1-3. (a) Kaia e ma‵luga atu fakafia i tino a te ‵gana mo fesokotakiga kolā e fakaaoga ne te Atua? (e) Ne a mea ka sau‵tala tatou ki ei i te mataupu tenei?

NE FAITE ne te Atua telā e ola ki te se-gata-mai a mea ola katoa kae manako a ia ke maua ne latou te ola mo te fiafia. (Sala. 36:9; 1 Timo. 1:11) Ne fakasino atu te apositolo ko Ioane ki te tino muamua a te Atua ne faite e pelā me ko te “Muna” mo te “kamataga o mea kolā ne faite ne te Atua.” (Ioa. 1:1; Faka. 3:14) Ne fakaasi atu ne Ieova te Atua ana mafaufauga mo lagonaga ki tena Tama telā ko te uluaki o mea katoa ne faite. (Ioa. 1:14, 17; Ko. 1:15) Ne faipati eiloa te apositolo ko Paulo e uiga ki ‘‵gana a agelu,’ ko te vaegā fesokotakiga telā e ‵kese ‵ki mai te ‵gana e faipatigina ne tino.—1 Koli. 13:1.

² E iloa ‵lei kae pili ‵ki foki a te fesokotakiga o Ieova mo te fia piliona o ana mea ola katoa ne faite i te lagi mo te lalolagi. E tokouke eiloa a tino e ‵talo atu i so se avanoaga ki a ia i ‵gana e uke. E se gata fua i te fakalogologo mai o ia ki ‵talo konā, kae e fesokotaki atu foki a ia i te taimi tenā ki ana agelu kae takitaki latou. Ko te mea ke fai ne te Atua a mea katoa konā, e ‵tau o ma‵luga atu fakafia i tino ana mafaufauga, te ‵gana e fakaaoga ne ia, e pelā foki mo te faiga o fesokotakiga. (Faitau te Isaia 55:8, 9.) E manino ‵lei me kafai e fesokotaki mai a Ieova ki tino, e fakafaigofie ne ia te auala e fakaasi mai ei ana mafaufauga ko te mea ke mafai o malama‵lama faka‵lei i ei a tino.

 ³ Nei la, ka sau‵tala eiloa tatou ki te auala e fesokotaki mai ei te Atua poto ki ana tino i se auala manino talu mai i aso mua eiloa. Ka onoono foki tatou ki auala e fulifuli ei ne ia te auala e fesokotaki mai ei a ia ko te mea ke fetaui ‵lei mo manakoga mo fakanofonofoga o tino.

4. (a) Se a te ‵gana ne fakaaoga ne te Atua ke fesokotaki atu ki a Mose, Samuelu, mo Tavita? (e) Ne a fakamatalaga e aofia i loto i te Tusi Tapu?

⁴ Ne fesokotaki atu eiloa a Ieova ki a Atamu i te fatoaga o Etena, mai te fakaaogaga o te ‵gana e fai‵pati ki ei a tino. Ne faipati atu a ia ki a Atamu i te ‵gana Epelu. Fakamuli ifo, ne fakaasi atu ne ia ana mafaufauga ki tino tusitala o te Tusi Tapu kolā e fai‵pati ki te ‵gana Epelu, e pelā mo Mose, Samuelu mo Tavita, kae ne fakaasi atu ne latou a mafaufauga konei o Ia i olotou pati eiloa pelā foki mo te auala ne ma‵nako latou ke tusi i ei. E se gata fua i te fakamau ne latou ki lalo a mafaufauga o te Atua, ne fakamatala foki ne latou ana faifaiga ki ana tino. E aofia i ei ko tala e uiga ki te lotou fakatuanaki mo te a‵lofa, pelā foki mo tala e ugia ki a latou kolā ne fakaasi atu olotou mea ‵se mo te loto sē fakamaoni. A fakamatalaga katoa konei e aoga ‵ki eiloa ki a tatou i aso nei.—Loma 15:4.

5. E mata, ne fakatonu atu fua a Ieova ki ana tino ke fakaaoga te ‵gana Epelu? Fakamatala mai.

⁵ I te taimi ne mafuli‵fuli ei a fakanofonofoga, ne seki fakatapulā ne te Atua a tena fesokotakiga mo tino mai te fakaaogaga fua o te ‵gana Epelu. Mai tua o te ‵nofo fakapagotaga i Papelonia, ne kamata o fai‵pati a nisi tino o te Atua ki te ‵gana Alamaika. Kāti ke iloa aka a mea kolā ka ‵tupu, ne fakaosofia ne Ieova a te pelofeta ko Tanielu mo Ielemia mo te faitaulaga ko Esela ke fakamau ne latou a vaega o olotou tusi i te Tusi Tapu ki te ‵gana Alamaika. *

6. Ne mafai pefea o ‵fuli te Muna a Atua ki nisi ‵gana aka i lō fua te ‵gana Epelu?

⁶ Ne fakatakavale fakamuli ne Alesana te Sili a te lasiga o fenua o te lalolagi i aso mua, kae ne fai ei te ‵gana Eleni ko te Koine, mo fai se ‵gana lauiloa i fenua e uke. E tokouke a tino Iutaia ne kamata o fai‵pati ki te ‵gana tenā, kae ne iku atu ei ki te ‵fuliga o te Tusi Tapu i te ‵gana Epelu ki te ‵gana Eleni. A te ‵fuliga tenei kāti ne fai ne tino ‵fuli tusi e toko 72, kae ne taku ki te Septuagint. Tenei eiloa te ‵fuliga muamua o te Tusi Tapu kae ko te ‵toe mea tāua eiloa. * Ne iku atu eiloa a galuega ne fai ne tino ‵fuli tusi e tokouke ki te kese‵kese o auala ne fai ei a te ‵fuliga, nisi e ‵fuli te pati ki te pati, kae ko nisi e ‵fuli ne latou te uiga. E ui i ei, ne ‵kilo atu eiloa a tino Iutaia kolā e fai‵pati ki te ‵gana Eleni mo Kelisiano fakamuli ifo ki te Septuagint e pelā me ko te Muna a te Atua.

7. Se a te ‵gana ne fakaaoga ne Iesu ke akoako atu ei ana soko?

⁷ I te taimi ne vau ei te uluaki a te Atua ki te lalolagi, ne faipati kae akoako atu a ia i te ‵gana e Epelu. (Ioa. 19:20; 20:16; Galu. 26:14) E mautinoa eiloa me i tino Epelu i te senitenali muamua ne lasi te fai‵pati ki te ‵gana Alamaika, tela la, ne fakaaoga foki ne Iesu a nisi tugapati Alamaika. E ui i ei, ne iloa ne ia me i te ‵gana Epelu telā ne fai‵pati ki ei a Mose mo pelofeta, ne faitau i vaiaso takitasi i te sunako. (Luka 4:17-19; 24:44, 45; Galu. 15:21) E se gata i ei, ne fai‵pati a tino Isalaelu ki te ‵gana Eleni mo te ‵gana Latina. E se fakamatala mai i te Tusi Tapu me i a Iesu ne faipati foki ki ‵gana konā.

8, 9. I te taimi ne salalau atu ei te Lotu Kelisiano, kaia ne tusi ei a nisi tusi o te Tusi Tapu ki te ‵gana Eleni, kae se a te mea e fakaasi mai i ei e uiga ki a Ieova?

⁸ Ne iloa ‵lei ne soko muamua o Iesu a te  ‵gana Epelu, kae mai tua ifo o tena mate, ne fai‵pati eiloa ana soko ki nisi ‵gana. (Faitau te Galuega 6:1.) I te taimi ne salalau atu ei te Lotu Kelisiano, ne kamata eiloa o fesokotaki atu a Kelisiano i te ‵gana Eleni. A te tonuga loa, a Tusi Evagelia ko Mataio, Maleko, Luka mo Ioane, kolā ne fakamau ki ei a akoakoga mo mea ne fai ne Iesu, ne salalau atu eiloa i te ‵gana Eleni. Tela la, ne fai‵pati eiloa te tokoukega o soko ki te ‵gana Eleni i lō te ‵gana Epelu. * A tusi a te apositolo ko Paulo mo nisi tusi o te Tusi Tapu ne tufatufa atu foki i te ‵gana Eleni.

⁹ Se mea tāua me i te taimi ne siki mai ei ne tino tusitala o te Tusi Tapu i te ‵gana Eleni a pati mai te Tusi Tapu i te ‵gana Epelu, ne masani o siki mai ne latou mai te Septuagint. A ‵fuliga konei kolā e tai ‵kese malie i nisi taimi mai fakamunaga ‵tonu i te ‵gana Epelu, ko fai nei mo vaega o te Tusi Tapu. Tela la, a galuega a tino ‵fuli tusi sē ‵lei katoatoa konei, ko fai nei mo vaega o te Muna a te Atua, ko te Atua telā e se fakailoga fenua io me ko ‵gana.—Faitau te Galuega 10:34.

10. Ne a mea e tauloto ne tatou mai te auala e fesokotaki mai ei a Ieova ki tino?

¹⁰ A te ‵toe mafau‵fau ki te auala e fesokotaki mai ei te Atua ki tino, e akoako mai ei ki a tatou me e fesokotaki mai a Ieova e ‵tusa mo ‵tou manakoga mo fakanofonofoga. Ne seki fakatonu mai a ia ke tauloto ne tatou se ‵gana mautinoa ko te mea ke mafai o iloa ‵lei ne tatou a ia mo ana fuafuaga. (Faitau te Sakalia 8:23 *; Fakaasiga 7:9, 10.) Ne māfua mai i a Ieova a te Tusi Tapu, kae ne talia ne ia ke tusi a te Tusi Tapu i auala kese‵kese.

11. Kaia ne seki taofi aka ei ne te kese‵kese o ‵gana a te fesokotakiatu o te Atua ki tino?

¹¹ E mata, ne taofi aka ne te kese‵kese o ‵gana pelā foki mo ‵fuliga fo‵liki a te fesokotaki atu o te Atua ki tino? Ikai. E pelā me se fakaakoakoga, ne iloa ne tatou me ne fakaaoga ne Iesu a nāi pati i te ‵gana Epelu. (Mata. 27:46; Male 5:41; 7:34; 14:36) E ui i ei, ne fakamautinoa aka ne Ieova me i te fekau a Iesu ne ‵tau o ‵fuli ki te ‵gana Eleni, kae fakamuli ifo, ki nisi ‵gana. Kae mai tua ifo, ne toe ‵lomi fakafia a tusitusiga o te Tusi Tapu ne tino Iutaia mo Kelisiano, ke mafai ei puipui a tusitusiga tapu. Ne ‵fuli a tusitusiga konei ki ‵gana e uke. A John Chrysostom telā ne ola i te fa io me ko te lima senitenali T.A. ne fai mai me i akoakoga a Iesu ne ‵fuli ki ‵gana a tino Sulia, Aikupito, Initia, Pelesia, Ethiopia, mo nisi tino aka e tokouke.

12. Ne a taumafaiga ne fai ne tino ‵teke ki te ‵fuliga o te Tusi Tapu?

¹² A te ‵lomiga o te Tusi Tapu ki ‵gana e uke ne fakaseaoga ne ia a taumafaiga a te takitaki Loma e tokotasi ko Diocletian, telā ne fai tena fakatonuga i te 303 T.A. ke puke o fakama‵sei katoa a ‵kopi o te Tusi Tapu. Ne  uke ‵ki a tino ne fia fakamasei ne latou te Tusi Tapu pelā foki mo tino kolā ne ‵fuli kae tufatufa atu ne latou te tusi tenā. I te 16 senitenali, ne toka eiloa a William Tyndale o ‵fuli a te Tusi Tapu mai te ‵gana Epelu mo te ‵gana Eleni ki te ‵gana palagi, kae fai atu, penei: “Kafai e fakasao ne te Atua toku ola mō se fia tausaga, ka mafai eiloa ne au o akoako se tamaliki tagata telā e galue i se fatoaga ke iloa ne ia a mea e uke atu i te Tusi Tapu i lō a latou kolā e fai mai me iloa ne latou te Tusi Tapu.” Ne ‵tau o fanatu a Tyndale mai Egelani ki fenua o Eulopa ke ‵fuli kae ‵lomi foki te Tusi Tapu. Faitalia loa a taumafaiga a te faifeau ke ‵sunu a Tusi Tapu katoa kolā e mafai o maua ne tino, kae ne mafai eiloa o ‵lomi aka se aofaki e uke o te Tusi Tapu. Fakamuli ifo, ne fakatogafiti eiloa a Tyndale kae ne tamate a ia kae ‵sunu i luga i se lakau, kae ne seki mafai eiloa o taofi aka a te ‵fuliga o te Tusi Tapu telā ne ‵fuli ne tou tagata. Ne fakaaoga malosi eiloa a te lōmiga tenei ke ‵fuli ki ei a te Tusi Tapu ko te King James.—Faitau te 2 Timoteo 2:9.

13. Se a te mea ne fakaasi mai i sukesukega ne fai ki tusitusiga i aso mua?

¹³ E tonu, e isi ne tamā mea ‵se mo manatu tai ‵kese i nisi ‵kopi mua o te Tusi Tapu e. Kae tiga te feitu tenā, ko oti ne sukesuke aka faka‵lei ne tino ‵poto a te fia afe o vaega o tusitusiga mua mo ‵fuliga fakamuli o te Tusi Tapu. Ne aoga eiloa te sukesukega tenei me ne maua atu i ei a nāi kese‵kesega i nisi fuaiupu o te Tusi Tapu. A nisi fuaiupu kolā e tai fakalotolotolua i ei ne seki ‵fuli katoatoa ne latou a te fekau. Tela la, a te sukesukega o tusitusiga mua ne fakatalitonu atu ki tino a‵koga o te Tusi Tapu me ko maua ne latou a te Muna a Ieova telā ne fakaosofia ne ia ke tusi ne tino tusitala o te Tusi Tapu.—Isa. 40:8. *

14. Ko pefea nei te salalau atu o te Tusi Tapu?

¹⁴ Faitalia a ‵tekemaiga matagā mai fili, ko oti ne lavea ne Ieova me i tena Muna ko te ‵toe tusi lauiloa eiloa telā ko oti ne ‵fuli i tala fakasolopito o tino. E tiga foki loa e tokouke a tino e se fakatuanaki ki te Atua, kae ko te Tusi Tapu kātoa io me ko te vaega i ei, ko oti ne ‵lomi aka ki ‵gana e silia atu mo te 2,800, kae ko fai nei pelā me ko te ‵toe tusi lauiloa eiloa. E seai aka eiloa se tusi i aso nei e ‵pau tena manakogina mo te lasi o te aofaki e tufatufa atu māfai e fakatusa ki te Tusi Tapu. A nisi ‵fuliga o te Tusi Tapu e se manino ‵lei io me ‵tonu pelā mo nisi ‵fuliga. Kae e ui i ei, koi mafai eiloa o tauloto ne tatou mai i ‵fuliga konā a te fekau tāua mai te Tusi Tapu e uiga ki te fakamoemoega mo te fakaolataga.

15. (a) Ne mafai pefea o faka‵lei aka a te fakalavelave e uiga ki mea tau ‵gana i ‵tou aso nei? (e) Kaia ne fai ei te ‵gana Palagi e pelā me ko te ‵gana e fakaaoga ke fakasoa atu i ei a mea‵kai faka-te-agaga?

¹⁵ I te kamatamataga o te senitenali ko teka, ne ‵tofi aka se potukau o tino a‵koga loto finafinau ke fai pelā me se “tavini  fakamaoni kae poto,” kae ne fesokotaki atu latou ki “nisi tavini” i te ‵gana palagi. (Mata. 24:45) E taumafai eiloa te “tavini” tenā o fakasoa atu a mea‵kai faka-te-agaga ki ‵gana e uke; nei la ko silia atu nei mo te 700 o ‵gana. E pelā mo te ‵gana Eleni ko te Koine telā ne fakaaoga i te senitenali muamua, ne fai a te ‵gana Palagi pelā me ko te ‵gana e fai ki ei a ‵fuliga ona ko te lasi o tena fakaaogaga i mea tau pisinisi mo akoakoga.

16, 17. (a) Se a te mea telā ne manakogina malosi ne tino te Atua? (e) Ne fakataunu pefea a te manakoga tenei? (i) Se a te fakamoemoega e uiga ki te ‵fuliga o te New World Translation telā ne fakaasi mai i te tausaga ko te 1950?

¹⁶ A te Tusi Tapu ko te koga e maua mai ei a mea‵kai faka-te-agaga. I te kogāloto o te 20 senitenali, ne fai te lōmiga ko te King James i te 1611 pelā me ko te ‵toe Tusi Tapu palagi telā ne lasi tena fakaaogaga. E ui i ei, a te ‵gana telā e fakaaoga i ei ko se fakaaoga nei. Kae ko te igoa o te Atua e sae mai fua fakafia taimi i ei māfai e faka‵pau ki tusitusiga mua o te Tusi Tapu kolā ne aofia i ei te igoa o te Atua faka fia afe taimi. E aofia i te lōmiga tenā a nisi ‵fuliga ‵se pelā foki mo fuaiupu sē ‵tonu kolā e se maua i tusitusiga mua kolā e ‵tonu. E penā foki eiloa a ‵fuliga i nisi Tusi Tapu palagi.

¹⁷ E manino ‵lei, me ne manakogina malosi se ‵fuliga o te Tusi Tapu i se auala tonu kae faigofie o malamalama i ei. Tela la, ne ‵tofi aka se Komiti ‵Fuli o te Tusi Tapu ko te New World, kae mai te tausaga e 1950 ki te 1960, ne ‵tala mai ei te lotou ‵fuliga i lōmiga e ono. I te taimi ne ‵tala mai ei te lōmiga muamua i a Aokuso po 2, 1950, ne fai atu a te taina ko N. H. Knorr ki te kau fakalogo‵logo i se fono o te atufenua, penei: “Ko manakogina ‵ki eiloa se ‵fuliga fou telā e faigofie o malamalama i ei a tino, kae fetaui ‵lei mo te munatonu telā ne fakaasi mai, kae ke tuku mai ki a tatou a te fakavae mō te mauaga o te munatonu telā ne fakamatala faka‵lei mai i tusitusiga mua; se ‵fuliga telā e faigofie o malama‵lama i ei a tino fai‵tau i aso nei e pelā eiloa mo tusitusiga mua a soko o Keliso kolā ne faigofie o malama‵lama i ei a tino kolā ne fai‵tau ki ei i te vataimi tenā.” Ne fakaasi atu ne ia te fakamoemoega me ka fakasalalau atu ne te ‵fuliga tenei a te fesoasoani faka-te-agaga ki te fia miliona o tino.

18. Ne a fakaikuga ne fai e uiga ki te ‵fuliga o te Tusi Tapu?

¹⁸ Ne fakataunu a te fakamoemoega tenā i se auala tāua i te 1963, i te taimi ne ‵lomi aka ei a te New World Translation of the Christian Greek Scriptures ki ‵gana e silia atu mo te ono i te ‵gana Dutch, Falani, Siamani, Italia, Portugal, mo Spain. I te 1989, ne fakatu aka ne te Potukau Pule se matagaluega i te laumua ke ‵toe ‵fuli aka teTusi Tapu i se auala faigofie. Fakamuli ifo i te 2005, ne fai te ‵fuliga o te Tusi Tapu e pelā me ko te ‵toe mea tāua ki ‵gana kolā ko oti ne ‵fuli ki ei te Faleleoleo Maluga. Tela la, ko oti nei ne ‵lomi a te New World Translation kātoa io me se vaega i ei ki ‵gana e silia atu mo te 130.

19. Se a te maopoopoga tāua ne fai i te 2013, kae se a te mea ka sau‵tala tatou ki ei i te suā mataupu?

¹⁹ Nei la, ko oti ne fakamaoni aka me e manakogina eiloa ke toe fakafou te lōmiga Palagi o te New World Translation, ona ko nisi ‵fuliga i te ‵gana Palagi. I te fakaotiga o te vaiaso o Oketopa  po 5 mo te po 6, i te 2013, ne ‵kau atu se aofaki o tino e toko 1,413,676 i fenua e 31 ki te 129 fono tausaga a The Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. Ne fia‵fia ‵ki eiloa a tino katoa ke lagona ne latou se tokotasi o sui o te Potukau Pule e faka‵pula mai ne ia te ‵talaga o te fakafouga o te New World Translation faka-palagi. Ne kamata o ‵tagi te tokoukega i te taimi ne tufatufa mai ei ne taina a ‵kopi o te Tusi Tapu telā ko oti ne toe fakafou. I te taimi ne faitau mai ei ne fuaiupu i te lōmiga tenā, ne lavea ei ne te kautaina me i te ‵fuliga o te Muna a te Atua i te ‵gana Palagi ko gasolo eiloa o manino kae faigofie ke malamalama i ei. Ka fakamatala mai i te suā mataupu a fakamatalaga e uiga ki te fakafouga o te lōmiga tenei, penā foki loa tena ‵fuliga ki nisi ‵gana aka.