1-2. (a) Ne pefea te tulaga i Iuta i te taimi ne tusi ne te apositolo ko Paulo a te tusi ki tino Epelu? (e) Kaia ne aoga ei te tusi tenei ki a latou?

 A KELISIANO Epelu kolā e ‵nofo i Ielusalema mo Iuta ne fe‵paki mo tulaga faiga‵ta i tausaga mai tua o te mate o Iesu. Mai tua eiloa o te fakatuakaga o te fakapotopotoga Kelisiano, ne fe‵paki latou mo fakasauaga e uke ‵ki. (Galu. 8:1) Kae i se 20 tupu tausaga mai tua ifo, ne fe‵paki a soko o Keliso mo fakalavelave i mea tau tupe, telā kāti ne māfua mai i se oge telā ne poko muamua i te fenua. (Galu. 11:​27-30) Kae kāti i te 61 T.A., ne maua ne Kelisiano se tamā filemu ma fakatusa ki mea kolā ka fe‵paki fakamuli mo latou. I te vaitaimi tenā, ne maua ne latou se tusi fakaosofia mai te apositolo ko Paulo—se tusi telā ne maua ne latou i te taimi tonu.

² Ne oko atu te tusi i te taimi tonu ki tino Epelu me i te filemu ne maua ne Kelisiano i te taimi tenā ka sē tumau. Ne tuku mai ne Paulo a pati fakatonutonu aoga kolā ka fesoasoani ki Kelisiano konā ke kufaki i te fakalavelave telā ko pili o fepaki mo latou. A te fakamaseiga o te olaga masani o tino Iutaia, telā ne ‵valo mai ne Iesu, ko pili mai fua. (Luka 21:20) E tonu, ke oko ki a Paulo io me ko Kelisiano i Iuta e se iloa ne latou a te taimi ka tupu ei te fakamaseiga tenā. Tela la, e mafai ne Kelisiano konā o fakaaoga te taimi koi ‵toe ke fakatoka latou e auala i te atiakaga o uiga e pelā mo te fakatuanaki mo te kufaki.—Epe. 10:25; 12:​1, 2.

3. Kaia e ‵tau ei o ‵saga tonu a Kelisiano i aso nei ki te tusi ko Epelu?

 ³ Ko pili o fe‵paki tatou mo se fakalavelave telā e lasi fakafia atu i lō te fakalavelave ne fe‵paki mo Kelisiano Epelu. (Mata. 24:21; Faka. 16:​14, 16) Tela la, ke na mafau‵fau nei tatou ki nisi pati fakatonutonu aoga a Ieova ki Kelisiano konā, kolā e mafai foki o aoga ki a tatou.

“KAUSAKI ATU TATOU KE MA‵TUA ‵LEI”

4. Ne a tulaga faiga‵ta ne fe‵paki mo Kelisiano Iutaia? (Onoono foki ki te ata.)

⁴ A tino Iutaia kolā ne fai pelā me ne Kelisiano ne ‵tau o fai ne latou a ‵fuliga e uke, kae seki faigofie te mea tenā. I se taimi e tasi, ne fai a tino Iutaia mo fai a tino filifilia a Ieova. A Ielusalema ko te koga ne pule mai ei te tupu telā e sui ne ia Ieova i te lalolagi nei, kae tu i ei te faletapu telā ko te fakavae o te tapuakiga ‵ma. Ne tau‵tali a tino Iutaia fakamaoni katoa ki te Tulafono a Mose e ‵tusa mo fakamatalaga a olotou takitaki lotu. E aofia i akoakoga konā ko olotou meakai, te lotou kilokiloga ki te pilitome, ke oko ki te ‵kau fakatasi mo tino mai Fenua Fakaa‵tea. Kae ne seki toe talia ne Ieova a taulaga a te kau Iutaia mai tua o te mate o Iesu. Ne seki faigofie te mea tenā ki Kelisiano Iutaia kolā ne masani o tau‵tali i te Tulafono. (Epe. 10:​1, 4, 10) Ke oko ki Kelisiano ma‵tua ‵lei, e pelā mo te apositolo ko Petelu, ne faigata foki ke tau‵tali latou ki nisi fakama‵fuliga konei. (Galu. 10:​9-14; Kala. 2:​11-14) Ona ko olotou talitonuga ‵fou, ne fakasauagina a Kelisiano konā ne takitaki lotu Iutaia.

5. Ne a tulaga ne ‵tau o matapula‵pula ki ei a Kelisiano?

⁵ E lua potukau ne ‵teke atu ki Kelisiano Epelu. E tasi te potukau ko takitaki lotu Iutaia kolā ne ‵kilo atu ki a latou e pelā me ne aposetate. E se gata i ei, ne fai atu a nisi tino kolā e fai mai i a latou ne Kelisiano me e ‵tau mo soko o Keliso o tumau i te tau‵tali ki nisi Tulafono a Mose, ko te mea ke se fakasauagina latou. (Kala. 6:12) Ne a mea ka fesoasoani atu ki Kelisiano fakamaoni ke ‵piki ‵mau ki te munatonu?

6. Se a te mea ne fakamalosi atu ne Paulo ki ana taina tali‵tonu ke fai? (Epelu 5:14–6:1)

⁶ I tena tusi ki te kau Epelu, ne fakamalosi  atu a Paulo ki ana taina tali‵tonu ke sukesuke ‵loto ki te Muna a te Atua. (Faitau te Epelu 5:14–6:1.) Ne fakaaoga ne Paulo a Tusitusiga Epelu, ke fakamatala atu ki ana taina me sili atu te auala e fai ei ne Kelisiano te lotou tapuakiga i lō te lotu Iutaia. a Ne iloa ne Paulo me ka fesoasoani atu eiloa ki Kelisiano a te lasi o te lotou iloa mo te ‵poko o te lotou malamalama i te munatonu ke mafai o iloa ne latou a akoakoga ‵se kae ke ‵teke atu ki ei ko te mea ke mo a ma takitaki‵segina latou.

7. Ne a mea faiga‵ta e fe‵paki mo tatou i aso nei?

⁷ E pelā mo Kelisiano Epelu, e isi foki ne tino e fakasalalau atu ne latou a fakamatalaga mo manatu kolā e se fetaui mo tulaga amio‵tonu o Ieova. E masani o fai mai a tino ‵teke me e se ‵tonu a ‵tou talitonuga faka-te-Tusi Tapu e uiga ki mea tau amioga, kae fai mai foki i a tatou e fakailoga tino kae sē a‵lofa. A kilokiloga mo manatu o te lalolagi ko gasolo loa o ‵mao mai te kilokiloga ‵lei katoatoa a te Atua e uiga ki mea. (Faata. 17:15) Tela la, e ‵tau mo tatou o fakamalosi aka a te ‵tou atamai ke mafai o iloa kae ‵teke a manatu e fakaaoga ne tino ‵teke i olotou taumafaiga ke fakavāivāi tatou io me takitaki kea‵tea ne latou a tatou.—Epe. 13:9.

8. E mafai pefea o gasolo tatou ke ma‵tua ‵lei faka-te-agaga?

⁸ Se mea ‵lei ke faka‵logo tatou ki pati fakatonutonu a Paulo ki Kelisiano Epelu, ke kausaki atu tatou ke ma‵tua ‵lei i te feitu faka-te-agaga. E aofia i ei te sukesuke ‵loto ke ‵poko te ‵tou iloaga i te munatonu kae ke maua ne tatou te kilokiloga a Ieova. A te faifaiga tenei e ‵tau o fakatumau māfai foki loa ko oti ne fai tau tukuatuga mo te papatisoga. Faitalia me pefea te leva o tatou i te munatonu, e ‵tau mo tatou katoa o fai‵tau kae suke‵suke faeloa ki te Muna a te Atua. (Sala. 1:2) A te fakasologa ‵lei o sukesukega totino ka fesoasoani mai ke fakamalosi aka a te uiga telā ne faka‵mafa mai ne Paulo i tena tusi ki te kau Epelu: te fakatuanaki.—Epe. 11:​1, 6.

“FAKATUANAKI KI TE FAKATUMAUGA O ‵TOU OLA”

9. Kaia e manakogina i ei ke lasi te fakatuanaki o Kelisiano Epelu?

⁹ E manakogina ne Kelisiano Epelu se fakatuanaki telā e malosi ke mafai o ‵sao atu i te fakalavelave telā ko pili o poko i Iuta. (Epe. 10:​37-39) Ko oti ne fakailoa atu a Iesu ki ana soko me kafai ko lavea ne latou a Ielusalema ko fakatamilo ne se kautau, e ‵tau mo latou o ‵tele ki luga i mauga. Ne aoga ana pati fakatonutonu ki Kelisiano katoa, faitalia me ne ‵nofo latou i te fakai io me i te vao. (Luka 21:​20-24) I aso konā, kafai e taua atu se kautau, e masani o ‵tele a tino o faka‵lafi i se fakai telā e isi ne ana ‵pui e pelā mo te fakai o Ielusalema. E foliga mai me i te ‵tele ki mauga se manatu valea kae e manakogina malosi i ei te fakatuanaki.

10. Ne a mea ka fai ne Kelisiano ona ko te malosi o te fakatuanaki? (Epelu 13:17)

¹⁰ E ‵tau foki mo Kelisiano Epelu o tali‵tonu ki tino kolā e fakaaoga ne Iesu ke takitaki ne latou te fakapotopotoga. Kāti ne tuku atu ne tino e fai ne latou te takitakiga a fakatonuga likiliki ki tino katoa i te fakapotopotoga ke faka‵logo ki fakatonuga a Iesu i te taimi tonu kae i te auala tonu foki. (Faitau te Epelu 13:17.) A te pati Eleni ne fakaaoga i te Epelu 13:17 ko te “ke faka‵logo” e fakasino atu ki se tino telā e ‵tau o fakalogo ona ko tena talitonu ki te tino telā e fai atu ne ia a pati fakatonutonu, kae e se ko te fakalogo fua ona ko te tulaga pule o te tino tenā. Tela la, e ‵tau mo Kelisiano Epelu o ati aka te lotou tali‵tonu  ki tino kolā e fai ne latou te takitakiga mai mua o tupu te fakalavelave. Kafai ne tau‵tali kae faka‵logo a Kelisiano ki tino ne fai ne latou te takitakiga i taimi koi filemu ei a mea, ka sili atu i te faigofie ki a latou ke fai penā i taimi o fakalavelave.

11. Kaia e tāua ei ki Kelisiano i aso nei ke ma‵losi olotou fakatuanaki?

¹¹ E manakogina foki ne tatou te fakatuanaki i aso nei e pelā loa mo latou kolā ne tusi atu ki ei te tusi a Paulo. Ko ola tatou i te taimi telā e ‵teke—ke oko foki loa ki te fakatauemu—ne te tokoukega o tino a faka‵pulaga i te Tusi Tapu e uiga ki te gataga o te olaga tenei. (2 Pe. 3:​3, 4) E se gata i ei, e tiga loa te uke o fakamatalaga i te Tusi Tapu e uiga ki mea ka ‵tupu i te fakalavelave lasi, e uke ‵ki a mea e se iloa ne tatou. E ‵tau o malosi te ‵tou fakatuanaki me i te gataga o te olaga tenei ka oko mai i te taimi tonu kae ka tausi mai eiloa ne Ieova a tatou.—Sapa. 2:3.

12. Se a te mea ka fesoasoani mai ke ‵sao tatou i te fakalavelave lasi?

¹² E ‵tau foki mo tatou o fakamalosi aka te ‵tou fakatuanaki ki “te tavini fakamaoni kae poto,” ko te auala e fakaaoga ne Ieova i aso nei ke takitaki ei tatou. (Mata. 24:45) Kafai ko kamata te fakalavelave lasi, kāti ka maua ne tatou a fakatonuga kolā e mafai o faka‵sao ei ‵tou ola, e pelā eiloa mo fakatonuga ne maua ne Kelisiano Epelu i te taimi ne olo atu ei a te kautau Loma. Tenei te taimi ke fakamalosi aka te ‵tou tali‵tonu ki fakatonuga mai i tino e fai ne latou te takitakiga i te fakapotopotoga a Ieova. Ke mo a ma fakamoe‵moe me ka faigofie ke faka‵logo tatou ki olotou fakatonuga i te taimi o te fakalavelave lasi, māfai e faigata ki a tatou ke faka‵logo ki ei i te taimi nei.

13. Kaia e fetaui ‵lei ei a pati fakatonutonu i te Epelu 13:5?

¹³ I te taimi ne fakatalitali ei ki te fakailoga ke ‵tele latou, ne ‵tau foki mo Kelisiano Epelu o fakafaigofe te lotou olaga, mai te ‵teke atu ki te “fia‵fai ki tupe.” (Faitau te Epelu 13:5.) Nisi o latou ne pokotia i oge meakai mo te olaga mativa. (Epe. 10:​32-34) E tiga loa ne loto fia‵fia latou i se taimi o kufaki a mea faiga‵ta ona ko te tala ‵lei, nisi ko kamata o ‵kilo ki tupe e pelā me se auala ke maua i ei te lotou puipuiga. Kae e seai se aofaki tupe e mafai o faka‵sao ei latou mai te fakamaseiga telā ko pili mai. (Iako. 5:3) A te ‵tonuga loa, so se tino e fiafai ki kope faka-te-foitino kāti ka faigata ki a ia ke tele kea‵tea kae tiaki ana fale mo ana kope.

14. E mafai pefea o aoga a te malosi o te ‵tou fakatuanaki ki te faiga o ‵tou fakaikuga i te taimi nei e uiga ki kope faka-te-foitino?

¹⁴ Kafai e malosi ‵tou fakatuanaki me i te gataga o te olaga tenei ko pili mai, ka fakamalosi mai ei ki a tatou ke mo a ma fia‵fai kope. A tino “ka ‵pei kea‵tea ne latou olotou siliva ki auala” me ko iloa ne latou me “e se mafai ne olotou siliva io me ko aulo o faka‵sao latou i te aso o te kaitaua o Ieova.” (Eseki. 7:19) I lō te ga‵lue malosi o fakatupu a tupe e uke, e ‵tau mo tatou o fai a fakaikuga kolā e fesoasoani mai ke ola i se olaga faigofie kae paleni. E aofia i ei te ‵teke atu ki te tofotofoga ke fai a kaitalafu e uke io me ko te fakamaumau o taimi e uke ki te tausiga o kope faka-te-foitino e uke. Ka fakaeteete foki tatou ke mo a ma tō fakatāua ne tatou a ‵tou kope. (Mata. 6:​19, 24) E mafai eiloa o tofotofogina te ‵tou fakatunaki ne kope faka-te-foitino mo nisi mea aka i te taimi e faka‵tali ei tatou ke oko mai te gataga o te olaga tenei.

“E MANAKOGINA KE KUFAKI KOUTOU”

15. Kaia ne manakogina malosi ei ne Kelisiano Epelu a te kufaki?

¹⁵ Ne ‵tau mo Kelisiano Epelu o kufaki i tofotofoga o te lotou fakatuanaki i te taimi ko gasolo o ma‵sei a mea i Iuta. (Epe. 10:36) E tiga loa, ne fe‵paki a nisi Kelisiano Epelu mo  fakasauaga matagā, e tokouke a tino ne fai mo fai ne Kelisiano i te vaitaimi telā ne tokagamalie ei a mea. Ne fai mai a Paulo me e tiga loa ne kufaki latou i tofotofoga faiga‵ta o te fakatuanaki, kae ne seki ‵pau olotou logo‵maega mo logo‵maega o Iesu, telā ne iku atu ki te tamate. (Epe. 12:4) Ona ko te tokouke o tino ko fai pelā me ne Kelisiano, ne gasolo o kaitāua malosi kae uiga fakasaua a tino Iutaia ‵teke. I nai tausaga mai mua atu, ne taua valevale a tino i te fanatuga a Paulo o talai i Ielusalema. E nofo ki se 40 tupu tino Iutaia ne fai te “lotou tautoga, ke se ‵kai io me inu latou seiloga ke oti ne tamate ne latou a Paulo.” (Galu. 22:22; 23:​12-14) Faitalia te uke o fakasauaga fakalotu, kae koi ‵tau eiloa mo Kelisiano i konā o maopoopo mō tapuakiga, talai te tala ‵lei, kae tumau i te fakamalosi te lotou fakatuanaki.

16. E mafai pefea o fesoasoani mai a te tusi ki te kau Epelu ke maua ne tatou te kilokiloga tonu ki fakasauaga? (Epelu 12:7)

¹⁶ Ne a mea ka fesoasoani atu ki Kelisiano Epelu ke kufaki i ‵tekemaiga ne fe‵paki mo latou? Ne iloa ne Paulo me ‵tau o maua ne latou se kilokiloga tonu ki olotou tofotofoga. Tenā ne fakamatala atu ei ne ia me e mafai o talia ne te Atua ke tofotofogina a fakatuanaki o Kelisiano e pelā me se auala ke akoako ei a latou. (Faitau te Epelu 12:7.) A vaegā akoakoga penā e mafai o fesoasoani atu ki se tino ke ati aka kae fakamalosi ana uiga tāua faka-Kelisiano. Mai te saga tonu atu ki ikuga o tofotofoga penā, ka faigofie eiloa ki Kelisiano Epelu ke kufaki.—Epe. 12:11.

17. Ne a mea ne tauloto ne Paulo e uiga ki te kufaki i fakasauaga?

¹⁷ Ne fakamalosi atu a Paulo ki Kelisiano Epelu ke loto ma‵losi kae ke mo a ma ‵fiu māfai ko fe‵paki mo tofotofoga. Ne fetaui ‵lei eiloa a ia ke tusi atu ki a latou e uiga ki te mea tenei. E pelā me se tino fakasaua ki Kelisiano i aso mua, ne malamalama ‵lei a ia i olotou mea e fai. Ne iloa foki ne ia te auala ke kufaki i fakasauaga. E se gata i ei, ne fepaki a ia mo vaegā  ‵tekemaiga kese‵kese mai tua o tena faiga pelā me se Kelisiano. (2 Koli. 11:​23-25) Tela la, e malamalama ‵lei a Paulo i mea kolā e manakogina ne se tino ke mafai ne ia okufaki. Ne fakamasaua atu a ia ki Kelisiano konā me kafai e kufaki ne latou a tofotofoga, e se ‵tau mo latou o fakalago‵lago ki a latou eiloa kae ki a Ieova Ne mafai ne Paulo o fai atu mo te loto malosi, penei: “A Ieova ko toku fesoasoani; ka se mataku eiloa au.”—Epe. 13:6.

18. Ne a mea ‵tupu i aso mai mua ko iloa ne tatou e mafai o fesoasoani mai ke kufaki i fakasauaga?

¹⁸ E fe‵paki eiloa a nisi o ‵tou taina mo fakasauaga i te taimi nei. E mafai eiloa o ‵lago atu tatou mo te fakamaoni ki a latou e auala i ‵tou ‵talo mo nisi auala aoga. (Epe. 10:33) E fai ‵tonu mai te Tusi Tapu me “i tino katoa kolā e ma‵nako o ola kae tapuaki fakamaoni atu ki te Atua i te ‵kau fakatasi mo Keliso Iesu ka fakasauagina foki.” (2 Timo. 3:12) Ona ko te pogai tenei, e ‵tau mo tatou katoa o ‵nofo fakatokatoka mō mea kolā ka ‵tupu i aso mai mua. Ke na tumau tatou i te tali‵tonu katoatoa ki a Ieova, mo te loto talitonu me ka fesoasoani mai a ia ke kufaki tatou i so se tofotofoga e fe‵paki mo tatou. Fakamuli ifo, i tena taimi tonu, ka aumai eiloa ne ia te fakatapūga ki ana tino tapuaki fakamaoni katoa.—2 Tesa. 1:​7, 8.

19. Ne a mea aoga e ‵tau o fai ne tatou ke fakatokatoka ei tatou mō te fakalavelave lasi? (Onoono foki ki te ata.)

¹⁹ E mautinoa me i te tusi a Paulo ki te kau Epelu ne fesoasoani atu ki Kelisiano i te senitenali muamua ke fakatokatoka latou mō te fakalavelave telā ka fepaki mo latou. Ne fakamalosi atu a Paulo ki ana taina ke faka‵poko te lotou iloa mo te lotou malamalama i Tusitusiga Tapu. Ka fesoasoani atu a te mea tenā ke mafai o iloa kae ‵teke atu latou ki akoakoga kolā ka mafai o fakavāivāi ei te lotou fakatuanaki. Ne fai atu a ia ke fakamalosi te lotou fakatuanaki ko te mea ke mafai o tau‵tali faka‵lei latou i fakatonuga a Iesu e pelā foki mo latou kolā e fai te takitakiga i te fakapotopotoga. Kae ne fesoasoani atu a ia ki Kelisiano ke fakamalosi te lotou kufaki mai te faiga ke maua ne latou se kilokiloga ‵lei ki tofotofoga kae ke ‵kilo atu ki tofotofoga e pelā me se avanoaga ke akoako latou ne te lotou Tamana alofa. Ke na fakagalue foki ne tatou a pati fakatonutonu konei. Kae ka mafai ei o kufaki tatou mo te fakamaoni ke oko eiloa ki te gataga.—Epe. 3:14.