi atu tena alofa ki tena avaga mo ana tama‵liki e auala i ana faifaiga, e pelā mo te suke‵suke fakatasi mo latou ki te Tusi Tapu. E mafai foki o fai atu a ia ki a latou me e alofa kae fakatāua ne ia latou, kae ke fai atu foki ne pati fakamālō ki a latou i mua o nisi tino māfai e ‵lei.—Faata. 31:28, 29.

16. Se a te suā mea e ‵tau o fai ne se ulu o se kāiga, kae se a te mea e ‵tau o fakaeteete a ia i ei?

¹⁶ E tausi ki manakoga faka-te-foitino o tena kāiga. Ne fakamautinoa ne Ieova me maua ne tino Isalaelu a mea e manakogina ne latou faitalia me ne fakasala latou ona ko te sē faka‵logo. (Teu. 2:7; 29:5) E tuku mai foki ne ia a mea e manakogina ne tatou i aso nei. (Mata. 6:31-33; 7:11) E penā foki a Iesu, ne fagai ne ia a tino kolā ne tau‵tali atu i a ia. (Mata. 14:17-20) Ne faka‵lei foki ne ia olotou ma‵saki. (Mata. 4:24) E ‵tau o tausi se ulu o te kāiga ki manakoga o tena kāiga i te feitu faka-te-foitino, ko te mea ke fiafia a Ieova. Kae e isi se mea e ‵tau o fakaeteete a ia i ei. E se ‵tau o tō fakamāumāu ana taimi ki tena galuega ‵togi ke tausi tena kāiga ko fai ei ke se lava tena taimi o tausi ki manakoga o tena kāiga i te feitu faka-te-agaga mo mea tau lagonaga.

17. Se a te fakaakoakoga ne tuku mai ne Ieova mo Iesu ki te auala e akoako kae polopoloki ne lāua a tatou?

¹⁷ Fai ne akoakoga. E akoako kae polopoloki ne Ieova tatou me manako a ia o fesoasoani  mai. (Epe. 12:7-9) E pelā mo tena Tamana, e akoako ne Iesu mo te alofa a latou kolā e ‵nofo mai lalo i tena pulega. (Ioa. 15:14, 15) E faipati ‵tonu mai a ia mo te atafai. (Mata. 20:24-28) E malamalama a ia i ‵tou tulaga sē ‵lei katoatoa kae fai mea ‵se.—Mata. 26:41.

18. Se a te mea e ‵tau o masaua ne se ulu ‵lei o se kāiga?

¹⁸ A te ulu o te kāiga telā e fakaakoako ki a Ieova mo Iesu e masaua ne ia me i tino o tena kāiga e se ‵lei katoatoa. E se “tō kaitaua malosi” ki tena avaga io me ko ana tamaliki. (Ko. 3:19) I lō te fai penā, e fakagalue ne ia a pati i te Kalatia 6:1 kae taumafai o fakatonutonu a latou i te “agaga o te agamalu,” kae masaua ne ia i a ia e se ‵lei katoatoa. E pelā mo Iesu, e iloa ne ia me i te ‵toe auala ‵lei ke akoako atu ko te tuku atu ne ia se fakaakoakoga ‵lei.—1 Pe. 2:21.

19-20. E fakaakoako pefea se ulu o se kāiga ki a Ieova mo Iesu māfai ko fai ne ia ne fakaikuga?

¹⁹ Fai a fakaikuga ‵lei. E fai ne Ieova a fakaikuga mō te ‵lei o nisi tino. E pelā mo te fakaikuga ne fai ne ia ke isi se ola, ne seki fai ne ia mō tena ‵lei eiloa, kae ke fia‵fia fakatasi mo tatou i te olaga. E seai se tino ne mafai o faimālō atu ki a ia ke tuku mai tena Tama ke fakamagalo ‵tou agasala. Ne loto fiafia a ia o fai a te mea faigata tenā mō te ‵lei o tatou. Ne fai foki ne Iesu a fakaikuga kolā ne aoga ki nisi tino. (Loma 15:3) E pelā mo te taimi ne fi‵ta malosi a ia, ne seki fano a ia o fakamalōlō ko te mea ke akoako ne ia se vaitino.—Male. 6:31-34.

²⁰ A te ulu ‵lei o se kāiga e iloa ne ia me tasi o mea faigata ke fai ne ia ko te faiga o fakaikuga ‵lei mō tena kāiga, kae e tāua ‵ki ki a ia a te tiute tenā. E kalo kea‵tea a ia mai te fai fakavave ana fakaikuga e ‵tusa mo ana lagonaga i te taimi tenā. I lō te fai penā, e talia ne ia ke akoako a ia ne Ieova. * (Faata. 2:6, 7) Mai te faiga penā, ka mafaufau ei a ia ki mea e ‵lei ei a nisi tino, kae e se ko ia.—Fili. 2:4.

21. Ne a mea ka sau‵tala ki ei i te suā mataupu?

²¹ Ne tuku ne Ieova ki ulu o kāiga se tiute ‵mafa, kae e ‵tau o avatu ne latou se tala ki a ia ki te auala ne fai ei te lotou tiute. Kae kafai e taumafai se tagata avaga o tautali ki te fakaakoakoga a Ieova mo Iesu, ka fai eiloa a ia pelā me se ulu ‵lei o te kāiga. Kae kafai te fafine e fai tena tiute, ka fia‵fia eiloa te lā kāiga. E ‵tau o pefea te kilokiloga a te fafine avaga ki te ulu o te kāiga, kae ne a mea faiga‵ta e fe‵paki mo ia? Ka tali aka a fesili konā i te suā mataupu.