1. Se a te mea fakafiafia ka tupu ki tino Iutaia kolā ne ave fakapagota?

 KO OKO loa te fia‵fia o tino Iutaia. Ko oti “ne fakamalosi aka ne Ieova [te Atua] a te loto o te tupu o Pelesia” ke fakasaoloto ne ia a tino Isalaelu, kolā ne ‵nofo fakapagota mō se fia sefulu tausaga i Papelonia. Ne fai ne te tupu se faka‵pulaga ke ‵foki a tino Iutaia ki te lotou fenua “o toe faite te fale o Ieova te Atua o Isalaelu.” (Esela 1:1, 3) Se faka‵pulaga fakafiafia eiloa tenā. Ko tena uiga, ka toe fai a te tapuakiga tonu ki te Atua i te fenua telā ne tuku atu ne ia ki ana tino.

2. I te ‵fokiatuga a tino Iutaia, se a te galuega muamua ne mafai o fai ne latou?

² I te 537 T.L.M. ne oko atu ki Ielusalema, a tino muamua kolā ne ave fakapagota, ko te laumua o te malo ki saute o Iuta. Ne ga‵sue fakavave a tino Iutaia konā o fai te galuega i te faletapu, kae i te 536 T.L.M., ne palele i ei te fakavae o te faletapu!

3. Ne a ‵tekemaiga ne fe‵paki mo tino Iutaia?

³ I te taimi eiloa ne kamata ei o toe faite aka te faletapu, ne fe‵paki a tino kolā ne ave fakapagota mo ‵tekemaiga ma‵losi. “Ne faka‵tuka atu faeloa ne tino o te fenua a tino Iuta mai te faiga o te galuega kae fakaloto vāivāi atu foki ki a latou.” (Esela 4:4) Ne gasolo aka faeloa o masei atu a te tulaga masei tenā. I te 522 T.L.M., ne fakasopo aka te tupu fou o Pelesia ko Aletaseta. * Ne ‵kilo atu a tino ‵teke ki te pulega fou tenei, e pelā me se avanoaga ke fakagata katoatoa ne latou te faiga o te galuega mai te “fakaaoga te tulafono ke fakamāfua mai i ei a fakalavelave.” (Sala. 94:20) Ne fai atu latou ki te Tupu ko Aletaseta me i tafa o nisi mea aka a te kau Iutaia e palani o ‵teke atu ki a ia. (Esela 4:11-16) Ne talitonu te tupu ki olotou  loi, kae fakatonu atu ke taofi te faitega o te faletapu. (Esela 4:17-23) Ona ko te mea tenā, ne taofi katoatoa i ei a te galuega a tino kolā ne fia‵fia i te faitega o te faletapu.—Esela 4:24.

4. Ne saga atu pefea a Ieova ki ‵tekemaiga i te faitega o te faletapu? (Isaia 55:11)

⁴ Ne ma‵nako malosi a tino fapaupau i te fenua mo nisi tino i te malo o Pelesia ke taofi aka te ‵toe faitega o te faletapu. Kae ko Ieova ne manako eiloa ke fakaoti te faitega o te faletapu, kae e fakataunu faeloa ne ia tena fuafuaga. (Faitau te Isaia 55:11.) Ne ‵tofi aka ne ia se pelofeta loto malosi ko Sakalia kae tuku atu ki a ia se fakasologa o fakaasiga ‵gali e valu, telā e ‵tau o fakaasi atu ne ia ki tino Iutaia ke fai mo fakamalosiga ki a latou. Ne fesoasoani atu a fakaasiga konei ke lavea ne latou me e seai se mea e ‵tau o ma‵taku latou ki ei ona ko olotou fili kae ne fakamalosi atu ki a latou ke tumau i te faiga o te galuega a Ieova. I te lima o fakaasiga konā, ne lavea ne Sakalia se tugamoli mo lakau olive e lua.

5. Ne a mea ka mafau‵fau tatou ki ei i te mataupu tenei?

⁵ E loto vāivāi a tatou katoa i nisi taimi. Kae e mafai o maua ne tatou a mea aoga māfai e mafau‵fau ki fakamalosiga ne tuku atu ne Ieova ki tino Isalaelu e auala i te lima o fakaasiga a Sakalia. E fesoasoani mai a te malamalama i te fakaasiga tenei ke tavini atu tatou ki a Ieova mo te fakamaoni i taimi e fe‵paki tatou mo ‵tekemaiga, taimi ko ma‵fuli ‵tou fakanofonofoga, mo taimi ko maua ei a fakatonuga kolā e se malamalama tatou i ei.

6. Ne fakamalosi atu pefea ki tino Iutaia a te fakaasiga e uiga ki te tugamoli mo lakau olive e lua kolā ne fakamatala mai i te Sakalia 4:1-3? (Onoono ki te ata i te ‵kava.)

⁶ Faitau te Sakalia 4:1-3. A te fakaasiga ki te tugamoli mo lakau olive e lua ne fakamalosi atu ki tino Iutaia ke tumau i te faiga o te galuega faitalia a ‵tekemaiga. E pefea la? E lavea ne koe me maua faeloa ne te tugamoli a sinu? E ‵sali mai a sinu mai lakau olive e lua ki se mea pelā me se pōla ko toe ‵sali atu ei a sinu konā ki moli e fitu i te tugamoli. A sinu konei e fai ei ke ‵ka faeloa a moli. Ne fesili atu a Sakalia: “Se a te uiga o mea konei?” Ne tali atu te agelu mo te fekau tenei mai i a Ieova: “‘E se auala i se kautau, io me se malosi, kae e auala i toku agaga,’ ko muna a Ieova o kautau.” (Saka. 4:4, 6) A sinu mai lakau e fakasino atu ki te ‵mana o te agaga tapu o Ieova, telā e se mafai o palele atu. E malosi fakafia atu a te agaga o te Atua i lō te kautau malosi kātoa o Pelesia. Mai te fesoasoani o Ieova, ne mafai ei ne tino kolā ne faite te faletapu o ‵teke so se ‵tekemaiga kae fakaoti te lotou galuega. Ko oko loa i te fakamalosi loto te fekau tenā! E ‵tau fua mo tino Iutaia o tali‵tonu ki a Ieova kae toe ‵foki o fai te galuega. Tenā loa te mea ne fai ne latou faitalia me koi fakatapu te faiga o te galuega.

7. Se a te ‵fuliga telā ne fesoasoani atu ki tino kolā ne faite te faletapu?

⁷ Ne maua ne tino kolā ne faite te faletapu se fesoasoani mai se ‵fuliga telā ne tupu. Se a te ‵fuliga tenā? I te 520 T.L.M., ne pule mai se tupu fou i Pelesia, ko Taliu I. I te lua o tausaga o tena pulega, ne iloa aka ne ia me ne seki ‵tau o taofi aka te galuega ki te faitega o te faletapu. Tenā ne tuku atu ei ne Taliu te taliaga ke fakaoti te galuega. (Esela 6:1-3) Ne seki gata a te ‵poi o tino katoa i te tala tenā—me ne uke atu foki ana mea ne fai. Ne fakatonu atu te tupu ke se toe ai se tino e fakalavelave atu ki te galuega kae ke tuku atu a tupe mo nisi mea mo fesoasoani ki te faiga o te galuega! (Esela 6:7-12) Ona ko te mea tenā, ne fakaoti ne tino  Iutaia te faitega o te faletapu i te 515 T.L.M., telā se fa tupu tausaga mai tua ifo.—Esela 6:15.

8. Kaia e mafai ei o loto malosi koe māfai ko fepaki mo ‵tekemaiga?

⁸ I aso nei, e fe‵paki foki a tino o Ieova mo ‵tekemaiga. E pelā mo nisi tino e ‵nofo i fenua kolā e fakatapu i ei te faiga o te ‵tou galuega. I fenua konā, e mafai o puke fakapagota ‵tou taina kae “ave [latou] ki mua o kovana mo tupu” ke tuku atu se molimau ki a latou. (Mata. 10:17, 18) I nisi taimi, e fesoasoani malosi mai eiloa māfai ko mafuli te malo. Io me kāti e fai atu ne se famasino tai ‵lei se fakaikuga ke talia te faiga o te galuega. Kae e ‵kese a ‵tekemaiga e mafai o fe‵paki mo nisi Molimau. E ‵nofo latou i se fenua telā e saoloto ke tapuaki atu ki a Ieova, kae e ‵teke mai olotou kāiga kolā e taumafai malosi ke taofi aka te lotou taviniga ki te Atua. (Mata. 10:32-36) I te ukega o taimi, kafai ko iloa ne tino ‵teke me ko se olotou taumafaiga ke faka‵tuka olotou kāiga Molimau, ko te mea loa ko se toe ‵teke atu latou. Kae i nisi taimi, a latou kolā ne ‵teke malosi muamua mai, ne fai fakamuli mo fai ne Molimau loto finafinau. Kafai ko fepaki koe mo ‵tekemaiga, ke mo a ma ‵fiu! Ke loto malosi. E maua ne koe te fesoasoani o Ieova mo te malosi o tena agaga tapu, tela la, e seai se mea e ‵tau o mataku koe ki ei!

9. Kaia ne fanoa‵noa ei a nisi tino Iutaia i te taimi ne oti ei ne faite te fakavae o te faletapu fou?

⁹ I te otiga ne faite te fakavae o te faletapu fou, ne ‵tagi a nisi tino Iutaia ma‵tua. (Esela 3:12) Ne lavea ne latou te gali o te faletapu ne faite ne Solomona, kae mafau‵fau me i te faletapu fou tenei e se mafai eiloa o “faka‵pau” ki te gali o te faletapu mua tenā. (Haka. 2:2, 3) Ne fanoa‵noa latou me ne fakatusatusa ne latou te faletapu mua ki te faletapu fou. Ne fesoasoani atu te fakaasiga a Sakalia ke toe maua ne latou te fiafia. E pefea la?

10. Ne fesoasoani atu pefea a pati a te agelu i te Sakalia 4:8-10 ki tino Iutaia ke se toe fanoa‵noa latou?

¹⁰ Faitau te Sakalia 4:8-10. Se a te uiga o pati a te agelu me i tino Iutaia “ka fia‵fia latou kae ‵kilo atu ki te uka levolo i te lima o Selupapelu [te kovana o tino Iutaia]”? A te uka levolo se mea faigaluega telā e fua ki ei a te ‵tonu o se mea mai luga ki lalo. Ne fakamautinoa atu ne te agelu ki tino o te Atua, me faitalia loa e se gali malosi ki nisi tino a te faletapu e pelā mo te faletapu mua, kae ka fakaoti  eiloa tena faitega e ‵tusa mo tulaga o Ieova. Ne fiafia eiloa a ia ki ei, kae kaia e se fia‵fia latou ki ei? A te mea tāua ki a Ieova ko te faiga o te tapuakiga i te faletapu fou e ‵tusa mo tena loto. Kafai e ‵saga tonu a tino Iutaia o tapuaki ki a Ieova i te auala e talia ne ia, ka toe fia‵fia eiloa latou.

11. Ne a tulaga faiga‵ta e fe‵paki mo nisi tino tapuaki ki a Ieova i aso nei?

¹¹ E mafai o faigata ki tino e tokouke i a tatou a fakama‵fuliga. Ko oti ne maua ne nisi tino kolā ko leva i se vaega o te taviniga tumau a fakama‵fuliga i te lotou taviniga. Ne taofi aka ne nisi tino se tauliaga tāua ona ko te lotou ma‵tua. Se mea masani ke maua te loto fanoanoa māfai ko fai a fakama‵fuliga penā. Muamua la, kāti e se lotoma‵lie io me malamalama faka‵lei tatou i te fakaikuga tenā. Kāti ko ‵lei atu ki a tatou te faifaiga mua. Kae fai ei ke loto vāivāi, kae mafau‵fau me ko seai nei se ‵tou aoga ki a Ieova. (Faata. 24:10) E fesoasoani mai pefea te fakaasiga a Sakalia ke fai ne tatou a te ‵toe mea e mafai mō te ‵tou Atua?

12. E fesoasoani mai pefea te fakaasiga a Sakalia ke mo a ma fanoa‵noa tatou faitalia a fakama‵fuliga e oko mai ki a tatou?

¹² E mafai o faigofie ki a tatou a fakama‵fuliga māfai e maua ne tatou te kilokiloga a Ieova. Ko fai ne ia a mea ‵gali i aso nei, kae e maua ne tatou te tauliaga tafasili i te gali ke ga‵lue fakatasi mo ia. (1 Koli. 3:9) E mafai o ‵fuli a ‵tou tofiga, kae e se mafai eiloa o mafuli te alofa o Ieova ki a tatou. Tela la, kafai e pokotia malosi koe i se fakamafuliga i te fakapotopotoga, ke mo a ma fakamāumāu ou taimi o mafaufau ‵mafa ki pogai ne fai ei a fakama‵fuliga konā. I lō te nofo o masausau ki te olaga gali i “aso mua,” ‵talo ke maua ne koe se kilokiloga ‵lei ki te fakamafuliga tenā. (Fai. 7:10) I lō te mafaufau ki mea ko se mafai nei ne koe o fai, mafaufau ki mea katoa e mafai o fai ne koe. E tauloto ne tatou mai te fakaasiga a Sakalia a te tāua ke maua ne tatou se kilokiloga ‵lei. Tenā ko mafai ei o tumau te ‵tou fia‵fia mo te fakamaoni faitalia a fakama‵fuliga ki ‵tou fakanofonofoga.

13. Kaia ne mafai ei o mafau‵fau a nisi tino Isalaelu me i te fakatonuga ke toe faite te faletapu se fakaikuga se ‵lei?

¹³ Ne fakatapu te galuega ke toe faite te faletapu. Kae ko tāgata kolā ne ‵tofi ke takitaki te galuega—ko te Faitaulaga Sili ko Iesua (Iosua) mo te Kovana ko Selupapelu—“ne toe faite” ne lāua te “fale o te Atua.” (Esela 5:1, 2) Kāti  ne mafaufau a nisi tino Iutaia me e se ‵lei te fakaikuga tenā. A te galuega ki te faitega o te faletapu e se mafai o ‵funa aka mai te fili, kolā e taumafai malosi o fai so se mea ke taofi aka te galuega. Ne ma‵nako a tāgata fakatuagagina konei, ko Iosua mo Selupapelu, ki se fakamaoniga me e ‵lago atu a Ieova ki a lāua. Kae ne maua eiloa ne lāua. E pefea la?

14. E ‵tusa mo te Sakalia 4:12, 14, se a te fakamaoniga ne maua ne te Faitaulaga Sili ko Iosua mo te Kovana ko Selupapelu?

¹⁴ Faitau te Sakalia 4:12, 14. I te vaega tenei o te fakaasiga a Sakalia, ne fakaasi atu ne te agelu ki te pelofeta fakamaoni a te Atua, me i lakau olive e lua e fakasino ki “tino fakaekegina e tokolua”—ko Iosua mo Selupapelu. A tāgata e tokolua konā e fakaata mai i se auala fakatusa e pelā me “e ‵tu i tafa o te Aliki o te lalolagi kātoa,” ko Ieova. Ma‵faga o tulaga taulia tenā! Ne loto talitonu a Ieova ki a lāua. Tela la, e ‵tau mo lā taina Isalaelu o tali‵tonu katoatoa ki lā fakaikuga mo te takitakiga a te Atua, faitallia te auala ne maua mai ei te takitakiga tenā.

15. E fakaasi atu pefea me e āva tatou ki fakatonuga a Ieova i tena Muna?

¹⁵ A te auala e tasi e tuku mai ne Ieova a fakatonuga ki a tatou i aso nei ko tena Muna, ko te Tusi Tapu. I te tusi ‵malu tenā, e fakaasi mai ne ia ki a tatou a te auala ke talia ne ia te ‵tou tapuakiga. E fakaasi atu pefea ne tatou te āva ki fakatonuga e maua ne tatou mai te Muna a te Atua? Mai te fakaaoga a taimi o faitau faka‵lei ki ei kae ke malamalama i ei. Ke fesili ifo penei: ‘Kafai e faitau au ki te Tusi Tapu io me ko ‵tou tusi, e mata, e mānava malie au o mafaufau ‵loto ki ei? E mata, e ‵sala au ki te uiga o muna‵tonu i te Tusi Tapu kolā “e faigata o malamalama i ei”? Io me faitau fakavave fua au ki ei?’ (2 Pe. 3:16) Kafai e fakaaoga ne tatou a taimi ke mafaufau ‵loto ki akoakoga mai i a Ieova, ka mafai eiloa o faka‵logo tatou ki ana fakatonuga kae fai te ‵tou galuega talai.—1 Timo. 4:15, 16.

16. Kafai e se malamalama faka‵lei tatou i fakatonuga e tuku mai ne “te tavini fakamaoni kae poto,” se a te mea ka fesoasoani mai ke faka‵logo tatou ki ei?

¹⁶ A te suā auala e tuku mai ne Ieova a fakatonuga ko te “tavini fakamaoni kae poto.” (Mata. 24:45) I nisi taimi, e tuku mai ne te tavini tenei a fakatonuga kolā e se malamalama faka‵lei tatou i ei. E pelā mo te mea tenei, kāti ne maua ne tatou a fakatonuga likiliki ki auala ke mafai o ‵sao tatou i se fakalavelave o te natula, kae mafaufau tatou me e se aoga a mea konā i ‵tou fenua. Io me kāti ko mafau‵fau tatou  me ko tō silia te fakaeteete o te tavini poto i te taimi o te famai ‵pisi. Ne a ‵tou mea e ‵tau o fai māfai e mafau‵fau tatou me e se aoga a fakatonuga penā? E mafai o mafau‵fau tatou ki te auala ne aoga ei ki tino Isalaelu a te faka‵logo ki mea ne fai atu ne Iosua mo Selupapelu. E mafai foki o mafau‵fau tatou ki nisi tala i te Tusi Tapu ne fai‵tau tatou ki ei. Ne maua ne tino o te Atua i nisi taimi a fakatonuga kolā e foliga se ‵lei i te kilokiloga a te tagata, kae ne ‵sao i ei latou.—Fama. 7:7; 8:10.

17. Ne aoga pefea ki tino Iutaia a te fakaasiga e uiga ki te tugamoli mo lakau olive e lua?

¹⁷ A te lima o fakaasiga ne lavea ne Sakalia kāti e toetoe fua, kae ne fesoasoani atu ki tino Iutaia ke maua ne latou se kilokiloga ‵lei ki te lotou galuega mo te lotou tapuakiga. Kae i te taimi ne fakagalue ne latou a mea kolā ne lavea ne Sakalia, ne lagona ne latou te fesoasoani mo te takitakiga alofa mai i a Ieova. E auala i te ‵mana o tena agaga tapu, ne fesoasoani atu a Ieova ki a latou ke tumau i te faiga o te lotou galuega kae ke toe maua te fiafia.—Esela 6:16.

18. E aoga pefea ki a koe a te fakaasiga a Sakalia?

¹⁸ A te fakaasiga a Sakalia e uiga ki te tugamoli mo lakau olive e lua e mafai o aoga malosi ki tou olaga. E pelā mo mea ne sau‵tala ki ei, e mafai o fesoasoani atu ke maua ne koe te malosi e manakogina ke fakafesagai atu ki tino ‵teke, te fiafia e manakogina i taimi ko ma‵fuli ou fakanofonofoga, mo te talitonu e manakogina ke fakalogo i taimi ko tuku atu a fakatonuga kolā e se malamalama koe i ei. Ne a au mea e ‵tau o fai māfai ko fepaki koe mo tulaga faiga‵ta i tou olaga? Muamua la, mafaufau ki te mea ne lavea ne Sakalia—ko fakamaoniga me e atafai eiloa a Ieova ki Ana tino. Tenā ko gasue ei koe o fai a te mea ne lavea ne koe mai te talitonu ki a Ieova kae tumau i te tapuaki atu ki a ia mo te loto kātoa. (Mata. 22:37) Kafai e fai koe penā, ka fesoasoani atu eiloa a Ieova ke tavini atu koe ki a ia mo te fiafia ki te se-gata-mai.—Kolose 1:10, 11.