1. Se a te kilokiloga masani e mafai o fakaasi mai ne tino?

E TOKOUKE a tino ne lagona ne latou te manatu tenei: ‘E se loto fakafetai koe ki mea kolā e maua ne koe ke oko ki te taimi ko ‵galo i ei mai i a koe a mea konā.’ E mata, e penā ou lagonaga i nisi taimi? Kafai ne masani o maua faeloa ne se tino so se mea talu mai tena folikiga, e mafai eiloa o seai se manakoga tonu ke fakaasi atu ne ia te loto fakafetai. E pelā eiloa mo se tamaliki telā ne ola aka i se olaga maumea, e se mafai o lavea ne ia te tāua o mea e uke kolā e maua ne ia. Tenei eiloa te mea e tupu ki talavou kolā e se lava te lotou atamai, e se mafai o iloa katoatoa ne latou a mea tāua i te olaga.

2, 3. (a) Se a te mea e ‵tau o ‵kalo keatea mai i ei a talavou Kelisiano? (e)  Se a te mea e mafai o fesoasoani mai ke loto fakafetai tatou ki mea kolā e maua ne tatou?

² Kafai koe se tamaliki io me se talavou telā ko 20 tupu ou tausaga, se a eiloa te ‵toe mea e tāua ki a koe? Mō te tokoukega o tino o te lalolagi, e fakavae olotou olaga ki kope faka-te-foitino—ke maua se ‵togi ‵lei, se fale gali, io me ko poto ‵fou. Kae kafai e saga atu fua koe ki mea konei, ko galo atu ei i a koe a toe mea tāua—ko koloa faka-te-agaga. Se mea fakafanoanoa me lau i miliona o tino i aso nei seki kamata o ‵sala atu ki mea konei. Tela la, koutou  talavou kolā ne puti aka ne mātua Kelisiano, fakaeteete ke mo a ma galo i a koutou a te tāua o mea kolā ko oti ne maua ne koutou e auala i akoakoga faka-te-agaga. (Mata. 5:3) A te sē fakaasi atu o te loto fakafetai e iku atu ki ikuga fakafanoanoa kolā e mafai o pokotia ei koe i tou olaga kātoa.

³ E ui ei, ke mo a ma talia ke tupu te mea tenā ki a koe. Se a te mea ka fesoasoani atu ke fakatāua ne koe a te iloaga faka-te-agaga telā ko maua ne koe? Ke na onoono nei tatou ki nisi fakaakoakoga i te Tusi Tapu kolā e mafai o fesoasoani mai ke lavea ne tatou te auala poto ke fakatāua te iloaga faka-te-agaga. Ka fesoasoani atu a fakaakoakoga konei ki talavou mo Kelisiano katoa ke fakatāua ne latou a mea faka-te-agaga kolā ko maua ne latou.

4. Se a te mea e fakaasi mai i te 1 Samuelu 8:1-5 e uiga ki tamaliki tāgata a Samuelu?

⁴ E mafai o tauloto tatou ki tala mai te Tusi Tapu e uiga ki nisi tino kolā ne seki loto fakafetai ki te iloaga faka-te-agaga ne maua ne latou. Tenā eiloa te mea ne tupu ki te kāiga o te pelofeta ko Samuelu, telā ne tavini atu ki a Ieova mai tena folikiga kae ne ‵lei tena tulaga i mua o te Atua. (1 Samu. 12:1-5) Ne tuku atu ne Samuelu se fakaakoakoga ‵lei ki ana tama tāgata ko Ioelu mo Avia ke tau‵tali ki ei. Ne seki loto fakafetai lāua ki te mea tenei, kae ne kamata o ma‵sei lāua. E fai mai te Tusi Tapu me i lō te tau‵tali i auala o te lā tamana, ne seki fakamasino ne lāua a tino ki “te mea tonu.”—Faitau te 1 Samuelu 8:1-5.

5, 6. E pefea a faifaiga a tamaliki tāgata a Iosia mo tena mokopuna tagata?

⁵ E tai ‵pau eiloa mo tamaliki tāgata a te tupu ko Iosia. Ne fai ne Iosia se fakaakoakoga ‵lei i te tapuaki atu ki a Ieova. I te taimi ne maua ei te tusi o te Tulafono a te Atua kae faitau atu ki a Iosia, ne taumafai malosi eiloa a ia o fakagalue a fakatonuga a Ieova. Ne gasue a ia o ofa a tupua mo mea faivailakau i te fenua, kae fakamalosi ne ia a tino ke faka‵logo ki a Ieova. (2 Tupu 22:8; 23:2, 3, 12-15, 24, 25) Ko oko eiloa i te uke o akoakoga faka-te-agaga ne maua ne ana tama tāgata! E tokotolu ana tamaliki tāgata mo tena mokopuna ne fai fakamuli mo tupu, kae seki ai loa se tino ne fakaasi atu ne ia te loto fakafetai mō mea kolā ne akoako atu ki a latou.

⁶ Ne sui ne te tamaliki tagata a Iosia ko Ioasi a tena nofoaiga pelā me se tupu, kae “ne agasala a ia i mua o te Aliki [ko Ieova].” Ne pule atu a ia mō se tolu masina a koi tuai o puke fakapagota a ia ne te Falao o Aikupito, kae ne mate eiloa a Ioasi i konā. (2 Tupu 23:31-34) Kae ne fakasopo aka tena taina ko Ieoiakimo ke pule atu mō se 11 tausaga. Ne seki loto fakafetai foki a ia mō mea kolā ne maua ne ia mai tena tamana. Ona ko te auala masei o Ieoiakimo, ne ‵valo mai a Ielemia e uiga ki tou tagata, penei: “A te faigā fanoanoa e fai ki a ia, e pelā mo te faigā fanoanoa ki te manu ko te asini.” (Iele. 22:17-19) A te suā sui o Iosia—ko tena tama tagata ko Setekaia mo tena mokopuna ko Ieoiakini—ne ma‵sei foki kae ne seki tau‵tali i auala amio‵tonu o Iosia.—2 Tupu 24:8, 9, 18, 19.

7, 8. (a) I te auala fea ne fakaseaoga ei ne Solomona tena iloaga faka-te-agaga? (e) Se a te akoakoga e tauloto ne tatou mai te Tusi Tapu e uiga ki tino kolā ne fakaseaoga ne latou a te lotou iloaga faka-te-agaga?

⁷ A Solomona se tupu telā ne uke ana mea ne maua mai tena tamana ko Tavita. E tiga eiloa ne vau a Solomona i se kāiga telā e malosi ‵ki i te feitu faka-te-agaga i te kamataga, ne seki fakatāua ne ia te mea tenā i te auala tonu. “I te taimi ko toeaina ei a ia, ko tautali atu eiloa a ia i ana avaga o tapuaki ki atua fakaa‵tea. Ko se fakamaoni a ia ki te Aliki [Ieova] tena Atua, e pelā mo Tavita ne tumau eiloa tena fakamaoni.” (1 Tupu 11:4) Tela la, ne galo ei atu i a Solomona te taliaga a Ieova.

⁸ Se mea fakafanoanoa me ne fakaseaoga ne tāgata konei kolā ne au‵mai i kāiga kolā e tapuaki ki a Ieova a te avanoaga  ke fai te mea tonu! Kae ui ei, e se ko talavou katoa i taimi o te Tusi Tapu ne fai penā, e pelā foki mo nisi o talavou i aso nei. Ke na onoono nei tatou ki nisi fakaakoakoga ‵lei o talavou kolā e mafai o fakaakoako ki ei a talavou Kelisiano.

9. Se a te fakaakoakoga ‵lei ne tuku mai ne tamaliki tāgata a Noa? (Ke onoono ki te ata i te kamataga.)

⁹ E maua eiloa ne tatou se fakaakoakoga ‵lei mai tamaliki tāgata a Noa. Ne maua ne Noa te fakatonuga ke faite se vaka ke faka‵sao i ei a tino. Ne fakatāua ne tamaliki tāgata a Noa a te manakoga ke fai te loto o Ieova. Ne ‵tau o ga‵lue fakatasi latou mo te lotou tamana. Fakamuli ifo, ne fesoasoani atu latou ki a ia i te faitega o te vaka, oti ulu atu ei latou ki loto. (Kene. 7:1, 7) Se a te fakamoemoega ne mafau‵fau latou ki ei? E fai mai te Kenese 7:3 me ne puke ne latou a manu ki loto i te vaka “ko te mea ke toe fanafanau i te lalolagi.” Ne ‵sao foki a ola o tino. Ona me ne fakatāua ne tamaliki tāgata a Noa a mea kolā ne maua ne latou e auala i te lotou tamana, ne maua ne latou te tauliaga ke fesoasoani atu o faka‵sao te kaukāiga o tino kae toe fakatu aka te tapuakiga tonu i se lalolagi telā ko oti ne faka‵magina.—Kene. 8:20; 9:18, 19.

10. Ne fakaasi atu pefea ne tamataene Epelu e tokofa a te loto fakafetai mō muna‵tonu kolā ne tauloto ne latou?

¹⁰ I senitenali fakamuli, ne fakaasi mai ne tamataene Epelu e tokofa a te tāua o mea kolā ne tauloto ne latou. Ne avatu a Hanania, Misaeli, Asalia mo Tanielu ki Papelonia i te 617 T.L.M. A latou ne tamataene taulekaleka kae ‵poto kolā ne mafai o manuia olotou olaga i Papelonia. Kae ne seki fai eiloa latou penā. Ne fakaasi mai i olotou faifaiga me ne masaua eiloa ne latou a te iloaga faka-te-agaga ne akoako atu ki a latou. Ne fakamanuiagina a te tokofa konei ona ko te lotou tau‵tali ki akoakoga faka-te-agaga kolā ne tauloto ne latou talu mai te lotou fo‵likiga.—Faitau te Tanielu 1:8, 11-15, 20.

11. E maua pefea ne nisi tino a mea aoga mai te fakaakoakoga a Iesu i te feitu faka-te-agaga?

¹¹ A te mafaufau ki fakaakoakoga ‵lei konei mai luga e se mafai o katoatoa māfai e se tau‵tali tatou ki te fakaakoakoga a Iesu, te Tama te Atua. Ne maua ne ia a mea e uke mai tena Tamana, kae ne fakatāua malosi ne ia. E fakamaoni mai i ana pati a tena loto fakafetai ki mea ne tauloto ne ia: “Ne taku atu fua ne au a mea kolā ne akoako mai ne toku Tamana ki a au.” (Ioa. 8:28) Ko tena manakoga tonu eiloa ke aoga ki nisi tino a mea kolā ne maua ne ia. Ne fai atu a ia ki te vaitino: “E ‵tau foki o folafola atu ne au te tala ‵lei o te Malo o te Atua ki nisi fa‵kai, me tenā eiloa te mea ne uga mai ei au.” (Luka 4:18, 43) Ne fesoasoani atu a ia ki ana tino fakalogologo ke lavea ne latou te tāua ke se fai mo fai ne “vaega o te lalolagi,” kolā e se fakatāua ne latou a mea faka-te-agaga.—Ioa. 15:19.

12. (a) E aoga pefea ki talavou e tokouke i aso nei a pati i te 2 Timoteo 3:14-17? (e) Ne a fesili e ‵tau o mafau‵fau ki ei a talavou Kelisiano?

¹² E pelā mo talavou tāgata kolā ne fai‵pati tatou ki ei, e mafai foki koe se tokotasi telā ne puti aka ne mātua kolā e tapuaki ki a Ieova te Atua. Kafai koe e penā loa, e mafai eiloa o ‵pau tou tulaga mo Timoteo telā e fakaasi mai i te Tusi Tapu. (Faitau te 2 Timoteo 3:14-17.) Ne “tauloto ne koe” mai i ou mātua a mea e uiga ki te Atua tonu mo te auala ke fakafiafia atu ki a ia. Kāti ne kamata o akoako koe ne ou mātua talu mai tau folikiga. A te faiga tenei e fai ei ke “poto koe e uiga ki te fakaolataga e auala i te fakatuanaki ki a Keliso Iesu” kae fesoasoani atu ki a koe ke “toka ‵lei” mō te taviniga ki te Atua. Tenei te fesili tāua ke mafaufau koe ki ei: E mata, ka fakaasi atu ne koe te loto fakafetai ki mea ko maua ne koe? Kāti e  manakogina ke fai ne koe se iloiloga ki a koe eiloa. Mafaufau la ki vaegā fesili penei: “E pefea oku lagonaga ke aofia au i loto i te fakasologa o molimau fakamaoni? E pefea oku lagonaga ke aofia au i nāi tino i te lalolagi nei kolā e iloa ne latou te Atua? E mata, e loto fakafetai au ki te tauliaga sili kae tu ‵kese ke iloa ne au te munatonu?

13, 14. Ne a tofotofoga e fe‵paki sāle mo nisi talavou Kelisiano, kae kaia e sē se faiga poto ke talia a tofotofoga konā? Taku mai se fakaakoakoga.

¹³ A nisi talavou kolā ne puti aka ne mātua Kelisiano e mafai o sē lavea ne latou te ‵kese o ‵tou palataiso faka-te-agaga mo te lalolagi pouli a Satani. Ko oti foki ne tofotofo a nisi talavou ke lavea ne latou te gali o te lalolagi. Kae e mata, ka tele atu koe ki luga i se motoka telā e tele, ke lagona ne koe te logo‵mae mo te fakamataku? Ailoga loa e mafai ne koe o fai penā! I se auala tai ‵pau, e se ma‵nako lele tatou ke tofotofo aka “a toe amioga ma‵sei” i te lalolagi nei ko te mea fua ke iloa aka me pefea te logo‵mae e mafai o iku mai i ei.—1 Pe. 4:4.

¹⁴ A Gener, telā e nofo i Asia ne puti aka i loto i se kāiga Kelisiano. Ne papatiso a ia a ko 12 ana tausaga. E pelā me se talavou, ne kamata o lavea ne ia te gali o te lalolagi. E fai mai a ia: “Ne manako au o tofotofo aka te ‘saolotoga’ telā e ofo mai ne te lalolagi.” Ne kamata o ola a Gener i se olaga magalua. I te taimi ko 15 ei ana tausaga, ne tautali a ia i olaga o ana taugasoa ma‵sei. Ne inu kae gutu pati masei foki a ia pelā mo latou. E masani o foki atu a Gener ki te fale i te valuapo māfai ko oti ne ta‵fao mo ana taugasoa i te pool mo tafaoga fakasāua i vitio. Kae fakamuli loa, ne fatoa masaua ne ia me i fiafiaga o te lalolagi tenei e se maua ei te fiafia tonu. E seai eiloa se aoga o te olaga tenei. E fai mai a ia penei e uiga ki tena foki mai ki loto i te fakapotopotoga: “E uke ‵ki a tofotofoga koi fepaki nei mo au, kae e sili atu fakafia a fakamanuiaga e maua ne au mai i a Ieova.”

15. Se a mea e ‵tau o mafau‵fau ki ei a talavou kolā ne seki puti aka ne mātua Kelisiano?

¹⁵ E tonu, e isi eiloa ne talavou i loto i te fakapotopotoga kolā ne seki puti aka ne mātua Kelisiano. Kafai koe se tokotasi o latou, mafaufau la ki te tauliaga gali ko maua nei ne koe ona me ko iloa kae tavini atu koe ki a Ieova! E lau i piliona a tino i te lalolagi nei, kae se fakamanuiaga tonu ke aofia koe i a latou kolā ne ‵taki atu ne Ieova ki a ia kae fakaasi atu ki a latou te munatonu mai te Tusi Tapu. (Ioa. 6:44, 45) Kāti e nofo ki se toko 1 mai te toko 1,000 o tino e ola i aso nei e maua ne ia te iloaga tonu e uiga ki te munatonu, a ko koe se tokotasi o latou.  E mata, e sē fakafiafia a te mea tenā ki a tatou, faitalia te auala e tauloto ei ne tatou te munatonu? (Faitau te 1 Kolinito 2:12.) E fai mai a Gener: “E ‵fiti faeloa oku kili māfai e mafaufau au me ko oi la i ei au ke iloa mai ne Ieova au, te Pule o te lagi mo te lalolagi kātoa?” (Sala. 8:4) Ne fai mai foki se tuagane i te koga tenā, penei: “E fakamata‵mata sāle a tama‵liki māfai ko iloa ‵lei ne faiakoga a latou. Kae sili atu la te taulia ke iloa koe ne Ieova, te ‵toe Faiakoga Sili!”

16. Se a te filifiliga poto mō talavou Kelisiano i aso nei?

¹⁶ Mai te mafaufau ki te tauliaga gali ko maua ne koe, kaia e se na fakaiku aka ei ke aofia koe i nāi tino kolā ne fai ne latou te filifiliga poto i olotou olaga? I te auala tenā, ko mafai ei o lau koe pelā me se tokotasi telā e aofia i loto i te fakasologa o tavini fakamaoni a te Atua. A te mea tenā se filifiliga poto i lō te tautali atu fua i te tokoukega o talavou kolā e fakalotolotolua, kae iku atu ki te lalolagi telā ko pili o fakaseai atu.—2 Koli. 4:3, 4.

17-19. Se a te mea e mafai o fesoasoani atu ke maua ne koe se kilokiloga paleni e uiga ki te tu ‵kese mai te lalolagi?

¹⁷ E tonu, e se faigofie ke tu ‵kese koe mai te lalolagi tenei. Kae kafai e mafaufau koe ki ei, ka fakamalosi ne te poto ke tu ‵kese koe mai ou taugasoa. Ke fai se fakatusa: Maufaufau la ki se tino tele i te Olympic. E mautinoa eiloa me e ‵tau o tu ‵kese a ia ke mafai o oko atu a ia ki te tulaga tenā. E se ‵tau o talia ne ia so se mea telā e fai ei ke fakamāumāu ana taimi kae fai ei ke se saga malosi a ia o fakamalosi tena foitino. I te suā feitu, a tena manakoga ke tu ‵kese mai ana taugasoa ka fai ei ke uke atu ana taimi ke fakamalosi ei tena foitino kae ke taunu tena fakamoemoega.

¹⁸ E toetoe fua te kilokiloga a te lalolagi e uiga ki te olaga nei. Kafai e ‵mao tau kilo, mai te fai ke tu ‵kese koe mai te lalolagi kae ‵kalo keatea mai amioga mo faifaiga kolā e fakamasei ne ia koe i te feitu faka-te-agaga, ka ‵puke ‵mau eiloa koe “ki te ola tonu.” (1 Timo. 6:19) E fai mai te tuagane telā ne taku atu muamua, penei: “Kafai e puke ‵mau koe ki mea kolā e talitonu koe ki ei, ka fiafia eiloa koe i te fakaotiga. Ka fakatalitonu atu ei me maua ne koe te malosi ke ‵teke atu te lalolagi a Satani. Kae sili atu la i ei, me e pelā loa me kilo atu koe ki a Ieova e fakamatamata kae fiafia ki a koe. Tenā te taimi ka fiafia ei koe ona ko tou tu ‵kese!”

¹⁹ E seai se aoga māfai e saga atu fua se tino ki te olaga tenei. (Fai. 9:2, 10) Kafai koe se talavou telā e mafaufau ki te auala e fakaaoga ei tou olaga, e mata, se mea poto ke ‵kalo keatea mai te “sasale . . . pelā mo tino o te lalolagi” kae ke ola i se olaga aoga?—Efe. 4:17; Mala. 3:18.

20, 21. Kafai e fai ne tatou a filifiliga ‵tonu, se a ‵tou fakamoemoega, kae se a te mea e ‵tau o fai ne tatou?

²⁰ Kafai e fai ne tatou te filifiliga tonu, e mafai o maua ne tatou se olaga fakamalie loto i te taimi nei kae fakamoemoe ke “fai mō [tatou] te lalolagi” kae ke ola ki te-se-gata-mai. E uke ‵ki eiloa a fakamanuiaga ‵gali i aso mai mua kolā e se mafai ne tatou o lau. (Mata. 5:5; 19:29; 25:34) A te tonuga loa, e se sōna tuku mai fua ne te Atua a mea ki a tatou. E isi se mea e manako a ia ke fai ne tatou. (Faitau te 1 Ioane 5:3, 4.) Kae e tāua ‵ki eiloa i te taimi nei ke tavini fakamaoni atu tatou ki a ia!

²¹ Se tauliaga sili ke maua ne tatou a mea e uke mai i te Atua! Ko maua ne tatou te iloaga e uiga ki tena Muna kae malamalama i te munatonu e uiga ki a ia mo ana fuafuaga. E fia‵fia eiloa tatou ki te tauliaga ke tauave tena igoa kae fai pelā me ne ana Molimau. E tauto mai te Atua me ka fesoasoani mai a ia. (Sala. 118:7) Tela la, faitalia me ko koe se talavou io me se tino matua, ke na fakaasi atu nei ne tatou a te loto fakafetai mai te ola i se auala telā e fakaasi atu ei te manakoga tonu ke tuku atu ki a Ieova a “vikiga ki te se-gata-mai.”—Loma 11:33-36; Sala. 33:12.