Ke Takitaki Koe ne te Atua Ola

“‵Fuli . . . ki te Atua ola telā ne fai ne ia a te lagi, te lalolagi, te tai mo mea katoa i ei.”​—GALUEGA 14:15.

1, 2. Kaia e ‵lei ei ke fai a Ieova e pelā me ko te “Atua ola”?

I TE otiga ne faka‵lei ne te apositolo ko Paulo mo Panapa se tagata masaki, ne fakamaoni atu a Paulo ki tino kolā ne matea ne latou i Lusa: “A maua nei ne tinā tino eiloa e pelā mo koutou! A maua ne o‵mai o taku atu a te Tala ‵Lei, ko te mea ke ‵fuli keatea koutou mai mea sē aogā konei, ki te Atua ola telā ne fai ne ia a te lagi, te lalolagi, te tai mo mea katoa i ei.”​—Galuega 14:15.

² E pefea te ‵tonu, a Ieova e se se tupua mate fua, kae se “Atua ola”! (Ielemia 10:10; 1 Tesalonia 1:​9, 10) E se gata fua i tena ola, a Ieova ko te Māfuaga foki o ‵tou ola. “Ko ia fua e tuku mai ne ia te ola mo te manava, mo mea katoa eiloa ki tino katoa.” (Galuega 17:25) E manako a ia ke fia‵fia tatou ki te ola, i aso nei mo aso mai mua. Ne fai mai foki a Paulo me i te Atua e “seki tuku tiaki ne ia koutou e aunoa mo te fakamaoniga o tona uiga ‵lei, telā ne tuku sāle mai ei ne ia a vaiua mai te lagi, mo tau aogā e uke mea e maua i ei, e fakama‵lie ei otou loto i meakai mo te fiafia.”​—Galuega 14:17.

3. Kaia e ‵tau ei o tali‵tonu tatou ki fakatakitakiga ne tuku mai ne te Atua?

³ A te saga tonu mai o te Atua ki ‵tou ola e tuku mai i ei se pogai ke tali‵tonu tatou ki tena takitakiga. (Salamo 147:8; Mataio 5:45) Kāti ka sē fia ‵saga atu a nisi tino ki ei māfai e se malamalama latou i te fakatonuga tenā io me ko tō saisaitia latou i ei. Kae, ko oti ne fakatalitonu aka me i te tali‵tonu ki fakatakitakiga a Ieova se faiga poto. Ke fai se fakaakoakoga: E tiga eiloa ne seki malamalama se tino Isalaelu i te tulafono ke sē fakapatele atu ki se foitino mate, e maua ne ia a mea aogā mai te fakalogo ki ei. Muamua la, ona ko tena fakalogo ka fai i ei ke fakapilipili atu a ia ki te Atua ola; a ko te lua, ka fesoasoani atu i ei ke sē maua a ia ne masaki.​—Levitiko 5:2; 11:24.

4, 5. (a) Mai mua o taimi o te kau Kelisiano, se a te fakatakitakiga e uiga ki te toto ne tuku mai ne Ieova? (e) E iloa pefea ne tatou me e aofia a Kelisiano i te fakatakitakiga a te Atua e uiga ki te toto?

⁴ E penā foki eiloa mo te fakatakitakiga a te Atua e uiga ki te toto. Ne fai atu a ia ki a Noa me e se ‵tau o ‵kai a tino ki te toto. Kae i te Tulafono, ne fakaasi atu ne te Atua a te auala fua e tasi e talia ei ke fakaaogā te toto, ko te fatafaitaulaga​—ke fakamagalo ei agasala. Mai fakatonuga konā ne fakamoe ei ne te Atua se fakavae mō te fakaaogāga pito sili o te toto​—ko te faka‵saoga o ola o tino e auala i te taulaga togiola a Iesu. (Epelu 9:14) E tonu, e tuku mai ne fakatakitakiga a te Atua a tena amanaia ki ‵tou ola kae ke ola ‵lei tatou. I tena faipatiga e uiga ki te Kenese 9:​4, ne tusi mai se tagata poto i te Tusi Tapu ko Adam Clarke: “Koi tau‵tali eiloa a lotu Kelisiano i Asia ki te tulafono telā ne tuku [ki a Noa]. . . . Mai lalo i te tulafono, e seai se tino e ‵tau o kai ki te toto, me e fakasino atu i ei ki te toto telā ne ‵tau o fakamaligi mō agasala a te lalolagi; kae mai lalo i Tusi Evagelia e se ‵tau lele o ‵kai ki ei, me e sui faeloa ne ia a te toto telā ko oti ne maligi mō te fakaseaiga o agasala.”

⁵ Kāti ne fakauiga te tagata poto tenei ki te tala ‵lei telā e fakavae ki a Iesu. E aofia i ei te ugamaiga ne te Atua a tena Tama ke mate mō tatou, ke maligi tena toto ko te mea ke maua ne tatou te ola se-gata-mai. (Mataio 20:28; Ioane 3:16; Loma 5:​8, 9) E aofia foki i pati konā a te fakatonuga fakamuli ifo ke ‵kalo keatea a soko o Keliso mai te toto.

6. Ne a fakatakitakiga e uiga ki te toto ne tuku atu ki Kelisiano, kae kaia?

⁶ E iloa ne koe me ne tuku atu ne te Atua ki te kau Isalaelu te fia selau o tulafono. I te taimi ne mate ei a Iesu, ne seki ‵tau ei o tausi ne ana soko a tulafono katoa konā. (Loma 7:​4, 6; Kolose 2:​13, 14, 17; Epelu 8:​6, 13) Kae, fakamuli ifo, ne sae aka ei se fesili e uiga ki se tiute tāua e tasi​—ko te pilitomega o tāgata. E mata, e ‵tau mo tino kolā e se ne tino Iutaia o pilitome ke mafai o maua ne latou a mea aogā mai te toto o Keliso, e fakaasi atu ei me koi ‵nofo latou mai lalo o te Tulafono? I te 49 T.A., ne ‵saga atu i ei te potukau pule o Kelisiano ki te kinauga tenā. (Galuega, mataupu e 15) Mai te fesoasoani o te agaga o te Atua, ne fakaiku aka ne apositolo mo tino ma‵tua me ne gata atu eiloa te pilitomega o tāgata fakatasi mo te Tulafono. Kae, ne isi eiloa ne fakatonuga mai te Atua e ‵tau o tausi ne Kelisiano. I te lotou tusi ki fakapotopotoga katoa, ne fai atu te potukau pule: “Me ko ‵kau fakatasi matou mo te Agaga Tapu, ke sa toe fakaeke atu ki a koutou se isi amoga e fakaopoopo ki tulafono konei: Mo a ma ‵kai koutou ki taulaga ne ofo atu mo tupua; mo a ma ‵kai ki te toto; mo a ma ‵kai ki manu ne ‵kumi a ua kae sē fakasali a te toto, mo a foki ma sulaitetapu koutou. Kafai e se fai ne koutou a mea konā, ka ‵lei otou olaga.”​—Galuega 15:​28, 29.

7. E pefea te tāua ke ‘sa ‵kai a Kelisiano ki te toto’?

⁷ E mautinoa eiloa me ne ‵kilo atu a te potukau pule ki te tāua o te ‘‵kalo keatea mai te toto’ e pelā eiloa mo te ‵kalo keatea mai te finalalolagi io me ko te tapuaki ki tupua. E fakamaoni mai i konei me i te fakatapuga o te toto se fakatonuga ‵mafa ‵ki. “Ka sē ulu atu ki te Malo o te Atua” a Kelisiano kolā e ifo ki tupua io me finalalolagi kae ko “te ikuga mō latou ko te . . . mate fakalua.” (1 Kolinito 6:​9, 10; Fakaasiga 21:8; 22:15) Ke onoono la me e seai se ‵kese mo te mea tenei: A te sē fia saga atu ki fakatakitakiga a te Atua e uiga ki te tāua o te ola telā e sui ne te toto e iku atu i ei ki te mate  se-gata-mai. A te fakaasiatuga o te āva ki te taulaga togiola a Iesu e iku atu ei ki te ola se-gata-mai.

8. Se a te mea e fakaasi mai me ne fakatāua malosi ‵ki eiloa ne Kelisiano a te fakatakitakiga a te Atua e uiga ki te toto?

⁸ Ne malamalama kae ne gasue‵sue pefea a Kelisiano i aso mua ki te fakatakitakiga a te Atua e uiga ki te toto? Ke toe ‵foki ki pati a Clarke: “Mai lalo i Tusi Evagelia e se ‵tau lele eiloa o ‵kai ki ei, me e sui faeloa ne i a a te toto telā ko oti ne maligi mō te fakaseaiga o agasala.” E fakamaoni mai i tala mua me ne fakatāua malosi ne Kelisiano i aso mua a te mataupu tenei. Ne tusi mai a Tertullian: “Ke mafau‵fau ki tino kaima‵nako i loto i se koga fai tafaoga e fai ki taua, e ave ne latou a toto fou o pagota . . . mō faka‵lei olotou ma‵saki.” Ne ‵kai eiloa a tino fapaupau ki toto, kae ne fai mai a Tertullian me i Kelisiano “ne seki lavea atu a toto o manu i [olotou] meakai . . . E ofo atu ki Kelisiano a sosisi kolā e ‵fonu i toto i taimi e fakamasino ei latou. Kae e talitonu eiloa koe me se mea telā e tapu i a latou.” E tonu, faitalia te fakamataku o te tulaga tenā, ne seki mafai eiloa o ‵kai a Kelisiano ki te toto. E penā eiloa te tāua o te fakatakitakiga a te Atua ki a latou.

9. Ne a nisi mea ne aofia i te ‵kalo keatea mai te toto i tafa o te kai fua ki ei?

⁹ Kāti ka mafau‵fau nisi tino me e fakauiga fua a te potukau pule me e se ‵tau mo Kelisiano o inu kae ‵kai ki te toto io me ko ‵kano manu kolā e seki fakasali te toto keatea io me ko meakai kolā e palu tasi mo te toto. E tonu, tenā loa te mea ne fakauiga muamua ki ei te tulafono a te Atua ki a Noa. Kae tenā foki eiloa te uiga o te fakatonuga mai i apositolo ke faka‵mao a Kelisiano ‘mai manu ne ‵kumi olotou ua kae sē fakasali te toto,’ mo ‵kano manu kolā koi isi ne toto i ei. (Kenese 9:​3, 4; Galuega 21:25) Kae, e iloa ne Kelisiano i aso mua me uke atu a mea e aofia i ei. I nisi taimi ne fakaaogā a toto mo fai a vailakau faka‵lei masaki. Ne fai mai a Tertullian me i olotou taumafaiga ke faka‵lei te masaki ko te pole, ne inu sāle a nisi tino fapau‵pau ki toto. Kae kāti e isi aka foki a nisi auala ne fakaaogā ei te toto i te faka‵leiga o masaki io me ko te fakamalosiakaga o te foitino. Tela la, a te ‵kalo keatea o Kelisiano mai te toto e aofia foki i ei tena fakaaogāga i mea “fakatokita.” E puke ‵mautakitaki latou ki te tulaga tenā faitalia tena fakamataku ki olotou ola.

Te Fakaaogāga o te Toto i Vailakau Fakatokita

10. Ne a nisi auala e fakaaogā ei te toto e pelā me se vailakau fakatokita, kae ne a fesili e ‵sae aka i ei?

¹⁰ Ko lauiloa valevale nei te fakaaogāga o te toto e pelā me se vailakau fakatokita. I aso mua ne faulu a te toto kātoa ki tino​—e tapale mai i se isi tino, tausi i se koga, ko faulu ei ki se tino masaki, kāti se tino ne pakia i te taua. Fakamuli ifo, ne iloa aka ne tino ‵poto me e mafai o vaevae a te toto ki vaega tāua kese‵kese. Mai te fakaaogāga o vaega kese‵kese o te toto, ne mafai ei ne tokita o tufa atu a toto ne fakameaalofa mai ne tino ki ma‵saki e tokouke, kāti ko te plasma (te sua) ki se tino pakia kae ko red cells (sela ‵kula) ki se isi tino. Kae mai sukesukega kolā ne fai faeloa, ne fakaasi mai i ei me i se vaega e tasi e pelā mo te sua e mafai foki o toe vaevae ki nisi vaega tai fo‵liki ifo, kae e mafai o fakaaogā ki nisi ma‵saki e tokouke atu. E tumau eiloa a taumafaiga ke vaevae te toto ki vaega fo‵liki, kae ne lipoti mai a nisi auala fou ke fakaaogā ei a tamā vaega konei. E saga atu pefea se Kelisiano ki ei? Ko oti ne fai tena fakaikuga mautinoa ke sē talia lele eiloa ne ia ke ‵suki te toto ki a ia, kae e fakamalosi atu tena tokita ke talia fua ne ia ke faulu se vaega e tasi o te toto, kāti ko sela ‵kula kolā ko oti ne vae keatea mai te toto kātoa. Io me kāti se tamā vaega mai se vaega lasi. Se a la te mea e mafai o fakaiku aka ne se tavini a te Atua ki vaegā faifaiga penā, mai te iloa atu me e tāua ‵ki a te toto kae maise i ei ko te toto fakaola tino o Keliso?

11. Se a te tulaga fakatokita e uiga ki te toto ko leva ne tau‵tali ki ei a Molimau?

¹¹ I te fia sefulu tausaga ko ‵teka, ne fakaasi manino atu ne Molimau a Ieova te lotou tulaga e uiga ki ei. E pelā mo te lotou tusi telā ne ‵lomi i The Journal of the American Medical Association (Novema 27, 1981; kae ne toe ‵lomi mai i te tusi ko te How Can Blood Save Your Life? [E Fakasao Pefea Tou Ola ne te Toto] itulau e 27-29). * Ne siki mai a pati i te mataupu tenā mai te Kenese, Levitiko mo Galuega. E fai mai penei te tusi tenā:  “E tiga eiloa e se tusi mai a fuaiupu konei i tugāpati fakatokita, e ‵kilo atu a Molimau ki ei a pelā me se fakatapuga o te ‵sukiga o te toto kātoa, RBCs [sela ‵kula] kolā ko oti ne vae keatea, mo te sua, e pelā foki mo te fakaaogāga o te WBC [sela ‵kena] mo te vaega ko te platelet.” E fai mai te tusi i te 2001 ko te Emergency Care, mai lalo o te ulutala ko te “Composition of the Blood,” (Vaega Kese‵kese o te Toto) penei: “E aofia i te toto a vaega konei: te sua, sela ‵kula mo sela ‵kena, mo platelets.” Tela la, e ‵tusa mo te tulaga fakatokita, e se talia ne Molimau ke faulu ki a latou a te toto kātoa io me ko ana vaega ‵lasi e fa konā.

12. (a) Se a te tulaga telā ko oti ne fakamatala mai e uiga ki vaega fo‵liki kolā ne maua mai i vaega ‵lasi o te toto? (e) E maua i fea a nisi fakamatalaga e uiga ki te mea tenei?

¹² E toe faka‵soko mai te mataupu fakatokita tenā: “E ‵tusa mo te malamalama fakalotu o Molimau e se fakatapu katoatoa ne latou te fakaaogāga o [tamā vaega] e pelā mo te albumin, immune globulins mo te hemophiliac; e ‵tau o fakaiku aka ne Molimau taki tokotasi me ‵tau o talia a tamā vaega konei me ikai.” Talu mai te 1981, ko oti ne toe vaevae aka ki vaega tai fo‵liki ifo a (vaega ‵lasi e fa o te toto) ke fakaaogā i mea tau tokita. E ‵tusa mo te mea tenā, ne maua atu i The Watchtower o Iuni 15, 2000, a fakamatalaga aogā e uiga ki te mataupu tenei i te “Questions From Readers.” Ko te mea ke maua ne te fia miliona o tino fai‵tau i aso nei a mea aogā, ko oti ne toe lomi a te tali tenā i te itulau e 29-31 o te mekesini tenei. E maua atu i ei a fakamatalaga likiliki mo pogai e aogā ei, kae ka lavea atu foki ne koe me e fetaui ‵tonu a mea konā mo fakamatalaga fakavae i te mataupu telā ne ‵lomi i te 1981.

Te Tulaga o Tou Loto Lagona

13, 14. (a) Se a te loto lagona, kae e aofia pefea te loto lagona i te toto? (e) Se a te fakatonuga e uiga ki te ‵kai ki ‵kano o manu ne tuku atu ne te Atua ki tino Isalaelu, kae ne a fesili ne mafai o ‵sae aka i ei?

¹³ Ona ko fakamatalaga konei e manakogina i ei ke fakaaogā te loto lagona. Kaia? E iloa ne Kelisiano me e ‵tau eiloa o tau‵tali atu ki fakatonuga a te Atua, kae i nisi feitu ko ‵tau o fai ne tino taki tokotasi olotou fakaikuga kolā e aofia malosi i ei olotou loto lagona. A te loto lagona se mea telā ne fa‵nau mai mo tatou ko te mea ke mafai o fuafua kae fai ne tatou a fakaikuga, maise eiloa e uiga ki mea tau amioga. (Loma 2:​14, 15) Kae e iloa ‵lei ne koe me e kese‵kese a loto lagona o tino. * E fakaasi mai i te Tusi Tapu me e se ma‵losi a ‘loto lagona o nisi tino,’ ko tena uiga e isi ne tino e ma‵losi atu olotou loto lagona. (1 Kolinito 8:​12, NW) E kese‵kese a auala ne ga‵solo atu ei ki mua te iloa o nisi Kelisiano e uiga ki te loto o te Atua, e manava‵se ki ei kae e fakaaogā ne latou a mea konā i olotou fakaikuga e fai. E mafai o fakatusa  ne tatou te mea tenei ki tino Iutaia mo te ‵kai ki ‵kano o manu.

¹⁴ E manino ‵lei a te fakatonuga i te Tusi Tapu me i te tino telā e fakalogo ki te Atua e se ‵tau o kai ki ‵kano manu kolā e seki fakasali te toto mai ei. Ne tāua ‵ki te mea tenā ke oko ki taimi o fakalavelave ‵tupu fakafuasei i te taimi ne ‵kai ei a sotia o Isalaelu ki ‵kano manu kolā ne seki fakasali te toto mai ei, ne agasala ei latou i se agasala matagā. (Teutelonome 12:​15, 16; 1 Samuelu 14:​31-35) Kae ne ‵sae aka a nisi fesili. Kafai e tamate ne se tino Isalaelu se mamoe, e pefea te vave e ‵tau ei o fakasali ne ia te toto ki tua? E mata, e ‵tau o ‵kati ne ia te ua o te manu ke fakasali i ei te toto? E mata, e ‵tau o fakatautau te mamoe i ana vae ki tua? E pefea te leva? Ne a mea e ‵tau o fai ne ia ki se pulumakau lasi? Kāti ka isi ne toto e ‵toe i loto i ‵kano o manu māfai ko oti ne fakasali te toto. E mata, e mafai o kai a ia ki ‵kano manu konā? Ko oi e ‵tau o fai ne ia te fakaikuga?

15. Ne ‵saga atu pefea a nisi tino Iutaia e uiga ki te kaiga o ‵kano manu, kae ne a fakatonuga ne tuku mai ne te Atua?

¹⁵ Ke mafaufau ki se Iutaia fakamaoni telā ko fepaki mo se fakalavelave penā. Kāti ko mafaufau a ia me i te ‵toe auala ‵lei ko te sē ‵togi a ‵kano manu mai te maketi, e pelā loa mo te suā Iutaia telā e se kai lele eiloa ki ‵kano manu kolā kāti ko oti ne ofo mua atu ki tupua. Kāti e ‵kai fua a nisi tino Iutaia ki ‵kano manu kolā ko oti ne ave keatea te toto mai i ei e ‵tusa mo faifaiga masani. * (Mataio 23:​23, 24) Se a tau faka‵tau ki faifaiga kese‵kese konei? E se gata i ei, ona ko te mea e seki tuku mai ne te Atua ne vaegā faifaiga penā, e mata, se mea ‵tau ke avaka ne tino Iutaia a fesili katoa konā ki te kau lapi ke maua ne fakaikuga ki mea takitasi i ei? E tiga eiloa ne sae aka te faifaiga tenā i te Lotu Iutaia, e fia‵fia loa tatou me ne seki fakatonu atu a Ieova ki tino tapuaki ‵tonu ke fai penā olotou fakaikuga e uiga ki te toto. Ne tuku mai eiloa ne Ieova a fakatakitakiga fakavae e uiga ki te tamatega o manu ‵ma mo te fakasaliga o olotou toto, kae ne gata atu eiloa i konā.​—Ioane 8:32.

16. Kaia kāti e kese‵kese ei a kilokiloga a Kelisiano ki te ‵sukiga o se tamā vaega foliki o te toto mai vaega ‵lasi e fa?

¹⁶ E pelā mo te mea e fakaasi mai i te palakalafa e 11 mo 12, e se talia ne Molimau a Ieova ke faulu ki olotou foitino a te toto kātoa io me ko vaega ‵lasi e fa kolā ne maua mai i ei​—te sua, sela ‵kula, sela ‵kena mo platelets. Kae pefea la a tamā vaega kolā ne ‵vae mai i vaega e fa konā, e pelā mo serums kolā e maua i ei a manu kolā e ‵teke atu i ei ki masaki io me fakaseai ne ia te poisini mai se gata? (Ke onoono ki te itulau e 30, palakalafa e 4.) Ko oti ne fakaiku aka ne nisi tino me i tamā vaega fo‵liki ‵ki konei ko sē fai pelā me ne toto, ko tena uiga ko sē aofia latou i te fakatonuga ke ‘sē ‵kai ki toto.’ (Galuega 15:29; 21:25; itulau e 31, palakalafa 1.) E panaki eiloa latou mo te lotou fakaikuga tenā. E fai ne te loto lagona o nisi tino ke sē talia ne latou a mea katoa kolā ne māfua mai i toto (o manu io me ko tino), ke oko ki tamā vaega foki o vaega e fa o te toto. * Kae, kāti ka talia ne  nisi tino se tamā vaega o te sua ke ‵teke atu i ei ki masaki io me fakaseai i ei te poisini mai se gata kae e se talia a nisi tamā vaega i ei. E se gata i ei, a nisi tamā vaega mai se vaega lasi e fa konā kāti e tai ‵pau te lotou aogā mo se vaega lasi e tasi o te toto kae tāua ‵ki tena tulaga i te tausiga o te foitino ke ola kae e se talia ne te tokoukega o Kelisiano.

17. (a) E fesoasoani mai pefea a ‵tou loto lagona māfai e ‵sae aka a fesili e uiga ki tamā vaega fo‵liki o te toto? (e) Kaia e ‵tau ei o mafau‵fau ‵mafa tatou i te faiga o fakaikuga ki te mea tenei?

¹⁷ E tāua ‵ki a te mea telā e fakaasi mai i te Tusi Tapu e uiga ki te loto lagona ki te faiga o fakaikuga. A te lasaga muamua ko te iloa o pati i te Muna a te Atua e uiga ki ei kae kausaki ke takitaki tou loto lagona ne ia. Ka fai ne te mea tenā ke toka koe o fai au fakaikuga mai fakatakitakiga a te Atua i lō te fakamolemole atu ki se isi tino ke fai ne ia se fakaikuga mō koe. (Salamo 25:​4, 5) Ko oti ne mafau‵fau aka a nisi tino kolā ko oti ne talia ke faulu ki a latou a tamā vaega fo‵liki o te toto, penei: ‘E fakavae te mea tenei ki te loto lagona, tela la, e seai se mea e fai i ei.’ E se tonu te manatu tenā. E se fakauiga i ei me e se tāua a fakaikuga kolā e fakavae mai te loto lagona. E mafai o fakama‵taku a ikuga e maua mai i ei. E tasi te pogai ko te pokotia o nisi tino kolā e ‵kese olotou lagonaga mai i a tatou. Ko malamalama tatou i te mea tenā mai pati fakatonutonu a Paulo e uiga ki ‵kano manu kolā kāti ne ofo atu ki tupua kae fakamuli ko ‵togi atu i te maketi. E ‵tau o fakaeteete a Kelisiano ke mo a ma ‘fakamasei atu ki tino kolā e vāi‵vāi olotou loto lagona.’ Kafai e fakavāivāi ne ia a nisi tino, e mafai o ‘fakamalaia ne ia tena taina, telā ne mate foki a Keliso mō ia’ kae agasala foki ei a ia ki a Keliso. Tela la, e tiga eiloa e ‵tau o fai ne tatou a fakaikuga totino e uiga ki te fakaaogāga o tamā vaega fo‵liki o te toto, e se ‵tau o manatu mā‵mā ki ei.​—1 Kolinito 8:​8, 11-13; 10:​25-31.

18. E ‵kalo keatea pefea se Kelisiano mai te faiga ke sē mate tena loto lagona i te faiga o fakaikuga e uiga ki te toto?

¹⁸ A te suā manatu tāua ke mafau‵fau ‵mafa ki ei e faka‵mafa mai i ei te tāua o te faiga o fakaikuga e uiga ki te toto. Ka pokotia koe i te mea tenei. Kafai e se ‵lei tou loto lagona telā e fakavae ki te Tusi Tapu ke talia ne koe se tamā vaega foliki o te toto, e se ‵tau o manatu māmā koe ki ei. E se ‵tau foki o manatu māmā ki ou lagonaga ona fua ko pati a se tino ne fai atu, “E ‵lei fua ke fakaaogā; e tokouke a tino ko oti ne fai penā.” Ke masaua me ko lau i miliona a tino i te lalolagi nei e se ‵saga ki olotou loto lagona, ko ‵mate i ei, kae ko fai ei latou ke ‵loi io me fai a nisi mea ma‵sei e aunoa mo te loto salamo. E ma‵nako tonu eiloa a Kelisiano o ‵kalo keatea mai te fai penā.​—2 Samuelu 24:10; 1 Timoteo 4:​1, 2.

19. I te faiga o fakaikuga e uiga ki te toto i faifaiga fakatokita, se a te mea e ‵tau o fakamuamua i ‵tou mafaufau?

¹⁹ E fai mai te fakaotiotiga o te tali telā ne toe ‵lomi aka i itulau e 19-21: “Me kafai e ‵kese a fakaikuga e fai mo te loto lagona, e mata, e fakauiga i ei me e se tāua te mea tenei? Ikai. E tāua ‵ki eiloa.” E tāua ‵ki me e aofia i ei tou fesokotakiga mo “te Atua ola.” A te fesokotakiga tenā ko te auala fua e tasi telā e tau atu ki te ola se-gata-mai, kae telā e fakavae ki te malosi fakaola tino o te toto o Iesu. Ke ‵toki aka se tulaga maluga e uiga ki te tāua o te toto ona ko te mea telā e fai ne te Atua e auala i ei​—ko te faka‵saoga o ola o tino. E fetaui ‵lei a pati a Paulo kolā ne tusi mai: “Ne ‵nofo foki koutou i te lalolagi nei mo te seai o se fakamoemoega, mo te seai foki o te Atua. Kae nei, i te otou ‵soko tasi mo Keliso Iesu, tela la, ko koutou kolā ne ‵mao muamua, nei ko pili mai koutou ki ei, e alatu i te mate [io me ko te toto] o Keliso.”​—Efeso 2:​12, 13.

[Fakamatalaga mai lalo]

Koi Masaua ne Koe?

• Ne a fakatakitakiga ne tuku atu ne te Atua e uiga ki te toto ki a Noa, te kau Isalaelu mo Kelisiano?

• E uiga ki te toto, se a te mea e se talia lele eiloa ne Molimau a Ieova?

• I te auala fea e ‵tau ei o fakavae ki te loto lagona a te taliaga ke fakaaogā se tamā vaega foliki fua o te toto, kae se a te mea e se fakauiga ki ei?

• I te faiga o fakaikuga, kaia e ‵tau ei o fakamuamua ne tatou te ‵tou fesokotakiga mo te Atua i ‵tou mafaufau?

[Fesili mo te Sukesukega]

[Ata i te itulau e 14]

Ne fakaiku aka ne te potukau pule me e se ‵tau mo Kelisiano o ‘‵kai ki te toto’

[Ata i te itulau e 17]

Ke sē manatu māmā koe ki tou loto lagona māfai ko ‵tau o fai se fakaikuga ki tamā vaega fo‵liki o te toto