E ‵tusa mo te tikisionale e tasi, a poto fakasaienisi ko te “sukesukega faka‵lei o te natula mo gasuesuega o te iunivesi kātoa, e fakavae ki mea ne iloilo, ne tofotofo, kae fua faka‵lei aka.” Ke fai a mea katoa konā, e fai eiloa mo fai se galuega faigata kae fakafi‵ta. Ne taumafai eiloa a saienitisi o fai a tofotofoga mo iloiloga i te fia o vaiaso, masina, ke oko foki eiloa ki tausaga. I nisi taimi, e iku atu eiloa olotou galuega ‵mafa ki te sē aoga, kae i te ukega o taimi, e tuku atu eiloa i ei a mea aoga ki tino. Mafaufau ki nai fakaakoakoga.

Ko oti ne tuku fakatasi ne se kamupane i Eulopa a palasitiki ma‵losi eiloa mo mea faka‵ma ‵fou ke mafai ei o faite se mea telā e mafai o puipui se tino i masaki kolā e māfua mai i te inu ki vai lai‵lai. Ko oti eiloa ne fakaaoga a mea penā i taimi o fakalavelave ‵tupu, e pelā mo te mafuie ne tupu i Haiti i te 2010.

I se koga telā e maluga atu i te lalolagi, e isi se setalaiti telā e taku ki te Global Positioning System (GPS). E tiga eiloa ne fakatoka muamua ke fakaaoga ne kautau, e fesoasoani atu a te GPS ki tino fakatele‵tele motoka, pailate i vakalele, tino i vaka, kae ke oko foki ki tino ‵ta manu mo tino ‵kake mauga ke iloa ne latou te lotou auala. E fakafetai tatou ki saienitisi kolā ne faite ne latou, ko fakafaigofie ne te GPS a te fanatu ki so se koga e manako koe ki ei.

E mata, e fakaaoga ne koe se selefoni, se komupiuta, io me ko te Itaneti? Kai lavea ne koe a te gasolo aka o ‵lei tou malosi io me toe maua mai tou malosi ona ko togafiti fakatokita ‵fou? E faimalaga atu koe i vakalele? Kafai e penā loa, ko maua eiloa ne koe a mea aoga mai i nisi auala kolā e aoga ei a poto fakasaienisi ki tino. Ko oti eiloa ne pokotia tou olaga i auala aoga e uke i poto fakasaienisi.

I se taumafaiga ke momea aka olotou mea e fai, ko sukesuke ‵loto eiloa a saienitisi i aso nei ki mea i te lalolagi. E onoono atu eiloa a tino iloilo ki gasuesuega ‵loto o te atomi, kae ko tino suke‵suke ki te vanimonimo e toe ‵foki o iloilo a te fia piliona o tausaga ko ‵teka, i te taumafai ke malamalama i te kamataga o te iunivesi. I te taimi e kilokilo ‵loto atu ei latou, ke oko foki eiloa ki mea kolā e se matea kae e se mafai o pa‵tele ki ei, e mafau‵fau a nisi saienitisi me kafai e ola a te Atua o te Tusi Tapu, e ‵tau o maua ne tatou a ia.

Ne momea aka foki a mea ne fai ne nisi saienitisi mo tino ‵poto lauiloa. Ne faka‵soko atu ne latou a te mea telā ne taku ne te tino ne kamata ne ia a poto fakasaienisi, ko Amir D. Aczel, ki “se kinauga fakasaienisi telā e ‵teke atu ki te ola tonu o te Atua.” E pelā mo pati ne fai mai ne se tagata lauiloa i te lalolagi me “kafai e seai ne fakamaoniga mō so se Atua telā ne tāua ‵ki tena tusaga i te faitega o te iunivesi, ko tena uiga, e se ola tonu a te vaegā atua penā.” E fakasino atu a nisi tino ki galuega a te Atua o te Tusi Tapu e pelā me ne “mea fakaofoofogia.” *

 Kae tenei te fesili e ‵tau o ‵sili ifo ne tatou: E mata, ko lava a mea ne tauloto i poto fakasaienisi e uiga ki te lalolagi ko te mea ke fai ne olotou fakaikuga mautinoa ki ei? A te tali faigofie ko te ikai. Ko oti eiloa ne gasolo atu ki mua a poto fakasaienisi, kae e iloa ne saienitisi e tokouke me koi uke atu eiloa a mea kolā e se iloa kae kāti e se mafai foki eiloa o iloa. “Ka se taitai eiloa o oko atu tatou ki te ‵lotoga,” ko muna a se tagata poto, ko Steven Weinberg e uiga ki te malamalama i mea ne faite. Ne tusi mai a te polofesa ko Martin Rees, se tino mai te Kāigā Tupu o Peletania te Sili, kae poto i te iloiloga o fetū: “Kāti e isi ne mea kolā e se taitai eiloa o malama‵lama i ei a tino.” A te munatonu tenei, a te ukega o mea ne faite, mai te tamā sela foliki ki te matugā iunivesi lasi, e seki oko eiloa ki ei a te malamalama i poto fakasaienisi i aso nei. Mafaufau ki fakaakoakoga konei:

• E se malamalama katoatoa a tino sukesuke ki te enivalomene i gasuesuega o sela. Ko te auala e maua ei ne sela a te malosi, te auala e tuku mai i ei a mea fakatupu foitino, mo te auala e vaevae aka ei latou, ne fesili kolā ne seki maua katoatoa a tali ki ei.

• Ko te tulafono ko te kalaveti e pokotia i ei a tatou i taki lua sekone i aso katoa. Kae se mea telā e seki iloa aka eiloa ne tino fai sukesukega. E se iloa katoatoa ne latou a te auala e ‵futi ifo ei koe ki lalo ne te kalaveti māfai e eva koe io me ko te auala e fakatumau ei a te tulaga o te masina i tena ‵mao mo te lalolagi.

• Ne fakatautau aka ne tino sukesuke ki te iunivesi me e nofo ki te 95 pasene o mea kolā e aofia i te iunivesi, e se matea kae e se mafai o lavea atu e auala i mea fakaata a saienitisi. E vaevae aka ne latou a mea fai fakaa‵tea konei ki vaega e lua, mea i te lagi sē matea mo te malosi sē matea. Koi tumau eiloa te sē iloa atu o fakamatalaga ‵tonu e uiga ki mea konei.

E isi aka foki ne nisi mea kolā e se iloa ne saienitisi. Kaia e tāua ei te mea tenei? Ne fai mai se tino lauiloa i mea tau saienisi: “E sili atu te uke o mea e se iloa ne tatou i lō mea e iloa ne tatou. E ‵tau o fai ne poto fakasaienisi ke ofo koe kae momea aka tou fia tauloto ki mea e uke atu.”

Tela la, kafai e mafaufau koe me ko pili o sui ne poto fakasaienisi a te Tusi Tapu kae taofi aka tou talitonu ki te Atua, mafaufau ki te manatu tenei: Kafai ne mafai o maua ne nisi saienitisi ‵poto mo olotou mea faigaluega ma‵losi a te malamalama telā e isi sena tapula ki te lalolagi tenei, e a, se mea ‵lei ke ‵teke fakavave atu ki mea kolā ko se mafai o iloilo aka ne mea fakasaienisi? Ne fai ‵tonu mai a te Encyclopedia Britannica mai tua o se mataupu loa e uiga ki tala fakasolopito mo te kamataga o iloiloga o mea i luga i te lagi: “Toeitiiti mai tua o se 4,000 tausaga o iloiloga o fetū, e ‵pau eiloa a mea e iloa atu e uiga ki te iunivesi mo mea ne iloa ne te kau Papelonia.”

E āva a Molimau a Ieova ki saolotoga o tino taki tokotasi ke fai se fakaikuga e uiga ki te mea tenei. E taumafai tatou ke tau‵tali atu ki te fakatakitakiga i te Tusi Tapu: “Fai ke iloa ne tino katoa i a koutou ne tino loto malamalama.” (Filipi 4:5) Ko te uiga foki eiloa tenei e ‵kami atu ei ne matou a koe ke iloilo aka a te auala e fetaui ‵lei a poto fakasaienisi mo te Tusi Tapu.