1. Ne a mea e ‵tau o fai ne se tagata Kelisiano ke manuia a ia?

 NE FAKATONU atu te tupu ko Tavita ki a Solomona: “A koe ke malosi kae fai pelā me se tagata.” (1 Tupu 2:​1-3) E ‵tau o fakagalue ne tāgata Kelisiano katoa i aso nei a te manatu fakatonutonu tenā. Ke manuia latou, e ‵tau o tauloto latou ke faka‵logo ki tulafono a te Atua kae fakagalue aka a fakatakitakiga mai te Tusi Tapu i feitu katoa o olotou olaga. (Luka 2:52) Kaia e tāua ei ke fai a taina talavou e pelā me ne tāgata Kelisiano ma‵tua ‵lei?

2-3. Kaia e tāua ei ke kausaki atu se taina talavou ke fai pelā me se Kelisiano matua ‵lei?

² E fakataunu ne se tagata Kelisiano ana tiute tāua i te kāiga mo te fakapotopotoga. Taina talavou, e mautinoa eiloa me ne mafau‵fau koutou ki tiute kolā e mafai ne koutou o fai i aso mai mua. Kāti e fakamoemoe koe ke fai pelā me se tino talai tumau, se tavini fesoasoani, kae fakamuli loa e pelā me se toeaina i te fakapotopotoga. Kāti e manako foki koe o avaga kae ke isi ne au tama‵liki. (Efe. 6:4; 1 Timo. 3:1) Ke kausaki atu ki fakamoemoega konā mo te manuia, e manakogina ke fai koe pelā me se Kelisiano matua ‵lei. b

³ Ne a mea e mafai o fesoasoani atu ke kausaki koe ke fai pelā me se Kelisiano matua ‵lei? E isi ne atamai tāua e manakogina ke ati aka ne koe. Tela la, ne a mea e mafai ne koe o fai ke fakatoka ki ei kae ke manuia i so se tiute e tuku atu ke fai ne koe i aso mai mua?

4. E maua ne koe i fea a tino kolā e fai pelā me ne fakaakoakoga ‵lei? (Onoono foki ki te ata.)

⁴ Filifili a fakaakoakoga ‵lei ke tautali ki ei. E ‵fonu te Tusi Tapu i tala o talavou kolā e fai pelā me ne fakaakoakoga ‵lei ke tau‵tali ki ei. Ne a‵lofa a talavou konei i aso mua ki te Atua kae ne fai ne latou a tiute kese‵kese ke tausi atu ki ana tino. E mafai foki o maua ne koe a tāgata Kelisiano kolā e fai pelā me ne fakaakoakoga ‵lei i tou kāiga mo te fakapotopotoga. (Epe. 13:7) Kae ko Iesu Keliso ko te ‵toe fakaakoakoga ‵lei ke tau‵tali ki ei. (1 Pe. 2:21) I te taimi e suke‵suke faka‵lei ei tatou ki fakaakoakoga konei, mafaufau ‵loto ki olotou uiga tu ‵kese. (Epe. 12:​1, 2) Ko fakaiku aka ei te auala ka fakaakoako koe ki tāgata konei.

5. E ati aka pefea ne koe ke malosi tou mafaufau, kae kaia e tāua ei te mea tenā? (Salamo 119:9)

⁵ Ati aka kae “taofi ‵mau ki te . . . malosi o te mafaufau.” (Faata. 3:21) A te tagata telā e malosi tena mafaufau e mafaufau ‵loto ki ana filifiliga a koi tuai o gasue. Tela la, galue malosi ke maua kae ke fakatumau a te atamai tenā. Kaia? A te lalolagi tenei e ‵fonu i talavou kolā e takitakigina ne olotou manatu totino io me talia ke pule latou ne olotou lagonaga. (Faata. 7:7; 29:11) E mafai o pokotia te auala e mafaufau koe i ei pelā foki mo au faifaiga ona ko mea fakasalalau. Kae e ati aka pefea ne koe ke malosi tou mafaufau? Ke kamata mai te tauloto ki fakatakitakiga i te Tusi Tapu kae mafaufau ki te aoga o fakatakitakiga konā. Ko fakaaoga ei a fakatakitakiga konā ke fesoasoani atu ki a koe ke fai a fakaikuga kolā e fakafiafia atu ki a Ieova. (Faitau te Salamo 119:9.) Kafai e tauloto koe ke mafaufau penā, ka fesoasoani malosi atu eiloa ki a koe ke fai pelā me se tagata Kelisiano matua ‵lei. (Faata. 2:​11, 12; Epe. 5:14) Mafaufau ki te auala ka aoga ei a te malosi o te mafaufau i tulaga e lua konei: (1) i au faifaiga ki tuagane kae ko te (2) i te faiga o au fakaikuga e uiga ki ou gatu mo teuga.

6. Ka fesoasoani atu pefea a te malosi o te mafaufau ki se taina talavou ke āva ki tuagane?

⁶ A te malosi o te mafaufau ka fesoasoani atu ke fakaasi ne koe te āva ki fāfine. Se mea masani kae ‵lei ke fia fakamasani se taina talavou ki se tuagane Kelisiano. Kae ko te talavou telā e malosi tena mafaufau ka se fai atu ne ia  ne pati, tusi atu se tusi io me fai so se mea ke fakaasi atu ei a lagonaga fakafamau, vaganā ko mafaufau tonu a ia ke fai te tuagane tenā mo fai tena avaga. (1 Timo. 5:​1, 2) Kafai e fakamasani a ia ki se tuagane, ka puipui ne ia te ata ‵lei o tou fafine mai te ‵kalo kea‵tea ke ‵nofo tokolua lāua i se koga vaganā e isi se suā tino ke onoono ki a lāua.—1 Koli. 6:18.

7. Ka fesoasoani atu pefea a te malosi o te mafaufau ki se taina talavou i te filifiliga o ana gatu mo teuga?

⁷ A te suā auala e fakaasi atu ei ne se talavou a te malosi o te mafaufau ko te filifiliga o ana gatu mo teuga. A gatu mo teuga i aso nei e ‵sui kae fakagaligali ne tino kolā e seai eiloa se āva ki a Ieova io me fai ne latou a amioga ma‵sei. E lavea atu a mafaufauga ma‵sei o latou e auala i gatu kolā e sai‵tia io me ko gatu kolāe fai ei ko tāgata ke foliga pelā me ne fāfine. Kafai ko filifili a gatu ke pei ki ei, e ‵tau mo se talavou telā ko kamata o matua ‵lei faka-Kelisiano o fai ana fakaikuga e ‵tusa mo fakatakitakiga i te Tusi Tapu mo tino kolā e fai pelā me ne fakaakoakoga ‵lei i te fakapotopotoga. E mafai o fesili ifo a ia penei: ‘E mata, e fakaasi atu i aku filifiliga me e ‵lei toku mafaufau kae āva ki nisi tino? E mata, e faigofie ke tali‵tonu a nisi tino i a au se tavini fakamaoni a te Atua ona ko oku teuga?’ (1 Koli. 10:​31-33; Tito 2:6) A te talavou telā e malosi tena mafaufau ka āva eiloa ki ei a taina mo tuagane kae penā foki tena Tamana i te lagi.

8. E mafai pefea o fai se taina talavou pelā me se tino fakatuagagina?

⁸ Ke fakatuagagina. A te talavou telā e fakatuagagina e galue malosi o fai ana tiute. (Luka 16:10) Mafaufau ki te fakaakoakoga ‵lei katoatoa a Iesu. Ne seki fakatamala a ia o fai ana tiute. Ne fai ne ia a galuega katoa ne tuku atu ne Ieova ki a ia, faitalia te faigata ki a ia ke fai penā. Ne alofa a ia ki tino—maise ana soko—kae ne loto fiafia o tuku atu tena ola mō latou. (Ioa. 13:1) Ke fakaakoako ki a Iesu mai te galue malosi o fai so se galuega ne tuku atu ki a koe. Kafai e se iloa ne koe o fai, ke loto maulalo kae ‵sala ki te fesoasoani o taina ma‵tua. Sa taumafai o fai fakapateletele au galuega. (Loma 12:11) Kae fakaoti tau galuega, e pelā eiloa me fai ne koe “mō Ieova, kae e se mō tino.” (Kolose 3:23) E tonu, a koe e se ‵lei katoatoa, tela la, ke agamalu kae fakaasi atu so se mea ‵se ne fai ne koe.—Faata. 11:2.

9. Kaia e ‵tau ei o tauloto se taina talavou ki atamai aoga?

⁹ Ke fai pelā me se tagata Kelisiano matua ‵lei, e ‵tau o tauloto koe ki atamai aoga. Ka fesoasoani atu ei ke talia ne koe o fai a tiute i te fakapotopotoga, ke ‵sala se galuega ‵togi ke tausi ei koe mo tou kāiga, kae ke maua a fesokotakiga ‵lei mo nisi tino. Ke sau‵tala nei tatou ki nāi atamai tāua konei.

10-11. Ka aoga pefea ki se taina talavou mo te fakapotopotoga māfai e tauloto a ia ke iloa o faitau kae tusitusi faka‵lei? (Salamo 1:​1-3) (Onoono foki ki te ata.)

¹⁰ Tauloto ke iloa o faitau kae tusitusi faka‵lei. E fai mai te Tusi Tapu me i te tagata fiafia  kae manuia e fakaaoga ana taimi i aso takitasi ke faitau ki te Muna a te Atua kae mafaufau ‵loto ki ei. (Faitau te Salamo 1:​1-3.) Mai te faitau ki te Tusi Tapu i aso katoa, ka iloa faka‵lei ne ia a mafaufauga o Ieova, telā ka fesoasoani atu ki a ia ke iloa o fakagalue a manatu mai te Tusi Tapu. (Faata. 1:​3, 4) E manakogina a vaegā tāgata penā i te fakapotopotoga. Kaia?

¹¹ E manakogina ne ‵tou taina mo tuagane a te fesoasoani o tāgata kolā e mafai o akoako kae tuku mai ne latou a manatu fakatonutonu mai te Tusi Tapu. (Tito 1:9) Kafai e iloa ne koe o faitau kae tusitusi faka‵lei, ka mafai o fakatoka ne koe a lāuga mo tali kolā ka aoga kae fakamalosi aka i ei a fakatuanaki o nisi tino. Ka mafai foki o fakamau ne koe a manatu tāua i te taimi e fai au sukesukega mo taimi e fakalogologo ei ki lāuga i fakatasiga a te fakapotopotoga, fono fo‵liki mo fono ‵lasi. Ka aoga eiloa ou manatu konā ki te atiakaga o tou fakatuanaki kae fakamalosi atu a nisi tino.

12. Ne a mea ka fesoasoani atu ki a koe ke apo i te fesokotaki faka‵lei mo tino?

¹² Tauloto ke iloa o fesokotaki faka‵lei mo tino. E ‵tau o tauloto se tagata Kelisiano ke iloa o fesokotaki faka‵lei mo tino. A te tagata telā e apo i te fesokotaki faka‵lei mo tino, e fakalogologo kae taumafai ke malamalama i mafaufauga mo lagonaga o nisi tino. (Faata. 20:5) E mafai o iloa ne ia a lagonaga o te tino e auala i tena leo, ana foliga mo ana mea e fai. E se mafai o iloa ne koe a mea māfai e se uke ou taimi e fakamāumāu mo tino konā. Kafai e fesokotaki atu faeloa koe e auala i telefoni io me i meli, ka faigata eiloa ki a koe ke fesokotaki atu ki tino konā mata ki mata. Tela la, ke ‵sala faeloa ki avanoaga ke fesokotaki atu ki nisi tino mata ki mata.—2 Ioa. 12.

13. Ne a nisi mea e ‵tau o tauloto ne se talavou? (1 Timoteo 5:8) (Onoono foki ki te ata.)

¹³ Tauloto ke iloa ne koe o tausi ki a koe eiloa. E ‵tau o iloa ne se tagata Kelisiano telā ko matua ‵lei o tausi ki a ia mo tena kāiga. (Faitau te 1 Timoteo 5:8.) I nisi fenua, e mafai o tauloto ne taina talavou te faiga o se galuega mai i olotou tamana io me se tino i te kāiga. I nisi koga, e tauloto a talavou ki te faiga o se galuega io me ko nisi atamai i loto i akoga lasaga lua. Faitalia te koga e tauloto ne koe mai i ei, kae se mea ‵lei ke tauloto ki se atamai telā ka fesoasoani atu ke maua ne koe se galuega ‵togi. (Galu. 18:​2, 3; 20:34; Efe. 4:28) Fai ke iloa ne tino i a koe se vaegā tino telā e galue malosi o fakaoti a te galuega ne tuku atu ke fai ne koe. Kafai e fai koe penā, ka faigofie o maua sau galuega kae tumau i ei. A uiga mo atamai konei ne sau‵tala tatou ki ei e tāua foki ki se tagata Kelisiano, ko te mea ke mafai o fakataunu ana  tiute kolā e tuku atu ki a ia i aso mai mua. Ke onoono nei tatou ki nisi tiute konā.

14. E fakatoka pefea se taina talavou ke tavini atu i te taviniga tumau?

¹⁴ Te tavini atu i te taviniga tumau. E tokouke a tāgata Kelisiano ma‵tua ‵lei ne kamata o tavini atu i te taviniga tumau a koi fo‵liki fua. A te galuega paenia e fesoasoani atu ke iloa ne se talavou o ga‵lue fakatasi mo tino kese‵kese i se auala magoi. E fesoasoani atu foki ke iloa ne ia o fakasoa faka‵lei ana tupe ke lava tena tausiga. (Fili. 4:​11-13) A te auala ‵lei ke kamata o kau atu ki te taviniga tumau, ko te paenia lagolago. Ne paenia lagolago a nisi tino mō se vaitaimi, kae ne fesoasoani atu ke toka latou o paenia tumau. A te paenia e ‵tala mai ne ia a avanoaga e uke ki nisi vaega o te taviniga tumau, pelā mo te galue i galuega fakatu‵tu a te fakapotopotoga io me i te Peteli.

15-16. E mafai pefea o fetaui ‵lei se taina talavou ke tavini atu i te fakapotopotoga?

¹⁵ Tavini fesoasoani io me se toeaina. E ‵tau o kausaki atu a tāgata Kelisiano ke fetaui ‵lei latou ke tavini atu ki olotou taina mo tuagane e pelā me ne toeaina i te fakapotopotoga. E fai mai te Tusi Tapu me i tāgata kolā e kausaki atu mō te tauliaga tenei e “manakogina ke fai ne [latou] a galuega ‵lei.” (1 Timo. 3:1) A koi tuai o fai pelā me se toeaina, e ‵tau o fetaui ‵lei se taina ke fai pelā me se tavini fesoasoani. A tavini fesoasoani e ‵lago atu ki toeaina i auala aoga e uke. E tavini atu a toeaina mo tavini fesoasoani mo te loto maulalo ki olotou taina mo tuagane kae ga‵lue mo te loto finafinau i te galuega talai. E mafai o fetaui ‵lei a taina talavou ke fai pelā me ne tavini fesoasoani faitalia me koi fo‵liki latou. Kae e mafai eiloa o fai se tavini fesoasoani ko 20 tupu ana tausaga telā e fetaui ‵lei mo fai se toeaina.

¹⁶ E mafai pefea o fetaui ‵lei koe mō tauliaga konā? E tuku mai i te Tusi Tapu se fakasologa o uiga e manakogina ne koe. Kae ko uiga katoa konā e fakavae ki te Tusi Tapu mo te alofa ki a Ieova, tou kāiga mo te fakapotopotoga. (1 Timo. 3:​1-13; Tito 1:​6-9; 1 Pe. 5:​2, 3) Taumafai ke malamalama i uiga takitasi konā. ‵Talo ke maua te fesoasoani o Ieova ke fetaui ‵lei koe mō tauliaga konā. c

17. E mafai pefea o toka ‵lei se taina talavou ke fai pelā me se tagata avaga mo se ulu o te kāiga? (Onoono foki ki te ata.)

¹⁷ Tagata avaga mo te ulu o te kāiga. E pelā mo pati a Iesu, a nisi tāgata ma‵tua faka-Kelisiano e se fia a‵vaga. (Mata. 19:12) Kae kafai e filifili koe ke avaga, ko maua ne koe a tiute fakaopoopo o se avaga tagata mo te ulu o  te kāiga. (1 Koli. 11:3) E manako a Ieova ke alofa te tagata ki tena avaga kae tausi atu ki ana manakoga i te feitu faka-te-foitino, mea tau lagonaga mo te feitu faka-te-agaga. (Efe. 5:​28, 29) A uiga mo atamai kolā ne fakamatala malie mai i te kamataga o te mataupu tenei, e pelā mo te ati aka ke malosi te mafaufau, ke āva ki fāfine, kae ke fakatuagagina, ka aoga ki a koe e pelā me se tino avaga. Ka fai ei ke toka ‵lei koe o fakataunu ou tiute e pelā me se tagata avaga mo te ulu o te kāiga.

18. E mafai pefea o fakatoka se taina talavou ke fai pelā me se tamana?

¹⁸ Tamana. Ka oti koe ne avaga, kāti ka fai koe pelā me se tamana. Ne a mea e mafai o tauloto ne koe mai i a Ieova e uiga ki te fai pelā me se tamana ‵lei? E uke ‵ki a akoakoga. (Efe. 6:4) Ne fai ‵tonu atu a Ieova ki tena Tama, ko Iesu, me alofa a ia ki a Iesu kae ko talia ne ia a tou tagata. (Mata. 3:17) Kafai ko fai koe pelā me se tamana, ke fakamautinoa me fakatalitonu atu faeloa koe ki au tama‵liki i a koe e alofa ki a latou. Ke fakamālō atu faeloa mō mea ‵lei ne fai ne latou. A tamana kolā e fakaakoako ki a Ieova ko fesoasoani atu eiloa ki te faiga o olotou tama‵liki ke fai pelā me ne tāgata mo fāfine Kelisiano ma‵tua ‵lei. E mafai o fakatoka koe mō te tiute tenei mai te tausi atu mo te alofa ki tino i tou kāiga mo te fakapotopotoga kae tauloto ke fakaasi atu tou alofa mo tou loto fakafetai ki a latou. (Ioa. 15:9) Ka fesoasoani atu te fai penā ke fakataunu ou tiute i aso mai mua e pelā me se tagata avaga mo se tamana. Kae i te taimi nei, e fai eiloa koe pelā me se kope tāua ki a Ieova, tou kāiga mo te fakapotopotoga.

19-20. Ne a mea ka fesoasoani atu ki taina talavou ke fai pelā me ne tāgata Kelisiano ma‵tua ‵lei? (Onoono ki te ata i te ‵kava.)

¹⁹ Taina talavou, a te fai pelā me se tagata Kelisiano matua ‵lei e sē se mea e tupu fakafuasei. E ‵tau o filifili ne koe a tino kolā e fai pelā me ne fakaakoakoga ‵lei ke fakaakoako ki a latou, ati aka ke malosi tou mafaufau, ke fakatuagagina, ke tauloto ki atamai aoga i te olaga, kae ke fakatoka mō tiute i aso mai mua.

²⁰ Kāti e manavase koe i nisi taimi māfai e mafaufau ki mea katoa kolā e ‵tau o galue muamua koe ki ei. Kae e mafai eiloa o manuia koe. Masaua me e manako malosi a Ieova o fesoasoani atu ki a koe. (Isa. 41:​10, 13) Ao, ka fesoasoani atu foki ou taina mo tuagane i te fakapotopotoga. Kafai ko fai koe pelā me se tagata Kelisiano telā ko matua ‵lei, ka maua ne koe se olaga fiafia kae fakamalie loto. E a‵lofa matou ki a koutou, e taina talavou! Ke na fakamanuia eiloa koutou ne Ieova i te taimi e ga‵lue ei koutou ke fai pelā me ne tāgata Kelisiano ma‵tua ‵lei.—Faata. 22:4.