KAFAI se tino e se talitonu ki mea katoa kolā ne tusi ki lalo i nusipepa i se 200 tausaga ko ‵teka, e mafai foki loa o se tali‵tonu ki te ukega o mea e fai‵tau ne tatou i te itaneti i te 21 senitenali tenei. A te ukega o fakamatalaga kolā e ‵tonu io me ‵loi, aoga io me sē aoga, sē fakamataku io me fakamataku—ko maua katoa i luga i poto ‵fou i aso nei. E ‵tau o filifili faka‵lei ne tatou a mea kolā e tāua ke fai‵tau ki ei. Kae maise loa me e mafai ne tino kolā e ‵fou ki luga i te itaneti o tali‵tonu me e ‵tonu ‵ki eiloa a fakamatalaga konā ona ko te mea e faulu ki luga ke fai‵tau ki ei a tino katoa io me ko olotou taugasoa loa ne lafo mai ne latou a meli konā. Mō se pogai ‵lei, e fakailoa mai te Tusi Tapu ki a tatou, penei: “A tino va‵lea e tali‵tonu i so se mea, a tino ‵poto e onoono faka‵lei eiloa ki olotou mea e fai.”—Faata. 14:15.

E mafai pefea o fai tatou pelā me ne “tino ‵poto” kolā e lavea fakavave ne latou a vaegā fakamatalaga ‵loi io me ko meli fakaloiloi kolā e mafai o ‵sae aka i luga i komupiuta? Muamua la, ke fesili ifo ki a koe eiloa: ‘E mata, a fakamatalaga io me ko meli konā ne lafo mai i se fakatuatusi tonu io me fakatuagagina io me i se koga telā e seiloa ne koe? E mata, ko oti ne ‵sae mai a meli konei i fakatuatusi kolā ko oti ne fakatalitonu mai me ne meli fakaloiloi?’ * Kafai e penā ko manakogina ei te “mafaufau ‵lei.” (Faata. 7:7 NW) Kafai e isi ne tala ‵fou, e masani sale o fui tali‵tonu ki ei. E se gata foki i ei, kafai e fakaoko atu a fakamatalaga konā ki nisi tino, e ‵tau o mafau‵fau tatou me ko oi a tino e aoga ki a latou a vaegā tala penā io me e isi aka foki se pogai e fakasalalau ei te tala tenā.

A nisi kolā e ma‵nako faeloa ki tavaega—e mafau‵fau ke mua faeloa latou o fakasalalau atu a fakamatalaga kae lafo atu foki a meli ki olotou taugasoa, e aunoa mo te iloilo faka‵lei me e ‵tonu a meli konā io me ne a foki a pokotiaga e mafai o iku mai i ei. (2 Samu. 13:28-33) Kae kafai a tatou ne tino kolā e “‵poto,” ka mafau‵fau eiloa tatou ki  fakamaseiga io me ko ikuga ma‵sei kolā e mafai o oko atu ki se tino io me se fakapotopotoga ona fua ko vaegā meli penā.

E uke a taumafaiga e manakogina ke iloilo aka a vaegā meli penā. Tenā te pogai e filifili ne nisi tino ke tuku atu eiloa ne latou ki te tino telā e maua ne ia te meli ke fakaiku aka me e talitonu a ia ki ei io me ikai. Kae e pefea te uke o taimi ka fai ei ne ia te mea tenā? A taimi e tāua ‵ki eiloa. (Efe. 5:15, 16) Kafai e “fakalotolotolua koe o lafo atu te meli,” e sili atu i te ‵lei ke fakamasani o tautali i te fakamunaga tenei: “Ke na ‵solo atu kea‵tea!”

Fesili ifo ki a koe eiloa: ‘E mata, au se tokotasi telā e lafo atu sale ne au a meli penā ki nisi tino? E mata, kai meli atu au o fakatoese ki tino kolā e lafo sale a vaegā fakamatalaga kolā ne fatoa iloa aka fakamuli me sē ‵tonu io me ne meli fakaloiloi? E mata, e isi se tino kai fai mai ke fakagata te lafo sale ne au a vaegā meli penei?’ Ke masaua me i so se tino telā e taugasoa mo koe i te meli, e mafai foki ne latou o fakaaoga te itaneti o onoono ki so se mea telā e fia‵fia latou ki ei e aunoa mo tou fesoasoani. E se manakogina ke fakaoko atu ki a latou a tala fa‵kata, vitio toe‵toe, io me ne ata sē gasue‵sue. E se ‵tau foki o lafo atu a lāuga faka-te-Tusi Tapu, ke oko foki loa ki lāuga kolā ne puke a leo. * E se gata i ei, ke oko foki loa ki te lafo atu o mea kolā ne fai ki ei au sukesukega, tusi fai‵tau kolā ne fakatoka mo fai a akoga faka-te-Tusi Tapu io me ko tali kolā e fakaaoga i fakatasiga a te fakapotopotoga, me e mafai ne vaegā mea penei o fai te tino ke sē saga o fai ana fakatokaga totino.

Ne a au mea e ‵tau o fai māfai e lavea ne koe a tala sē ‵tonu i luga i te itaneti e uiga ki te fakapotopotoga a Ieova? Se mea ‵tau eiloa ke se faitau ki vaegā tala penā. E fai mai a nisi tino me e fai penā ke iloa aka ei me ne a mafaufauga o nisi tino e uiga ki ei, kae ko te ‵tonuga loa ko te fakalasiakaga fua te fakamaseiga i tala penā. Kafai ko ‵mafa ‵tou mafaufau i se mea ne faitau ne koe i luga i te itaneti, se mea ‵lei ke fakamolemole atu ki a Ieova ke tuku mai te poto kae ke faipati atu foki ki se taina matua i te feitu faka-te-agaga e uiga ki te mea tenā. (Iako. 1:5, 6; Iuta 22, 23) A Iesu telā ne fai ki ei a ‵losiga ‵se e uke, ne fakamalosi atu ne ia ana soko ke fakaeteete i fili ma‵sei kolā e fakamasei atu ki a latou kae “‵losi atu a mea ma‵sei katoa ki a [latou].” (Mata. 5:11; 11:19; Ioa. 10:19-21) E manakogina ke fakaaoga faka‵lei a te “atamai” mo te “malamalama” ke iloa  aka ei a “tino faka‵tupu taua i olotou muna e fai” mo latou kolā e “se mafai o fakatuagagina.”—Faata. 2:10-16.

E ‵tau foki o fakaeteete tatou i tala io me ko tala faka-te-agaga kolā e maua ne tatou mai nisi taina. Kafai foki loa se tala tonu te mea tenā, e se ‵tau eiloa o fakasalalau atu ki nisi tino. I nisi taimi, e isi eiloa ne vaegā tala kolā e ‵lei kae ‵tonu ke fakasalalau atu ki nisi tino. (Mata. 7:12) E pelā me se fakaakoakoga, e sē se faifaiga alofa kae fakamalosi loto ke fakasalalau atu a nisi mea kolā e seai se ‵tou fekau i ei, faitalia eiloa me e mafai o ‵tonu a fakamatalaga konā. (2 Tesa. 3:11; 1 Timo. 5:13) E isi ne tala ne mea kolā e ‵tau o ‵funa, kae se faiga alofa ke tuku eiloa ne tatou ke ‵logo a nisi tino i fakamatalaga konā i te taimi tonu mo te auala tonu telā e fakaoko mai ei a vaegā fakamatalaga penā. E fakamataku eiloa a te fakasalalau atu ne tatou o fakamatalaga mai mua o te taimi telā e ‵tau o fakasalalau atu i ei.

I aso nei e faigofie ‵ki a te fakasalalauatuga o tala ‵tonu io me ne tala ‵loi, aoga io me sē aoga, sē fakamataku io me fakamataku—i se auala telā e vave ‵ki. A te tino telā e lafo atu ne ia a meli e ‵tau o iloa ne ia me i te meli telā e ave ne ia ki nisi tino io me ki se tino fua e tokotasi, e mafai eiloa o oko atu te meli tenā ki tino e tokouke ‵ki. Tela la, ke mo a e lafo fakavave atu ne tatou a fakamatalaga ki nisi tino e aunoa mo te faitau faka‵lei ki ei. Kafai e fai‵tau tatou ki ne tala ‵gali ne fakasalalau, ke masaua me i te alofa e se fakavae ki mea sē mautinoa, ki se mea valea kae vave fakaloiloigina. E sili atu i ei, a te alofa e se manako o talitonu fakavave ki fakamatalaga e uiga ki Molimau a Ieova io me ko tala ‵loi e uiga ki ‵tou taina kolā ne lafo mai ne tino kolā e tavini ki a Satani te Tiapolo ko te “tamana foki o te loi.” (Ioa. 8:44; 1 Koli. 13:7) Ka fesoasoani mai a te atamai mo te malamalama ke “‵poto” tatou kae ke iloa foki ne tatou o ‵saga faka‵lei atu ki te ukega o fakamatalaga kolā e maua ne tatou i aso takitasi. E pelā mo pati a te Tusi Tapu, e fai mai me i “tino va‵lea e tali‵tonu i so se mea, a tino ‵poto e onoono faka‵lei eiloa ki olotou mea e fai.”—Faata. 14:18.