Au ne fanau i a Tesema 22, 1929, i Noville, se tamā fakai telā e iva a koga fagai manu i ei kae pili ki Bastogne, i te Belgian Ardennes. Ne fiafia au ki toku olaga pelā me se tamaliki i konā fakatasi mo oku mātua. I aso katoa, ne kumikumi ne māua mo toku taina a susu o pulumakau ki mā lima kae fesoasoani atu ki te fatoaga. I te motou fakai, a tino katoa e ga‵lue tasi o fakatau fesoasoani.

A oku mātua, ko Emile mo Alice, ne tino ‵lotu Katolika. Ne ‵kau atu faeloa lāua ki lotu i Aso Sa. Kae i te 1939, ne au‵mai a paenia mai Egelani ki te motou fakai kae tuku atu ne lāua ki toku teti se feagaiga ke maua ne ia a te mekesini ko te Consolation (telā e fakaigoa nei ki te Awake!). Ne fatoa iloa aka ei ne toku tamana me i fakamatalaga kolā e fai mai i te mekesini e ‵tonu eiloa kae ne fai ei ke kamata o faitau a ia ki te Tusi Tapu. I te taimi ne fakagata ne ia tena kau atu ki te lotu, a motou tuakoi kolā ne ‵gali ‵ki loa, ne kamata o ‵teke malosi atu ki a ia. Ne fakamalosi ne latou a toku tamana ke nofo loa i te Katolika, kae ne tai ‵vela loa a sau‵talaga a latou.

Ne fanoanoa ‵ki au i fakamalosiga e fai ne motou tuakoi ki toku tamana. Tenā ne fakamalosi mai ei ke ‵sala atu au ki te fesoasoani o te Atua i se ‵talo mo te loto kātoa telā ne fakasae atu ne au i te kamataga o te mataupu tenei. I te taimi ne gata a ‵tekemaiga mai omotou tuakoi ki toku tamana, ne fiafia ‵ki eiloa au. Tenā ne kamata ei o talitonu au me i a Ieova ko te “Tino e Lagona ne ia a ‵talo.”

Ne puke ne te kau Nazi o Siamani a Belgium i a Me 10, 1940, kae ona ko te mea tenā, e tokouke a tino ne tiaki ne latou te fenua. Ne olo atu te motou kāiga ki te feitu ki saute o Falani. I te motou malaga,  ne fakafesagai matou mo kautau Siamani mo Falani e fakatau taua.

Fakamuli ifo, ne mafai o toe ‵foki matou ki te motou fakai, kae ne maua atu ne matou me i te ukega o omotou kope ko oti ne kaisoa. Ko te motou kuli fua ko Bobbie, koi ‵toe mai i konā o fakafetaui mai ki a matou. Ne fai ne mea konei ne ‵tupu ke mafaufau au, ‘Kaia e ‵tupu ei a taua mo logo‵maega?’

I te taimi tenā, ne maua ne matou a mea aoga mai asiga a te taina ko Emile Schrantz, a se toeaina fakamaoni telā e paenia. Ne fakamatala faka‵lei mai ne ia mai te Tusi Tapu a te pogai e logo‵mae ei a tino kae ne tali ne ia aku nisi fesili e uiga ki te olaga. Ne ati aka ei ne au se fesokotakiga ‵loto mo Ieova kae kamata o talitonu me i a ia ko te Atua o te alofa.

Mai mua malie o oti te taua, ne mafai o fetaui kae ‵kau fakatasi a te motou kāiga mo nisi taina. I a Aokuso 1943, ne asi mai a te Taina ko José-Nicolas Minet ki te koga e ‵nofo ei matou o fai sena lāuga. Ne fesili mai a ia, “Ko oi e manako o papatiso?” Ne sisi aka te lima o toku teti, penā foki mo au. Ne papatiso eiloa māua i se tamā vaitafe e pili ki te motou koga fagai manu.

I a Tesema 1944, ne toe kamata a te osoatuga fakaoti a te kautau o Siamani i te Taua i te Lua ki te feitu ki togala o Eulopa—telā e lauiloa e pelā me ko te Battle of the Bulge. A matou e ‵nofo pili ki te koga e fai i ei a te taua, kae ne ‵nofo atu matou i te potu ki lalo o te motou fale mō se masina. I te aso e tasi, ne fanatu au ki tua o fagai a manu, kae ne fanafana mai a polofana ki te motou fale fagai manu, telā ne fakamasei i ei a te tuafale o te koga tenā. Ne pakalaga mai se sotia Amelika telā e nofo i te koga e tausi ei a manu, “Moe ki lalo!” Ne tele atu au kae moe ki lalo i ana tafa, kae ne tapale aka tena puloutau kae pulou ne ia toku ulu ke puipui ei au.

Mai tua o te taua, ne mafai o ‵kau fakatasi matou mo te fakapotopotoga i Liège i te feitu ki te saegala, telā e nofo ki se 90 kilomita (56 mai) te ‵mao mai i a matou. Fakamuli loa, ne mafai o fakatu aka ne matou se tamā potukau i Bastogne. Ne kamata au o galue i se pisinisi i mea tau lafoga kae ne maua ne au se avanoaga ke fai toku pepa loia. Fakamuli ifo, ne galue au e pelā me se kilaki i te malo. I te 1951, ne fakatoka ne matou se tamā fono o te seketi i Bastogne. E nofo ki se tokoselau tino ne ‵kau mai, e  aofia i ei se tuagane paenia loto finafinau, e igoa ki a Elly Reuter. Ne tele mai a ia i tena pasika ta-ki-vae mō se 50 kilomita (31 mai) ke kau ki te fono. E se leva kae ne fia‵fai māua kae ‵sai te mā feagaiga. Ne maua ne Elly se ‵kamiga ke kau ki te Akoga i Kiliata i Amelika. Ne tusi atu a ia ki te laumua o fakamatala te pogai ne mafaufau ei a ia ke se talia te ‵kamiga. Ne tali mai te Taina ko Knorr, telā ne fai ne ia te takitakiga o tino o Ieova i te taimi tenā mo te atafai me kāti i se aso e tasi, ka mafai o kau atu a ia ki te akoga i Kiliata fakatasi mo tena avaga. Ne avaga māua i a Fepuali 1953.

I te tausaga foki loa tenā, ne ‵kau atu māua mo Elly ki te Fono ko te New World Society telā ne fai i te Yankee Stadium, i New York. I konā, ne fetaui ei au mo se taina telā ne ofo mai ne ia ki au se galuega ‵lei kae ne ‵kami ne ia au ke fanatu o nofo tumau i Amelika. I te otiga ne ‵talo māua ki a Ieova e uiga mō te mea tenā, ne fakaiku aka ne māua mo Elly ke se talia te ‵kamiga tenā kae ke ‵foki atu ki Belgium o ‵lago atu ki te tamā potukau i Bastogne, telā e tokosefulu fua tino talai i ei. I te tausaga mai tua, ne fia‵fia māua i te fanauga a Elly ki se tamaliki tagata, ko Serge. Se mea fakafanoanoa, me i se fitu masina mai tua ifo, ne masaki a Serge kae mate atu. Ne fakaasi atu ne māua a mā lagonaga fanoa‵noa ki a Ieova i ‵talo, kae ne fakamalosi aka māua ne te fakamoemoega mautinoa e uiga ki te toetuga.

I a Oketopa 1961, ne maua ne au se galuega sē tumau telā ne mafai i ei o avanoa au ke paenia. Kae i te aso foki loa tenā, ne telefoni mai se taina i te ofisa lagolago i Belgium. Ne fesili mai māfai e avanoa au ke fai pelā me se tavini i te seketi (telā ko taku nei ki te ovasia o te seketi). Ne fesili atu au, “E mata, e se ‵tau mo māua o tavini muamua pelā me ne paenia a koi tuai o talia te tōfiga tenei?” Ne fai mai te taina me e mafai loa. Mai tua o se valu masina ne tavini atu māua pelā me ne paenia, ne kamata o fai māua mo ovasia o te seketi i a Setema 1962.

Mai tua o se lua tausaga ne galue pelā me se ovasia o te seketi, ne toe ‵kami māua ke tavini atu i te Peteli i Brussels. Ne kamata o tavini atu māua i konā i a Oketopa 1964. Ne maua ne māua a fakamanuiaga e uke mai te tōfiga fou tenei. Mai tua malie fua o te asiga a te Taina ko Knorr ki te motou Peteli i te 1965, ne poi au i taku ‵tofiga ke fai pelā me se sui o te ofisa lagolago. Fakamuli ifo, ne ‵kami māua mo Elly ke ‵kau atu ki te vasega 41 o te Akoga i Kiliata. Ne taunu eiloa a pati a te Taina ko Knorr ne fai i se 13 tausaga ko ‵teka! I te otiga o te akoga, ne toe ‵foki atu māua ki te Peteli i Belgium.

Ne maua ne au te avanoaga gali i tausaga e uke ke fakaaoga toku iloa i mea tau tulafono ke fesoasoani o ‵pulu a te saolotoga o tino o Ieova ke fai te lotou tapuakiga i Eulopa mo nisi koga. (Fili. 1:7) Ne fai ne te galuega tenei ke mafai o fesokotaki atu au mo nisi ofisa mai fenua e silia atu mo te 55 i koga kolā e fakatapu i ei a te ‵tou galuega. I lō te fai atu ki ofisa me i au se loia, ne fakamatala atu ne au i au “se tagata o te Atua.” Ne kilo atu faeloa au ki te takitakiga a Ieova e auala i ‵talo, me e iloa  ne au me i te “loto o se tupu [io me se famasino] e fai pelā me ne tamā vaitafe i te lima o Ieova. E ‵fuli ne ia ki so se koga e manako a Ia ki ei.”—Faata. 21:1.

Tasi o sau‵talaga gali e se mafai o puli i a au, ko te mā sau‵talaga mo se sui o te Palamene o Eulopa. Ko fakafia taimi ne fakamolemole au ke faipati ki ei, kae ne fatoa talia ne ia ke fetaui māua. Ana muna, “E fakaavanoa atu ne au se lima minute, seai se minute fakasilia.” Ne punou ifo au kae kamata o ‵talo. Ne fesili mai te sui tenā mo te manavase me ne a aku mea e fai. Ne kilo aka au ki luga, kae fai atu, “Au e fakafetai ki te Atua me i a koe se tokotasi o ana tavini.” Ne fesili mai a ia, “Se a te mea e fakauiga koe ki ei?” Ne fakaasi atu ne au te Loma 13:4. A ia se tino lotu Poletesano, tela la, e āva a ia ki te Tusi Tapu. Se a te mea ne tupu? Ne fakaavanoa mai ne ia se āfa itula, kae ne iku manuia te mā sau‵talaga. Ne fakaasi mai foki ne ia me e āva malosi a ia ki te galuega a Molimau a Ieova.

E uke tausaga ne ‵tu atu a tino o Ieova i fono tulafono e uke i Eulopa o taua ki te lotou saolotoga e uiga ki te sē ‵kau ki se feitu, te ‵pei o se tamaliki ki te falepuipui, ‵togiga o lafoga, mo nisi mea e uke atu. Se avanoaga gali ‵ki ke fetaui au mo te tokoukega o latou kae ke lavea atu te auala ne tuku mai ne Ieova a te manumalo ki a tatou. Ne manumalo eiloa a Molimau a Ieova i tagi e silia mo te 140 i te European Court of Human Rights!

I tausaga talu mai te 1990, ne ga‵lue tasi matou mo te Taina ko Philip Brumley, mai te laumua, mo te Taina ko Valter Farneti, mai Italia, ke puipui aka te saolotoga o ‵tou taina i mea fakalotu i Cuba, telā ne fakatapu foki i ei a te ‵tou tapuakiga. Ne tusi atu au ki te ofisa o Cuba i Belgium kae ne fetaui māua mo se ofisa telā ne ‵tofi aka ke fai ne ia a te tagi a matou. I te motou fono muamua, ne seki mafai o faka‵tonu aka ne matou a mea kolā ne fai ei ke fakataputapu ne te malo a te ‵tou galuega i konā.

Mai tua o te ‵salaatuga ki te takitakiga a Ieova i ‵talo, ne fai atu te motou fakamolemole kae ne maua se taliaga ke avatu a ‵kopi o te Tusi Tapu e 5,000 i te vaka ki Cuba. Ne oko ‵lei atu a Tusi Tapu kae ne tufatufa atu ki taina i konā, tela la, ne tali‵tonu matou me ne fakamanuia ne Ieova a motou taumafaiga. Tenā ne toe fakamolemole atu matou mō se taliaga ke toe lafo mai ne Tusi Tapu e 27,500. Ne talia foki ne te malo. Ne fiafia ‵ki au ke fesoasoani atu ki ‵tou taina mo tuagane pele i Cuba ke maua olotou ‵kopi totino o te Tusi Tapu.

Ne asi atu au ki Cuba i taimi e uke ke fesoasoani atu ke tai faka‵lei aka a tulaga i mea tau tulafono kolā e pokotia i ei ‵tou galuega. I te taimi tenā,  ne mafai foki ne au o fakamalosi aka a fesokotakiga ‵lei mo te tokoukega o tino ga‵lue o te malo.

I te 1994, e silia atu mo te toko 1,000,000 tino ne tamate i te fakatau tamatega o tino Tutsi, i Rwanda. Se mea fakafanoanoa, me isi ne ‵tou taina mo tuagane i konā ne tamate. E se leva, kae ne fakamolemole atu ki se potukau o taina ke fakatoka a fesoasoani mō taina mo tuagane i konā.

I te okoatuga te motou potukau ki Kigali, te laumua, ne lavea atu me i te ofisa ‵fulitusi mo te potu e tuku ei a tusi ko pū‵pu valevale i polofana. Ne lagona ne matou a tala fakafanoa‵noa o taina mo tuagane kolā ne tamate ki sapelu. Kae ne lagona foki ne matou a tala e uiga ki te alofa faka-Kelisiano telā ne fakatau fakaasi atu ne taina e auala i olotou faifaiga. E pelā mo te fetauiga matou mo se taina Tutsi telā ne faka‵muni ne se kāiga Molimau mai Hutu i se pūga i lalo i te laukele mō se 28 aso. I se fakatasiga i Kigali, ne ga‵lue malosi matou o fakamalosi kae fakamafanafana a taina mo tuagane e silia atu mo te toko 900.

Oti aka, toe olo atu matou ki te suā fakai ko Zaire (telā e fakaigoa nei ki te Democratic Republic of the Congo) o ‵sala se aofaki lasi o Molimau Rwanda kolā ne olo ki fakai faka‵lafi kolā e pili ki te fakai o Goma. Ne seki mafai o maua ne matou a latou, telā ne ‵talo matou, kae fakamolemole atu ki a Ieova ke takitaki atu matou ki a latou. Tenā, ne matea ei ne matou se tino e sasale mai ki a matou, kae ne fesili atu matou māfai e iloa ne ia a Molimau a Ieova. Ne tali mai a ia, “Ao, Au se Molimau. E fiafia au o avatu koutou ki te komiti fesoasoani.” Mai tua o se fono fakamalosi loto mo te komiti fesoasoani, ne fetaui matou mo se toko 1,600 tino ‵sola ke tuku atu a fakamalosiga mo fakamafanafanaga i te feitu faka-te-agaga. Ne faitau atu foki ne matou se tusi mai te Potukau Pule. Ne otia malosi a taina mo tuagane ke lagona ne latou a pati fakamalosi konei: “E ‵talo faeloa matou mō koutou. E iloa ne matou me ka sē tiaki lele ne Ieova koutou.” Ko oko eiloa i te ‵tonu o pati konei mai te Potukau Pule. Nei la, ko silia atu mo te 30,000 Molimau e tavini atu mo te fia‵fia i Rwanda!

Mai tua o tausaga toeitiiti ko kātoa te 58 ne avaga ei māua, ne galo atu taku pele ko Elly i te 2011. Ne fakamafanafana ne Ieova au i te taimi ne fakaasi atu ne au oku lagonaga fanoanoa i se ‵talo. Ne maua foki ne au a fakamafanafanaga mai te fakailoa atu ki nisi tino a te tala ‵lei o te Malo.

E tiga eiloa ko 90 tupu oku tausaga, koi kau loa au ki te galuega talai faka-Kelisiano i vaiaso takitasi. Se mea fakafiafia foki ke fesoasoani atu ki te Matagaluega i Mea Tau Tulafono i konei i te ofisa lagolago i Belgium, ke fakaasi atu aku mea e iloa ki nisi tino, kae fai a asiga pelā me se tausi mamoe ki talavou i te kāiga Peteli.

I se 84 tausaga ko ‵teka, ne ‵talo atu au ki a Ieova mō te taimi muamua. Ko te kamataga o taku malaga fakafiafia telā ne fai ei ke pili malosi atu au ki a ia. Ko oko eiloa i toku loto fakafetai me i toku olaga kātoa, ne saga tonu mai eiloa a Ieova ki aku ‵talo.—Sala. 66:19. b