AU NE fanau i Queensland, i Ausetalia i te tausaga e 1955. Mai tua malie ifo, ne kamata o sukesuke toku mātua ko Estelle ki te Tusi Tapu fakatasi mo Molimau a Ieova. Ne papatiso a ia i te tausaga mai tua ifo, kae ko toku tamana ko Ron, ne vau ki loto i te munatonu i se 13 tausaga mai tua ifo. Ne papatiso au i se fa‵kai foliki o Queensland i te 1968.

Talu mai te taimi koi foliki ei au, ne masani au o faitau ki tusi kae fiafia foki ki mea tau ‵gana. I taimi e faima‵laga atu au mo oku mātua i te motoka, ne mafai eiloa o kaitaua oku mātua i te ‵kilo mai ki a au e sagasaga mai tua o faitau se tusi, kae sē onoono atu ki koga ‵gali o te fenua. Kae ne fesoasoani mai a te fiafia o faitau ke gasolo au o ‵lei i te akoga. I te akoga lasaga lua i Glenorchy, i te motu ko Tasmania, ne sili faeloa au i te akoga.

Talu mai te taimi tenā, ne manakogina ei ke fai ne au se fakaikuga mautinoa. E mata, ka talia ne au se avanoaga ke fanatu ki akoakoga ma‵luga? E tiga eiloa ne fiafia malosi au o faitau tusi kae tauloto ki se ‵gana, ne loto fakafetai au me ne fesoasoani mai toku mātua ke ati aka ne au te alofa malosi mō Ieova. (1 Koli. 3:18, 19) Mai te taliaga a oku mātua, i te taimi ne oti ei au mai te akoga lasaga lua, ne kamata ei au o paenia i a Ianuali 1971, i te taimi ko 15 i ei oku tausaga.

 Mō se valu tausaga, ne māua ne au te tauliaga ke paenia i Tasmania. I te taimi tenā, ne avaga ei au ki te tamafine tinogali mai Tasmania ko Jenny Alcock, kae ne ga‵lue māua e pelā me ne paenia fakapito mō se fa tausaga i fa‵kai ‵mao ko Smithton mo Queenstown.

I te 1978, ne fatoa olo atu māua mō te taimi muamua ki Port Moresby i Papua New Guinea, ki se fono o te atufenua. Koi masaua eiloa ne au te taimi ne fakalogologo ei ki se lāuga a se misionale e fai i te ‵gana Hiri Motu. E tiga eiloa e se maina au i tena lāuga, kae ne fakamalosi mai tena lāuga ke fai au pelā me se misionale, ke tauloto ki nisi ‵gana, kae fai a lāuga e pelā mo te lāuga a te taina tenā. Mai te taimi eiloa tenā, ne fatoa iloa ne au me e aoga toku fiafia o tauloto ki ‵gana ki taku taviniga ki a Ieova.

I te mā okoga ki Ausetalia, ne ‵poi kae sē tali‵tonu māua me ne ‵kami māua ke tavini atu pelā me ne misionale i te fenua o Funafuti i Tuvalu, telā ne taku muamua ko Elise. Ne taunu māua ki konā i a Ianuali 1979. E tokotolu fua a tino talai papatiso i Tuvalu kātoa.

Ne seki faigofie ke tauloto ki te ‵gana Tuvalu. A te tusi fua telā e maua i te ‵gana tenā ko te “New Testament.” E seai ne tikisioanale io me ne akoga i mea ‵tau ‵gana, telā ne fakaiku aka ne māua ke taumafai o tauloto a pati ‵fou e 10 ki te 20 i te aso. Kae ne fatoa iloa aka me se maina māua i te ukega o uiga ‵tonu o pati kolā ne tauloto ne māua. I lō te fai atu ki tino me i te faivailakau e ‵se, ne fai atu māua me e se ‵tau o fakaaoga ne latou a fua mea ‵mafa mo te tokotoko! E ui i ei, ne manakogina ‵ki eiloa ke tauloto māua ki te ‵gana ko te mea ke mafai o fai faka‵lei a akoga faka-te-Tusi Tapu kolā ko oti ne kamata o fai, telā ne taumafai eiloa māua o tauloto ki ei. I tausaga fakamuli ifo, ne fai mai se akoga faka-te-Tusi Tapu a māua, penei: “E fia‵fia matou me ko mafai nei koulua o fai‵pati ki te motou ‵gana. I te taimi muamua, ne taumafai eiloa matou ke malamalama i lua pati!”

Kae e isi se mea ne fesoasoani mai ki a māua ke tauloto fakavave ki te ‵gana. Ona ko te mea e seai se fale ‵togi avanoa ke ‵nofo māua i ei, ne iku atu loa ki te ‵nofo fakatasi o māua mo se kāiga Molimau i te fa‵kai. Ne ‵tau mo māua o fai‵pati ki te ‵gana Tuvalu i so se koga, ke oko foki loa ki te fale. Ona ko te sē fai‵pati fakapalagi o māua mō se fia tausaga, ne fai ei te ‵gana Tuvalu pelā me ko te ‵gana masani a māua.

E se leva, kae ne tokouke a tino ne kamata o fia‵fia ki te munatonu. Kae se a te mea e mafai o fakaaoga ne māua ke suke‵suke fakatasi mo latou? E seai ne mā tusi i te ‵gana Tuvalu. E mafai pefea o fai olotou sukesukega totino? I te taimi ne kamata ei o au‵mai latou ki fakatasiga, ne a pese e mafai o  usu ne latou, ne a tusi e mafai o fakaaoga ne latou, kae e mafai foki pefea o fakatoka latou mō fakatasiga? E mafai pefea o ga‵solo latou ki mua kae papatiso? Ne manakogina ne tino loto maulalo konei a mea‵kai faka-te-agaga i te lotou ‵gana eiloa! (1 Koli. 14:9) Ne mafau‵fau ifo māua penei, ‘E mata, e mafai o maua a tusi i te ‵gana Tuvalu telā e faipatigina ne tino e se silia atu mo te toko 15,000?’ Ne tali ne Ieova a fesili konā, kae fakamaoni mai ki a māua i mea e lua konei: (1) E manako a ia ke folafola atu ne tatou tena Muna ki “fenua ‵mao,” a ko te (2) e manako a ia ki a latou kolā e ‵kilo atu ki ei a te lalolagi pelā me ne “tino fua kolā e loto maulalo kae filemu,” ke faka‵lafi atu ki tena igoa.—Iele. 31:10; Sefa. 3:12.

I te 1980, ne ‵tofi aka māua ne te ofisa lagolago ke ga‵lue pelā me ne tino ‵fuli tusi—se galuega telā ne mafau‵fau māua me se mafai o fai ne māua. (1 Koli. 1:28, 29) Muamua la, ne mafai o ‵togi ne māua se masini ‵lomi tusi mua mai te malo, kae ne fakaaoga ke ‵lomi aka ei a tusi mō te fakatasiga. Ne ‵fuli foki ne māua te tusi ko Te Munatonu Telā e Takitaki Atu ki te Ola se Gata Mai i te ‵gana Tuvalu kae ne ‵lomi ki te masini tenei. Koi masaua eiloa ne au te manogi malosi mai o te ‵kala o te masini ‵lomi, e pelā foki mo taumafaiga ne fai i taimi o te ‵tau ‵vela, ke ‵lomi aka a tusi konei ki lima. I te taimi tenā, e seki ai ei se iti!

Se mea faigata eiloa ke ‵fuli a tusi ki te ‵gana Tuvalu, ona me se uke a fakamatalaga mai nisi tusi i te ‵gana tenā ke fesoasoani mai ki a māua. Kae ne maua eiloa a fesoasoani i nisi taimi i auala kolā ne seki fakamoemoegina. I te suā taeao, ne fanatu ‵se au ki te fale o se tagata telā ne ‵teke ki te munatonu. Ne fakamasaua mai ne te toeaina tenei, telā se faiakoga muamua, me se ‵tau o ‵toe ‵foki atu māua ki tena fale. Oti aka, me ko fai mai tou tagata: “E fia fakaasi atu fua ne au se mea e tasi. A te otou ‵fuliga e se ‵pau mo te auala masani e fai‵pati ei a tino Tuvalu.” Ne fakamautinoa ne au ki nisi tino, kae ne tonu eiloa a ia. Telā ne fai ei ne māua a fakamafuli‵fuliga kolā e manakogina. E ui i ei, ne ofo au me ne fesoasoani mai a Ieova e auala i se tino ‵teke telā ne masani o faitau ki ‵tou tusi!

 A te tusi muamua loa telā ne ‵lomi i te ‵gana Tuvalu ke tufatufa atu ki tino, ko te pepa ‵kami o te Fakamanatuga. Ne ‵tao atu mai tua o te Kingdom News Napa 30 telā ne ‵tala fakatasi atu mo te tamā pepa i te ‵gana palagi. Se mea fakafiafia eiloa ke tufatufa atu ki tino se mea i te lotou ‵gana eiloa! Mai tua malie ifo, ne maua ne matou a nisi polosiua mo tusi i te ‵gana Tuvalu. I te 1983, ne kamata o ‵lomi ne te Ofisa Lagolago i Ausetalia a te mekesini ko Te Faleleoleo Maluga telā e 24 ana itulau i taki tolu masina, kae e fitu a palakalafa ke suke‵suke matou ki ei i vaiaso takitasi. Se a te kilokiloga ne maua ne tino i te fenua? Ona ko te mea e fia‵fia a tino Tuvalu o fai‵tau, tela la ne lauiloa malosi a ‵tou tusi i te vaitaimi tenā. Ne fakasalalau eiloa i tala o te atufenua i te letio a te malo a ‵tou tusi ‵fou kolā ko oko mai, kae i nisi taimi e mafai eiloa o fai pelā me ko te tala o te aso! *

Ne kamata o fakaaoga a peni mo pepa i te galuega ‵fuli tusi. Fakamuli ifo, ne taipa fakafia taimi a tusi kolā ne ‵fuli ke oko loa ki te taimi ko ‵lei ei ke lafo atu ki te ofisa lagolago i Ausetalia. I te taimi e tasi, ne taipa ne tuagane e tokolua i te ofisa lagolago a fakamatalaga ki te komupiuta, e tiga eiloa e se malamalama lāua i te ‵gana Tuvalu. Kae ne mafai o maua aka a nāi mea ‵se i te taimi ne taipa fakalua ei ne lāua a fakamatalaga ki te komupiuta. Ne toe faka‵foki mai i te vakalele a tusi kolā ko oti ne tuku fakatasi i ei a fakamatalaga mo ata, ke mafai o toe onoono matou ki ei kae oti ko toe lafo atu ki te ofisa lagolago ke mafai o ‵lomi aka.

Ko oko eiloa i te uke o fakama‵fuliga ko oti ne fai! Nei la, ko taipa tonu loa ne potukau ‵fuli tusi a fakamatalaga katoa ki komupiuta. I te ukega o taimi, ko mafai eiloa o fai ne se tino i te potukau ‵fuli tusi a te galuega ki te tuku fakatasiga o fakamatalaga mo ata, kae oti ko lafo atu ei a mea konā i te itaneti. Ko se manakogina ke fanatu fakavave ki te ofisa meli o lafo atu a galuega katoa.

E fia tausaga ko ‵teka atu, kae ne maua ne māua mo Jenny a avanoaga e uke ke ga‵lue i fenua o te Pasefika. Mai Tuvalu ne toe olo atu māua o ga‵lue i te ofisa lagolago i Samoa i te 1985. Ne fesoasoani atu māua i te galuega ‵fuli tusi i te ‵gana Samoa, Tonga, mo te ‵gana Tokelau, e penā foki loa mo te ‵gana Tuvalu. * I te 1996, ne maua ne māua se avanoaga ke ga‵lue i te ofisa lagolago i Fiti, telā ne mafai o ‵lago atu māua ki te galuega ‵fuli tusi i te ‵gana Fiti, Kilipati, Nalu, Rotuma, mo Tuvalu.

E ofo faeloa au ki te loto finafinau ne fakaasi mai ne tino ‵fuli tusi. E mafai eiloa o faka‵fita a te galuega tenā. E ui i ei, e taumafai eiloa a tino fakamaoni konei o mafaufau ‵loto ki te manakoga o Ieova ke talai atu te tala ‵lei ki “fenua katoa, mo matakāiga, ‵gana mo tino katoa.” (Faka. 14:6) E pelā me se fakaakoakoga, i te taimi ne fakatoka ei ke ‵fuli te mekesini ko Te Faleleoleo Maluga ki te ‵gana Tonga, ne fai‵pati matou mo toeaina katoa i Tonga kae ‵sili atu me ko oi e mafai o fakamasani ki te galuega ‵fuli tusi. Ne ofo mai se toeaina, telā ne ‵lei ‵ki tena galuega e pelā me se makeniki, ke lisaina a ia kae kamata o fai pelā me se tino ‵fuli tusi. Ko oko eiloa fakamalosi loto mai o te mea tenā, ona me i a ia se tagata fai kāiga kae  ko seiloa me ka maua pefea ne ia se peofuga mo tausi tena kāiga. Kae ne tausi atu eiloa a Ieova ki a ia mo tena kāiga, kae ne tumau eiloa tou tagata i te galuega ‵fuli tusi mō se fia o tausaga.

E fakaata mai ne vaegā tino ‵fuli tusi loto finafinau penā a te kilokiloga a sui o te Potukau Pule, kolā e atafai malosi mai ki manakoga faka-te-agaga mai te fakatokaga o tusi i ‵gana katoa, ke oko foki ki fenua kolā e se tokouke a tino i ei. E pelā me se fakaakoakoga, i se taimi e tasi, ne fakasae aka se fesili me e mata, koi manakogina ke maua a tusi i te ‵gana Tuvalu io me ikai. Ne fiafia malosi au ke faitau te tali a te Potukau Pule ki ei: “E lavea ne matou me seai se pogai e ‵tau ei o taofi aka te galuega ‵fuli tusi i te ‵gana Tuvalu. E tiga eiloa e se tokouke a tino i Tuvalu māfai e fakatusa ki nisi fenua, kae e manakogina ‵ki eiloa ke fakaoko atu te tala ‵lei ki a latou i te lotou ‵gana eiloa.”

I te 2003 , ne toe ave māua mo Jenny mai te Matagaluega ‵Fuli Tusi i te Ofisa Lagolago i Fiti ki te Matagaluega ‵Fuli Tusi i Patterson, i Amelika. Ne foliga mai e pelā me se moemiti ko taunu! Ne aofia māua i se potukau telā e fesoasoani ki te ‵fuliga o ‵tou tusi ki ‵gana e uke. I te lua tausaga ne ga‵lue ei māua i te Matagaluega ‵Fuli tusi, ne maua eiloa ne māua te tauliaga ke olo atu ki fenua kese‵kese ke fesoasoani atu o akoako a potukau ‵fuli tusi.

Nei la, ke toe foki au ki te fono tāua telā ne taku atu ne au i te kamataga. I te tausaga 2000, ne lavea ne te Potukau Pule a te manakoga ke fakamalosi aka a potukau ‵fuli tusi i te lalolagi kātoa. E uiga ki te manatu tenā, ne seki lava a akoakoga ne maua ne te tokoukega o tino ‵fuli tusi. Mai tua o te fakaasiga tenā ki Te Matagaluega Tusi Tusi, ne talia ne te Potukau Pule ke fai se polokalame fakamasani mō tino ‵fuli tusi i te lalolagi kātoa. Ne aofia i te polokalame a te akoakoga o latou ke malama‵lama i te ‵gana ‵palagi, ke atamai i te ‵fuli tusi, mo te auala ke ga‵lue fakatasi pelā me se potukau.

Se a te mea ne iku mai i te akoga tenei mō tino ‵fuli tusi? A te mea e tasi e lavea atu i ei, ko te gasolo aka te ‵lei o te galuega ‵fuli tusi. E lavea atu loa te gasolo aka te aofaki o ‵gana kolā ko ‵fuli ki ei a ‵tou tusi i te taimi nei. I te taimi ne oko atu ei māua ki te ma galuega fakamisionale i te 1979, e 82 fua a ‵gana kolā ko avanoa ke ‵fuli ki te mekesini ko Te Faleleleoleo Maluga. A te ukega o ‵gana e ‵sae mai fua i nāi masina mai tua o te mea palagi. Kae nei la, ko mafai o tufatufa atu a te ‵kopi o Te Faleleoleo Maluga i ‵gana e silia atu mo te 240, kae ko au‵mai tasi loa mo te ‵kopi i te ‵gana ‵palagi. A mea‵kai faka-te-agaga ko avanoa nei i vaega kese‵kese kolā e silia atu mo ‵gana e 700. A te mea tenei se mea telā ko leva ne mafau‵fau māua ki ei i tausaga ko ‵teka.

I te 2004, ne fakaiku aka ne te Potukau Pule ke fai fakavave te ‵fuliga o te Tusi Tapu. I masina fakamuli ifo, ne aofia te ‵fuliga o te Tusi Tapu i te galuega ‵fuli tusi, kae ‵tala atu ei te avanoaga ke mafai o toe ‵lomi aka te New World Translation ki nisi ‵gana aka. E tonu, i te tausaga 2014, ne ‵lomi eiloa se vaega io me  ko te Tusi Tapu kātoa tenei ki ‵gana e 128—e aofia i ei a ‵gana kolā e faipatigina i Fenua o te Pasefika.

E tasi o mea telā e se mafai o fakapuli ne au i te olaga nei, ko te tauliaga ke ‵tofi aka au ke kau atu ki te fono o te atufenua i Tuvalu i te 2011. Ona ko te taulā telā ne poko mō se fia o masina i te fenua kātoa, ne foliga mai me ka fakaseai te fono o te atufenua i konā. Kae i te afiafi eiloa telā ne oko atu matou, ne kamata ei o ‵to ‵lotu a te vaiua, kae ne fai eiloa te fono a matou! Se tauliaga sili eiloa ke ‵tala atu ne au Te Tusi Tapu o te Lalolagi Fou o Tusitusiga Eleni i te ‵gana Tuvalu—se meaalofa gali telā ne maua ne se potukau foliki fua o taina kolā e fai‵pati ki te ‵gana tenā. I te fakaotiga o te fono, ne toe ‵to foki a vaiua. Tela la, ne maua ne taina katoa i te fakaotiga o te fono a vai faka-te-agaga e uke, penā foki mo vaiua e uke!

Se mea fakafanoanoa me ne seki molimau ne Jenny, toku soa fakamaoni i tausaga e silia atu mo te 35, a te ‵toe taimi tāua tenei. Ne galo atu a ia i te tausaga 2009 i tena masaki ko te kenisa o tena u. Kafai ko toe fakatu aka a ia, ka mautinoa eiloa me ka fiafia a ia e uiga ki te ‵talaga o te Tusi Tapu i te ‵gana Tuvalu.

Talu mai te taimi tenā, ne toe fakamanuia ne Ieova au mō se avaga gali, ko Loraini Sikivou. A Loraini mo Jenny ne ga‵lue fakatasi i te Peteli i Fiti, kae ne galue foki a Loraini pelā me se tino ‵fuli tusi i te ‵gana Fiti. Tela la, ko maua foki nei ne au se avaga fakamaoni, telā e tavini fakatasi māua ki a Ieova kae fiafia foki ki ‵gana e pelā mo au!

Kafai e mafaufau au ki taimi ko ‵teka, e fakamalosi mai eiloa ki a au ke iloa atu me e tumau eiloa a te ‵tou Tamana faka-te-lagi ko Ieova, o tausi mai ki manakoga o tino i ‵gana katoa, faitalia me foliki io me lasi. (Sala. 49:1-3) Ne lavea ne au tena alofa mai te fakataata ne au te fia‵fia o tino i te taimi muamua ne maua ne latou a nisi o ‵tou tusi i olotou ‵gana eiloa io me usu a pese o vikiga ki a Ieova i olotou ‵gana totino. (Galu. 2:8, 11) Koi masaua loa ne au a pati a Saulo Teasi, se taina matua i Tuvalu. I te otiga ne usu ne ia se pese o te Malo mō te taimi muamua i tena ‵gana eiloa, ne fai mai tou tagata, penei: “Au e mafaufau me e ‵tau o fai atu koe ki te Potukau Pule me i pese konei e ‵tagi ‵gali atu māfai e usu i te ‵gana Tuvalu i lō i te ‵gana ‵Palagi.”

I a Setema 2005, ne maua ne au te tauliaga tāua ke tavini atu pelā me se sui o te Potukau Pule o Molimau a Ieova. E tiga eiloa ko se galue nei au pelā me se tino ‵fuli tusi, e fakafetai au ki a Ieova me koi talia ne ia au ke tumau i te ‵lago atu ki te galuega ‵fuli tusi i te lalolagi kātoa. Se mea fakafiafia ke iloa atu me e atafai mai eiloa a Ieova ki manakoga faka-te-agaga o ana tino katoa—e aofia ei a latou kolā i fenua ‵mao i te kogāloto o te Vasa Pasefika! Ao, e fai mai te faisalamo, penei, “A te Aliki [Ieova] ko te Tupu! Ke fia‵fia te lalolagi! Ke fia‵fia foki a fenua katoa e ‵tu i te ‵tai!”—Sala. 97:1.