I TAUSAGA e uke, ne masani sāle a tino Isalaelu o tuku atu a sene ke ‵lago atu ki te tapuakiga tonu. Kae ko te faiga o lafoga ne fai pelā me se amoga ‵mafa ki tino Iutaia i aso o Iesu.

E pelā me se auala e tasi ke ‵lago atu ki te tapuakiga i te koga tapuaki a te Atua, e ‵tau mo tino Iutaia ma‵tua katoa o ‵togi atu se āfa sekela (lua talakama). I te senitenali muamua, ne fakaaoga a tupe konā ke tausi kae tuku atu a taulaga ki te faletapu telā ne faite ne Helota. E isi ne tino Iutaia ne fesili atu ki a Petelu e uiga ki te tulaga o Iesu ki te mea tenā, kae ne seki ‵teke ne Iesu a te faiga o lafoga. Ne fakatonu atu a ia ki a Petelu ke puke se tupe kae ‵togi te lafoga tenā.—Mata. 17:24-27.

A tino o te Atua i aso mua ne fai foki ne latou a lafoga, telā ko te tuku atu o te tasi-vae-sefulu o olotou fuataga io me ko olotou peofuga. (Levi. 27:30-32; Nume. 18:26-28) Ne fakatonu atu a takitaki lotu i te tasi-vae-sefulu tenei e ‵tau loa o ‵togi faka‵lei mai luga i so se vesiapolo, ke oko loa ki “te mili, te pekano mo te kumina.” Ne seki taku fakamasei ne Iesu a te ‵togiga o te tasi-vae-sefulu, kae ne fakaasi faka‵sau atu fua ne ia a uiga fakaloiloi o faiakoga mo Falesaio.—Mata. 23:23.

I te taimi tenā, ne pule atu te kau Loma, kae ne uke a vaegā lafoga kese‵kese ne ma‵nako latou ke ‵togi atu. E tasi ko te lafoga ki luga i tino fai manafa, kae ‵tau o ‵togi atu ne latou te lafoga e auala i tupe io me ko kope kolā e mafai o fakatau atu. Ne fakatautau a te ‵togi o te lafoga tenei ki te 20 ki te 25 pasene. Ne isi foki se lafoga mo tino Iutaia taki tokotasi. Kae tenei te vaegā lafoga telā ne fakafesili ne Falesaio a Iesu. Ne fakamatala fakatoetoe atu ne ia tena kilokiloga ki lafoga i ana pati konei: “Toe ‵togi atu a mea a Kaisala ki a Kasala, kae ko mea a te Atua ki te Atua.”—Mata. 22:15-22.

E isi foki se tiute e ‵togi ki luga i kope kolā e ‵togi mai io me fakatau atu i koga kolā e pule ki ei te malo. Ne ‵tae sāle te lafoga tenā i koga e ‵tau ei a vaka, piliti, auala ki tua io me ki loto o te fakai io me ko maketi.

A te aofaki katoa o lafoga kolā ne ‵tau o ‵togi atu ne tino kolā e ‵nofo mai lalo i te malo o Loma, ne ‵mafa ‵ki. E pelā mo pati a te tino tusi tala fakasolopito o Loma ko Tacitus, i te taimi o te pulega a te Emepela ko Tipelio i te nofoga a Iesu i te lalolagi, “Ne fakamolemole atu a Sulia mo Iuta ke tuku ifo aka te aofaki o lafoga ki lalo me ko tō ‵mafa ki a latou.”

Ne foliga ‵mafa atu a te ‵togiga o lafoga konā ona ko te auala ne ‵tae i ei a lafoga konā. A te tino telā e ‵tofi ke ‵tae ne ia a lafoga ko te te tino telā e uke ana tupe ne ‵togi atu ke maua ne ia te tōfiga tenā. A te tino telā e lasi tena tupe ne ‵togi atu, e maua ana tupe mai tupe silia kolā e ‵togi atu, ko fakagalue i ei ne latou a nisi tino ke ‵tae te lafoga masani, ko mafai ei o maua olotou tupe mai tupe silia. E foliga mai i a Sakaio se tokotasi telā ne fakagalue ne ia a tino ‵tae lafoga penā. (Luka 19:1, 2) Tela la, e mautinoa eiloa me tenā te pogai ne seki fia‵fia i ei a tino ki te mea tenei kae ne takalia‵lia latou ki tino kolā ne olo atu o ‵tae a lafoga mai i a latou.